داغ خشکسالی و تبرسودجویی، می دهد زغال

به گزارش ایران اکونومیست؛ داغ و درفش بیکاری و خشکسالی بر تنه درختان خورده و تبر طمع بر پیکره درختان فرود آمده تا آتش سودجویی، درختان لیمو و دیگر درختان جهرم و زاگرس را به کوره زغال بسپارد.
کوره ها و در واقع گودال هایی که تنه های سوخته و سیاه درختان لیموی جهرم را در بخش « سیمکان » و دو بخش دیگر « کردیان » و « مرکزی » این شهرستان درخود جای داده نشانگر فشردن دست های خشکسالی بر گلوی دشت ها و باغ های این مکان است و باغدار چاره ای ندارد جز اینکه درختان تشنه و خشکیده خود را به تبر و کوره بسپارد.
18 درصد از جنگل های کشور در فارس جای دارد که تمام دارایی این استان در رویارویی با خشکسالی بحساب می آید اما اکنون این منابع ،مورد هجوم تبر به دستانی قرار گرفته که به مدد حاکمیت خشک کویر و در یورشی نابرابر جنگل های فارس را بار کامیون کرده تا در جهنم کوره های غیرمجاز جهرم به زغال تبدیل شود.
سال های سال است که مرثیه درختان به پهلو افتاده و تاراج جنگل های فارس به گوش می رسد اما در سال های اخیر دلایل متعدد از جمله بیکاری، ضرباهنگ این سوگواره را تندتر کرده بگونه ای که زخم های پی در پی تبر و جای دندانه های اره بر پیکره جنگل های این استان و دامنه زاگرس و درختان کهنسال آن خودنمایی می کند.

** نشستگان در غبار سیاه
به گفته مدیرکل منابع طبیعی فارس، مقصد اصلی درختان جنگلی قطع شده فارس و استان های همجوار، کوره های غیرمجاز تولید زغال شهرستان جهرم است که تعداد آنها تا حدود 900 واحد تخمین زده می شود.
تمرکز کوره های غیرمجاز تولید زغال جهرم در سه بخش سیمکان، کردیان و مرکزی این شهرستان است که بیش از پنج هزار نفر در این کار مشغول به فعالیت هستند که البته با نشستن پای درد دل این کوره داران که اغلب آنها از اقشار ضعیف جامعه هستند پی می بریم از بد حادثه به این کار پناه آورده اند.
بسیاری از تولید کننده های زغال غیرمجاز جهرم روستاییانی هستند که به دلیل خشکسالی،مزرعه و یا دامداری خود را از دست داده اند و تنها راه تامین معاش آنها تولید هفته ای چند کارتن زغال در کوره کوچکی و سنتی در مجاور خانه خود است و اگر این منبع درآمد ناچیز قطع شود خانواده آنها از هم می پاشد و آسیب های متعددی را متوجه آنها می کند.

** ساماندهی به شرط محال
این نکته قابل توجه است که چرا تاکنون این حدود 900 کوره تولید زغال غیرمجاز با اشتغال حدود پنج هزار نفر ساماندهی نشده هرچند که در یکسال اخیر اقداماتی برای صنعتی کردن این مشاغل که اغلب نیز خانگی و خرد است انجام شده اما یکی از شروط اصلی این کار صنعتی کردن و انتقال این مشاغل به شهرک هایی که به همین منظور در نظر گرفته عنوان شده که به گفته فعالان این عرصه اغلب آنها از قشر ضعیف جامعه بوده و توانایی تامین تجهیزات صنعتی را ندارند و اگر این کار و سختگیری های پیرامون آن تداوم داشته باشد آنها ناگزیر به ترک این حرفه و پیوستن به جمع بیکاران هستند.
از سوی دیگر به گفته مدیرکل منابع طبیعی فارس،نیروهای حفاظت از منابع طبیعی این استان در سالهای اخیر از 300 نفر به حدود 20 نفر کاهش پیدا کرده که بنظر می رسد این امر نظارت و کنترل بر فعالیت این کوره داران برای جلوگیری از تبدیل چوب های جنگلی به زغال را با مشکل مواجه کرده است.
افزون بر افتادن پیکر گونه های باغی همچون لیمو، گونه های گیاهی و درختی جنگل های استان فارس را انواع بلوط، چنار، بادام، ارس، ارژن، جغجغک، شیرخشت ،بنه، زالزالک، تنگرس، زبان گنجشک، کنار، کهور، استبرق و... تشکیل می دهد که از تبررس سودجویان زغال ساز دور نیستند.

