نقش موسیقی ایرانی در تعزیه

به گزارش ایران اکونومیست؛ نمایش تعزیه را شاید بتوان یکی از گونه های نمایشی است که خاستگاه آن به ایران شیعی باز می گردد. تعزیه یک روایت را چندین بار تکرار نمی کند بلکه در نوبت های مختلف اجرای تعزیه، گام به گام ماجرای عاشورا به نمایش در می آید.
تعزیه گستره ای از روایت دو طفلان مسلم تا اسارت اهل بیت پیامبر را در بر می گیرد و در تمام این بازگویی های نمایشی موسیقی حماسی یا خوانش های موزون حزن انگیز، به کمک بازیگران می آید تا حماسه حسینی و مظلومیت شهیدان کربلا را بازگو کند.

**موسیقی ایرانی و نقش آن در تعزیه
موسیقی ایرانی در جذاب‌تر شدن تعزیه که مهد آن هم کشور ایران است بسیار تاثیر گذار بوده است. از آنجایی که بیان حوادث در تعزیه بر پایه آواز استوار بود، تعزیه‌خوانان با مقام‌ها و گوشه‌های موسیقی ایرانی آشنایی کامل داشتند.
از این رو تعزیه را ( منظور تعزیه اصیل است نه شبه مراسم کاملا به انحراف کشیده شده در برخی از اماکن امروزی)، یکی از مهم‌ترین عوامل حفظ بخشی از نغمه های موسیقی ایرانی دانسته‌اند. هرچند ارتباط میان تعزیه و موسیقی تنها از طریق آواز نبوده است، اما بسیاری این دو مقوله را وامدار هم میدانند. به هر صورت جدای از بحث آواز تعزیه بخشی بسیار مهم به نام بخش سازی نیز دارد.
برخی از سازهای موسیقی که حالت غنایی نداشته و مورد شرعی بر آنها وجود نداشت نیز در مجالس تعزیه به‌کار می‌رفت. بعنوان مثال در تعزیه از سازهایی مانند دف و تمبک و‌ دایره زنگی استفاده نمی شده است.
حضور بخش سازی یا به بیان امروزی (اینسترومنتال) را بنوعی باید اعلام آغاز برنامه در مراسم و به جای «پیش‌خوانی» دانست که با نواختن برخی سازها، مانند ترومپت و طبل (که امروزه عموما از قسمت اسنیر ساز درامز استفاده می شود)، دُهُل، کَرنا، سُرنا، نی‌لبک، نی، کلارینت، نقاره و سِنج، تماشاگران را برای شنیدن و دیدن تعزیه آماده می‌کردند.
ناگفته نماند که استفاده از سازهایی مانند ترومپت هم از دوره ناصری در تعزیه رواج پیدا کرده است.
در تعزیه اصیل هر یک از سازها کاربرد خاصی دارند، مثلاً در بازسازی صحنه ورود اشخاص و یا آغاز نبردها از سازهای کوبه ای نظیر طبل استفاده می شود و یا هنگام وقوع صحنه‌های حزین و غمبار از سازهای بادی برنجی یا بادی چوبی نظیر ترومپت و کلارینت استفاده می گردد .
آوازهای دشتی و شوشتری، بیشترین کاربرد را در آوازهای مذهبی و تعزیه دارند. در بین آنها موسیقی که در مناطق مختلف ایران اجرا می شود نقش مهمی در تعزیه دارد.
در کنار تعزیه هایی که در مناطق مرکزی و قسمتی از پایتخت اجرا می شود، تعزیه در دیگر شهرها و استان های ایران نیز به وسیله آوازهای محلی در کنار تقسیمات موسیقایی ایرانی همراهی می شود و هر کسی می تواند به راحتی حضور موسیقی سنتی ایرانی را در اکثر تعزیه ها در شکل آواز یا موسیقی ایرانی تشخیص دهد.
موسیقی آوازی ایران در تعزیه نقشی اساسی و بسیار چشم‌گیر دارد به گونه‌ای که ایفاگران نقش‌ها می‌بایست از دستگاه‌های موسیقی آگاه باشند.
در موسیقی تعزیه برای نقش‌های منفی آوازهای متناسب با نقش‌های آن‌ها انتخاب می‌شوند مانند شمر. چنین نقشی آوازش را در نوا یا رجز می خواند و در مقابل آن ایفا گر نقش حضرت علی‌اکبر باید آواز خود را در دشتی اجرا کند.
متاسفانه به تازگی در تعزیه ها و مداحی ها شاهد ورود ملودی های موسیقی پاپ نیزهستیم که امیدواریم این بدعتها را توان تخریب این میراث گران بهای ملی آیینی نباشد.
به هر صورت آواز تعزیه تفاوت هایی با آوازهای موسیقی سنتی دارد. بعنوان مثال در تعزیه یک پرده و دو پرده داریم، اما ربع پرده وجود ندارد. همین‌طور در موسیقی تعزیه دوگاه یا درآمد دو وجود ندارد و تنها ردیف‌هایی که در تعزیه هست چهارگاه و ماهور است.
به هر صورت در چند سال اخیر با ورود موسیقی الکترونیک و ادوات آن نظیر کیبورد یا دستگاهایی که به آن اصطلاحا (ریتم باکس) گفته می شود و یا حتی استفاده از ریتم سازی با دهان (بیت باکس) که در آن مداح یا تعزیه خوان با چسباندن میکروفن به لبهای خود و تکرار واژه (سین سین سین) و یا (بیست و یک بیست و یک) که در حالت تکرار مداوم القای واژه حسین حسین می کند و یا به شیوه دیگری صدای حنجره را جایگزین صدای سازهای پوستی یا کوبه ای یا برنجی (اصطلاحا جفت سنج و یا در حقیقت های هت ساز درامز) می کند.
در این مقال، مجال پرداختن به درستی یا غلطی چنین رویدادهای جدیدی در موسیقی تعزیه نیست اما این پدیده های جدید و چرایی و حتی آسیب شناسی آنها مقوله ای بسیار مهم است که باید در جای خود و توسط کارشناسان مورد بررسی دقیق قرار بگیرد.