به گزارش ایران اکونومیست؛ عملیات «نهادهای مالی سپرده پذیر» بر خلاف ساير نهادهاي مالي تحت نظارت بانک مرکزي است درسال‌هاي اخير،موضوع قرض‌الحسنه تحولات پرشماري را به خود ديده است و در اين حوزه پيدايش بانک‌هاي تخصصي قرض‌الحسنه يکي از دستاوردهاي اين تحول است كه تجربه اي تازه محسوب مي‌شود؛ اما در كنار بانك هاي تخصصي قرض الحسنه سالهاي طولاني است كه صندوق‌هاي قرض الحسنه نيزفعاليت دارند. علاوه براين، تعدادي از بانك‌ها، صندوق هاي قرض الحسنه اي هم به صورت جداگانه راه اندازي نموده و تعدادي ديگر نيز قرض‌الحسنه را دردل كارهاي ديگر تعريف كرده اند.
در سالیان اخیر مباحث داغ و فراوانی در خصوص صندوق های قرض الحسنه انجام شده و در عمده آنها تفکيکي ميان اين دو بخش صورت نگرفته است.
بر اساس قانون، بانک مرکزی نیز همیشه در بطن این بحث ها قرار داشته و جايگاه آن در رابطه با صدور مجوز يا نحوه نظارت بر فعاليت صندوق ها، مورد چالش قرار گرفته است.
با ارایه طرح ایجاد «بانک قرض الحسنه» و پیگیري‌هاي سازمان اقتصاد اسلامي جهت کسب مجوز تاسيس «بانک قرض الحسنه»، اين چالش ها وارد مرحله نويني شد و قاعدتا لزوم اتخاذ تصميم نهايي، اجتناب ناپذير به نظر مي رسيد.
از همین رو باید تلاش داشت تا از منظری دیگر، فعاليت صندوق هاي قرض الحسنه مورد بررسي قرار گرفته و چارچوب قانوني و مقرراتي آن مورد نقد قرار گيرد.
ماهیت فعالیت‌های صندوق قرض الحسنه
جدای تمامی مباحثی که در رابطه با سابقه و یا وضع موجود صندوق هاي قرض الحسنه جريان دارد، بررسي ماهيت فعاليت‌هاي صندوق‌هاي قرض الحسنه (در چارچوب مقررات موضوعه و بدون توجه به فعاليت هاي غيرقانوني برخي از آن ها) اهميت ويژه اي دارد . جهت پيشبرد اين بحث بايد به برخي نکات پرداخت که در ادامه مي خوانيد:
صندوق های قرض الحسنه؛ شخصیت حقیقی يا حقوقي؟
بیشتر صندوق های قرض الحسنه حتی در نوع کاملا سنتی آن که بيشتر در مساجد تشکيل شده نيز مطابق با مقررات فعلي خود در چارچوب «آيين نامه اصلاحي ثبت تشکيلات و موسسات غيرتجارتي» مصوب سال ۱۳۳۷ (با اصلاحات بعدي) تحت عنوان موسسه غيرتجارتي به ثبت مي رسند بنابراين داراي شخصيت حقوقي هستند.
فعالیت اصلی صندوق های قرض الحسنه
صندوق های قرض الحسنه اصولا به اعطای تسهیلات قرض الحسنه مشهور هستند. این صندوق ها با اعطاي تسهيلات قرض الحسنه که فاقد سود بوده (و فقط کارمزد به اصل تسهيلات اضافه شده)، تلاش مي‌کنند تا به رفع نيازمندي هاي اقشار محروم جامعه بپردازند. تسهيلات قرض الحسنه عمدتا جهت رفع احتياجات ضروري اشخاص حقيقي مشتمل بر: هزينه ازدواج، بيماري، تهيه جهيزيه و ... اعطا مي شود؛ اما نکته اساسي چگونگي جذب منابع مورد نياز براي اعطاي تسهيلات مذكور است.
زیرا به خوبی آشکار است که بدون منابع مکفی، امکان اعطای تسهيلات قرض الحسنه ميسر نيست. صندوق هاي قرض الحسنه براي تامين منابع خود از روش هاي متفاوتي بهره مي گيرند كه اهم آن ها را مي توان به ترتيب زير خلاصه كرد:
حساب‌های اجباری
افتتاح سپرده قرض الحسنه، که در اغلب اوقات برای کسانی که قصد دریافت تسهیلات قرض الحسنه را داشته باشند اجباري است.
دریافت کمک ها و هدایای نقدی از اشخاص حقيقي و حقوقي
همان گونه که ملاحظه می شود صندوق های قرض الحسنه از سویی به جذب منابع در قالب سپرده قرض الحسنه پس انداز مي‌پردازند و از سوي ديگر به اعطاي تسهيلات قرض الحسنه مشغول هستند. صندوق هايي که به هيچ وجه از منابع منتج از افتتاح سپرده قرض الحسنه استفاده نمي کنند در حيطه اين نوشتار قرار نمي گيرند.
تفاوت صندوق‌های قرض الحسنه با سایر صندوق ها
همه صندوق ها دارای ورودی منابع و خروجی تسهیلات هستند با اين تفاوت که صندوق هاي قرض الحسنه بخشي از «نهادهاي مالي سپرده پذير» بوده در حالي که ساير صندوق ها داراي چنين خصلت و ويژگي نيستند.
در تفسیر این موضوع می‌توان گفت که نهادهای مالي سپرده پذير(نظير بانک ها، موسسات اعتباري غيربانکي و تعاوني هاي اعتبار) نسبت به دريافت سپرده از مردم اقدام مي کنند در حالي كه ساير صندوق ها از منابع ديگري (به غير از دريافت سپرده از مردم) جهت اعطاي تسهيلات استفاده مي كنند.
در تمامی کشورهای جهان، بانک های مرکزی و بازوي نظارتي آن ها به جديت تمامي فعاليت ها وعمليات «نهادهاي مالي سپرده پذير» را تحت کنترل داشته در حالي كه چنين نظارتي در رابطه با ساير نهادهاي مالي اعمال نمي‌شود.