** رونق قاچاق زغال
مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان فارس  اعلام کرد: فارس از استان های کشور است که بیشترین اراضی جنگلی را در خود جای داده است.
مهرزاد بوستانی افزود: دو میلیون و 200 هزار هکتار جنگل در استان فارس وجود دارد که بخش اعظم آن در حوزه زاگرس قرار دارد و اغلب نیز درختان با ارزشی نظیر بلوط ، ارژن، بادام کوهی و گلابی وحشی را در خود جای داده است.
بوستانی ادامه داد: متاسفانه قاچاق چوب و درختان جنگلی استان فارس از گذشته وجود داشته اما در چند سال اخیر این روند شدت بیشتری پیدا کرده است.
وی اضافه کرد: اداره کل منابع طبیعی فارس سالانه حدود 21 هزار تن محموله چوب و زغال را در این استان کنترل می کند که بخشی از این محموله ها باغی و بخشی دیگری نیز جنگلی و غیر مجاز است.
بوستانی با اشاره به کمک های نیروی انتظامی این استان در کنترل و رصد محموله های چوب ،گفت: در سال 96 بیش از 21 هزار تن محموله چوب بازرسی و کنترل شده که از این میزان حدود 17 تن چوب قاچاق کشف شده است.
وی اظهار داشت: در 29 شهرستان استان فارس یگان گشت و مراقبت و حفاظت از منابع طبیعی وجود دارد و علاوه بر این در مبادی و جاده هایی مانند منطقه کوهمره سرخی شیراز و دشمن زیاری ممسنی که احتمال حمل چوب های قاچاق وجود دارد ایست و بازرسی مستقر شده است.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان فارس افزود: در ماه های گذشته بر تعداد گشت های حفاظت از منابع طبیعی شهرستان های شیراز ،کازرون، فیروزآباد ،سپیدان و مرودشت که احتمال قاچاق چوب های جنگلی وجود داشته افزوده شده و علاوه بر آن گشت های ویژه ، نیروهای مخبر،قرقبان و نگهبان فصلی نیز بکار گرفته شده که بصورت نامحسوس در حال کنترل اوضاع هستند.

** کمبود نیرو
وی با اشاره به کمبود نیروی حافظ منایع طبیعی در استان فارس بیان کرد: در گذشته اداره کل منابع طبیعی فارس حدود 300 نیروی حفاظتی در سراسر این استان داشته که متاسفانه اکنون این تعداد به حدود 20 نیرو کاهش پیدا کرده است.
بوستانی بیان کرد: در پی کاهش چشمگیر نیروهای حفاظت منابع طبیعی استان در سال های گذشته این سازمان از کمک تشکل های مردمی و دوستداران طبیعت کمک گرفته و اغلب نیز براساس گزارش های این گروه ها متخلفین شناسایی و محموله های قاچاق چوب کشف می شوند.
وی با بیان اینکه در سال جاری تاکنون حدود هفت هزار تن محموله چوب مورد بازرسی قرار گرفته،گفت: از این تعداد حدود چهار و نیم تن چوب جنگلی و قاچاق در این استان کشف شده و متخلفین نیز بازداشت شده اند.

** قاچاق چوب با خودروهای سردخانه دار
بوستانی از بروز مشکلی جدید در حوزه قاچاق چوب در فارس سخن گفت و افزود: بتازگی برخی از متخلفین اقدام به حمل چوب های جنگلی و قاچاق توسط خودروهای غیرمعمول مانند انواع خودرو سواری و یا کانتینردار و سردخانه دار می کنند که این موضوع کنترل در این بخش را سخت کرده است.
وی ادامه داد: به عنوان مثال اخیرا تنها از یک خودرو سواری حدود 500 کیلوگرم چوب جنگلی در منطقه راشک به صورت اتفاقی کشف شد که این شیوه های حمل و جاسازی ماهرانه چوب های جنگلی ،کار کنترل را سخت کرده است.
بوستانی در پاسخ به سوالی درباره داشتن قوانین محکم در این حوزه بیان کرد: قانون در این زمینه سخت گیری کافی نظیر حبس و تبعید دارد اما راه های گریز نیز در این بخش هست.

** کوره هایی که جنگل سوز هستند
بوستانی یکی از معضلات فارس در حوزه قاچاق چوب را که انگیزه کافی برای متخلفان ایجاد کرده، کوره های غیرمجاز تولید زغال در شهرستان جهرم عنوان کرد و گفت: 900 کوره غیرمجاز تولید زغال در شهرستان جهرم وجود دارد که متاسفانه این محل مقصد آخر و جهنم چوب های جنگلی قاچاق فارس و استان های همجوار است.
وی اضافه کرد: از ابتدای سال 97 تاکنون اقداماتی با کمک سازمان جهاد کشاورزی و صنعت ،معدن و تجارت برای ساماندهی این کوره ها و کنترل آنها صورت گرفته و همچنین تاکنون 37 مورد پرونده سازی و بستن این کوره ها نیز تشکیل شده است.
او با بیان اینکه متاسفانه 900 کوره غیرمجاز تولید زغال در شهرستان جهرم از هیچ ارگانی مجوز ندارند،گفت: در سال جاری جلسات مختلفی برای ساماندهی این کوره ها برگزار شده و حتی دستور قضایی برای ورود به انبارهای آنها نیز اخذ شده و مرتب در حال کنترل و رصد فعالیت این مراکز هستیم.
مدیرکل منابع طبیعی استان فارس ، قیمت بالای زغال جنگلی را یکی از عواملی دانست که در حوزه قاچاق چوب فارس ایجاد انگیزه کرده است و افزود: بیش از 90 درصد چوب های قاچاق و جنگلی استان فارس و همچنین استانهایی مانند خوزستان، کهگیلویه و بویراحمد و هرمزگان برای تولید زغال به سمت شهرستان جهرم سرازیر می شود.
وی به وجود تنها دو کارگاه صنعتی تولید زغال در استان فارس اشاره کرد و اظهار داشت: این دو کارگاه مجوزدار در شهرستان های ممسنی و سپیدان قرار دارند در صورتی که در منطقه ای واقع در بخش سیمکان شهرستان جهرم چند صد تولیدکننده غیرمجاز زغال یک شهرک برای خود ایجاد کرده اند.
بوستانی با بیان اینکه جنگل های منحصربه فرد استان فارس متعلق به همه است،اضافه کرد: حدود 340 هزار هکتار از جنگل های فارس فسیلی هستند و سنی بیش از 500 سال دارند و با ارزش هستند و نگهداری از این منابع طبیعی برای ادامه زندگی اهالی این استان بسیار با اهمیت است و به عنوان فیلتر تصفیه هوا و منبع عظیم ذخیره سازی آب محسوب می شوند.
وی عنوان کرد: سامانه 1504 بصورت شبانه روزی و رایگان آماده دریافت گزارش های مردمی در زمینه تخریب منابع طبیعی و قاچاق چوب های جنگلی است.

** فقط کوره داران جهرمی مقصر نیستند
معاون استاندار فارس و فرماندار ویژه شهرستان جهرم  گفت: جلسات مشترک و متعددی در استان با مدیران کل منابع طبیعی،جهاد کشاورزی، محیط زیست و صنعت، معدن و تجارت برای ساماندهی کوره های غیرمجاز تولید زغال جهرم برگزار شده است.
علیرضا صحراییان افزود: حدود پنج هزار نفر بطور مستقیم در این کوره ها مشغول به کار هستند و معاش این افراد از این طریق تامین می شود که به همین دلیل نباید با اقدامی شتابزده معیشت این افراد را با خطر مواجه کرد.
وی با تاکید بر اهتمام مسولان استان فارس و شهرستان جهرم بر ساماندهی کوره های غیرمجاز تولید زغال جهرم ادامه داد: اداره صنعت، معدن و تجارت شهرستان جهرم موظف شده تمام کوره های غیرمجاز استان را شناسایی کند و مستندسازی در این زمینه را انجام دهد.

**برخورد جدی با کوره داران متصرف
فرماندار ویژه شهرستان جهرم اظهار داشت: تولیدکنندگان زغال در شهرستان جهرم سه گروه هستند:دسته اول کسانی که مجوزهای لازم را اخذ کرده اند، دسته دوم هنوز این مجوزها را دریافت نکرده اند اما در زمین های شخصی اقدام به تولید زغال می کنند و دسته سوم کسانی هستند که عرصه های منابع طبیعی را تصرف و اقدام به تولید زغال کرده اند که درباره این افراد اقدامات قضایی در حال انجام است و بزودی با متصرفین منابع طبیعی برخورد قاطع خواهد شد.
وی اضافه کرد: با توجه به فرآیند طولانی مدت دریافت مجوزهای لازم و همچنین نقش این حرفه در تامین معیشت قشر زیادی از اهالی جهرم و جوانان روستاها و مناطق محروم ،برای دسته اول و دوم مهلتی یکساله تعیین شده که تا پایان سال 97 به اتمام خواهد رسید و کوره داران جهرمی بایست در این مهلت قانونی مجوزهای لازم را اخذ کنند.
صحراییان گفت: اتحادیه صنفی مخصوص تولیدکنندگان زغال جهرم بایستی توسط اداره صنعت،معدن و تجارت به ثبت برسد و مشکلات صنفی فعالان این عرصه از طریق این اتحادیه پیگیری شود.

** جلو قاچاق چوب از مبدا گرفته شود
وی اغلب تولید کنندگان زغال جهرم را از قشر ضعیف جامعه دانست و گفت: مسئولان مربوط باید از مبداء جلو قاچاق چوب های جنگلی را بگیرند، زمانی که قاچاق چوب انجام می شود و به راحتی چوب های جنگلی از شهرستان های شمالی فارس و استان های همجوار وارد جهرم می شود صرفا نمی توان کوره داران و تولیدکنندگان سنتی زغال را مقصر اصلی قلمداد کرد.

** چوب های جنگلی بیماری آور
وی ادامه داد: ورود چوب های جنگلی و بلوط به جهرم مشکل جدی برای باغداران این شهرستان ایجاد کرده چون اغلب این چوب ها حامل بیماری ها و آفت هایی هستند که بخشی از باغ ها و درختان جهرم را نابود کرده است.
صحراییان اضافه کرد: قاچاق چوب زیان های بسیاری برای مردم و باغداران جهرمی ایجاد کرده که ضرر آن بیش از منفعت تولید زغال است و به همین دلیل درخواست بسیاری از اهالی و باغداران این شهرستان این است که جلو قاچاق چوب از مبدا گرفته شود تا از آسیب هایی که از این طریق به اهالی جهرم تحمیل می شود، برطرف شود.

**جانمایی چهار نقطه برای ساماندهی
رئیس ادار ه منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان جهرم در این باره گفت: چهار شهرک صنعتی برای ساماندهی تولیدکنندگان زغال جهرم مشخص شده که دو محل در بخش سیمکان، یک نقطه در بخش کردیان و یک محل نیز در بخش مرکزی شهرستان جهرم جانمایی شده است.
احمدعلی گچکاران  افزود: تولیدکنندگان زغال شهرستان جهرم نیز مکلف شده اند که شرکت تشکیل دهند و در نهایت بعد از تشکیل شرکت ها می توان اتحادیه صنفی نیز برای این گروه ایجاد کرد.
وی ادامه داد: در حال حاضر شروع کار از بخش کرجون زده و مقرر شده که اولین منطقه در شهرستان جهرم در این محل بعد از تشکیل شرکت ایجاد و زمین در اختیار تولیدکنندگان قرار گیرد.
گچکاران گفت: در حال حاضر محموله های زغال برای دریافت مجوز خروج از شهرستان جهرم بصورت اتفاقی و بطور میانگین روزانه حدود 30 کامیون و وانت بار به این شیوه کنترل می شود.
وی بیان کرد: اگر کوره های تولید زغال جهرم بطور کامل ساماندهی شوند قطعا نظارت ها بر فعالیت این مراکز افزایش می یابد و همچنین رصد چوب های جنگلی و قاچاق نیز سهل تر خواهد بود.

**جدال سنت و مدرنیته در تولید زغال
فعالان و تولیدکننده های زغال شهرستان جهرم به شیوه سنتی که اغلب نیز هیچگونه مجوزی دریافت نکرده اند گلایه ها و اظهاراتی دارند و معتقدند صنعتی شدن عامل کاهش کیفیت زغال و افزایش هزینه تمام شده است.
چند نفر از تولیدکنندگان زغال در بخش سیمکان جهرم که مجوز فعالیت ندارند و بصورت سنتی به این کار مشغول هستند می گویند که برای گرفتن مجوز باید کوره های خود را به صنعتی تبدیل کنند که توانایی و بودجه مورد نیاز این کار را ندارند.
یکی از تولیدکنندگان زغال بدون مجوز در بخش سیمکان شهرستان جهرم که به صورت سنتی بیش از 15 سال به این حرفه مشغول است  گفت: به دلیل ورود چوب های قاچاق به بعضی کوره های سنتی جهرم در یکسال گذشته، خروج زغال های تولید شده از جهرم در چند مرحله ممنوع اعلام شد اما بعد از اعتراض فعالان این بخش با اعمال نظارت هایی این مجوز دوباره صادر شد.
وی که نخواست نامش فاش شود افزود: مسئولان اداره صنعت، معدن و تجارت جهرم برای دادن مجوز فعالیت شروطی را گذاشته اند که از جمله آن می توان به این موضوع اشاره کرد که کوره های سنتی باید صنعتی شده و همه کارگاه ها به شهرک صنعتی منتقل شوند.
او ادامه داد: با صنعتی شدن کوره های سنتی، نیاز به سوخت فسیلی نفت یا گاز داریم که در پی آن آلودگی بیشتری ایجاد می شود و همچنین اگر در مواقعی مانند زمستان به هر علتی سوخت به واحدهای تولید زغال نرسد کل محموله که حدود یک الی دو ماه باید بطور مداوم مشتعل باشد نابود خواهد شد در صورتی که در روش سنتی هیچ نیازی به استفاده ای از سوخت فسیلی برای اشتعال چوبها نیست و این کار با حرارت چوب ها و با استفاده از مواد طبیعی مانند پوشال برنج و ... انجام می شود.
وی با اشاره به اینکه در شهرستان جهرم اکثر واحدهای تولید زغال به شکل سنتی مشغول فعالیت هستند،گفت: آفتهایی در دو الی سه سال اخیر در باغ های جهرم ایجاد شده که به دلیل ورود چوبهای جنگلی است و اگر به تولید کنندگان زغال جهرم مجوز ایجاد انجمن صنفی و یا اتحادیه بدهند خود تولیدکنندگان جلو ورود چوب های غیرمجاز را خواهند گرفت.

** زغال خوب، تن رنجور
این کوره دار جهرمی اظهار داشت: جهرم به دلیل آب و هوای خشک و منحصر به فرد،نوع تابش آفتاب، جنس خاک و همچنین وجود استادکاران ماهر، تنها محلی در کشور است که با کیفیت ترین زغال ایران را تولید می کند و در حال حاضر زغال جهرم علاوه بر مصارف داخلی به کشورهای حوزه خلیج فارس و حتی اروپا نیز صادر می شود.
وی با بیان اینکه در روش سنتی چوب ظرف مدت 15 روز به زغال باکیفیت تبدیل می شود،افزود: در روش صنعتی اما علیرغم استفاده از سوخت فسیلی بین یک تا دو ماه طول می کشد تا چوب به زغال تبدیل شود هرچند که زغال تولید شده به روش صنعتی، کیفیت زغالی که به شیوه سنتی تولید می شود را نیز ندارد.
او با بیان اینکه برای صنعتی کردن کوره ها به هزینه ای بالا و بعضا تا یک میلیارد تومان اعتبار نیاز است،اظهار داشت: اغلب تولیدکننده های سنتی توانایی مالی برای تبدیل تجهیزات تولید زغال سنتی به صنعتی را ندارند و همچنین به دلیل کاهش کیفیت زغال تولیدی در روش صنعتی، تمایلی به انجام این کار نیست.
این تولید کننده سنتی زغال ادامه داد: در جهرم بیش از 15 نوع زغال معروف تولید می شود اما متاسفانه این تجارت وسیع در این شهرستان هیچگونه صنف مستقل و مجزایی ندارد.
وی اضافه کرد: به دلیل نداشتن صنف مجزا فعالین این عرصه نمی توانند خود و کارگران را بیمه کنند علیرغم اینکه این شغل پر مخاطره است و کارگران هر روز در معرض انواع سوختگی ها و همچنین قطع انگشتان دست به دلیل کار کردن مداوم با اره برقی هستند.
او ادامه داد: اگر مسئولان اجازه دهند ما صنف تشکیل دهیم بطور کامل جلو ورود چوب قاچاق به این منطقه گرفته خواهد شد.
وی از مهلت یکساله اداره صنعت ،معدن و تجارت برای صنعتی شدن این واحدهای تولیدی سخن گفت و افزود: بسیاری از تولید کننده های زغال در جهرم واحدی خانگی و خرد دارند و حتی بعضی بطور میانگین هفته ای تنها چند کارتن زغال تولید می کنند و توانایی مالی تبدیل کوره کوچک خانگی خود به صنعتی را ندارند و این حرفه نیز تنها راه کسب درآمد و تامین معاش خانواده آنها است.
این تولید کننده زغال عنوان کرد: به دلیل عدم توجه کافی به زغال با کیفیت جهرم متاسفانه زنجیره تولید این محصول نیز بطور کامل و متناسب با نیاز در استان فارس ایجاد نشده بگونه ای که در حال حاضر زغال جهرم بصورت فله ای به جاهای دیگر خارج از فارس ارسال و در آنجا بسته بندی و با برند این مکان ها به بازار داخلی و خارجی عرضه می شود.
این کوره دار گفت: برای تداوم فعالیت کارگاه های خانگی و خرد تولید زغال در جهرم لازم است که مسئولان مجوز فعالیت این واحدها را به صورت سنتی صادر کنند تا از بیکار شدن چندین هزار نفر شاغل در این حرفه جلوگیری و همچنین با ساماندهی و رصد فعالین این حوزه از ورود چوب های جنگلی و قاچاق به این کوره ها ممانعت شود.
کوره داران بخش سیمکان جهرم گفتند: اگر درختان لیموی خشک شده و دیگر درختان باغ های مرکبات را که از خشکسالی درحال مرگ هستند به زغال تیدبل نکنیم، چه کنیم؟
جهرم از مراکز عمده تولید مرکبات و محصولات باغی در جنوب کشور در 193 کیلومتری جنوب شرقی شیراز است.