به گزارش ایران اکونومیست؛ یکی از تبعات درازمدت تغییرات اقلیمی در مازندران که قطب کشاورزی ایران محسوب می شود و بخشی از تامین امنیت غذایی کشور را بر عهده دارد، آسیب پذیر شدن گونه های مختلف کشاورزی بویژه در مناطق جلگه ای است.
گونه های کشاورزی در مازندران علاوه بر نیازمندیشان به آب و بارندگی کافی، در برابر کاهش یا افزایش ناگهانی دمای هوا نیز حساس هستند.
به عنوان نمونه، بارندگی های بی موقع ماه مرداد امسال که در مازندران به ماه «انجیر پزان» هم معروف است؛ سبب شده تا میوه درختان انجیر مرغوبیت کافی نداشته باشند، همان گونه که گرمای سوزان ماه های خرداد و تیر بر مرغوبیت گونه های دیگر از جمله صیفی جات اثرگذاشت و گوجه های کم آب و خیارهای پوک روی دست کشاورزان گذاشت.
این که باغداران مازندران در نیمه فصل پاییز که اوج رسیدن میوه مرکبات محسوب می شود مانند سال 95 شاهد بارش سنگین برف و کاهش دمای هوا تا 10 درجه زیر صفر باشند و یا برنجکاران در ماه خرداد و اوایل تیر که زمان رسیدن شالی است با افزایش دمای هوا و رسیدن آن به بالای 40 درجه مواجه شوند، واقعیتی گویا از مخاطرات تغییرات اقلیمی علیه گونه های کشاورزی استان است.
استان مازندران بر اساس خصوصیات دما و بارش و توپوگرافی منطقه به دو نوع آب و هوای معتدل خزری و آب و هوای کوهستانی تقسیم می شود. آب و هوای کوهستانی نیز خود بر دو نوع معتدل کوهستانی و سرد کوهستانی قابل تقسیم است.
آب و هوای معتدل خزری، جلگه های غربی و مرکزی استان تا کوهپایه های شمالی البرز را در بر می گیرد. در این نواحی به دلیل کمی فاصله کوهستان و دریا رطوبت تجمع می یابد که به عنوان پیامد آن می توان بارش های قابل ملاحظه و دمای معتدل را ذکر کرد.
میانگین بارندگی سالیانه در نوار ساحلی استان حدود یکهزار میلی متر است. توزیع مکانی آن از غرب به شرق با کاهش همراه است در حالی که توزیع زمانی آن در صورت حاکمیت وضعیت نرمال حداکثر در فصل پاییز و حداقل آن در بهار رخ می دهد.
آب و هوای معتدل کوهستانی هم با افزایش تدریجی ارتفاع از اراضی جلگه ای به سوی دامنه های شمالی ارتفاعات البرز و فاصله از دریا بر نوار ارتفاعی یکهزار و 500 تا سه هزار متری حاکم است که کاهش میزان بارندگی سالیانه و همچنین کاهش متوسط درجه حرارت ماهانه از ویژگی های آن است.
آب و هوای سرد کوهستانی هم در نوار ارتفاعی بالاتر از سه هزار متر شامل قلل کوهستان های دامنه شمالی البرز حاکم است. در این مناطق دمای هوا بشدت کاهش می یابد و یخبندان های طولانی ایجاد می شود. همچنین در این مناطق ریزش ها بیشتر به صورت برف است که در دوره طولانی سرد سال روی هم انباشته شده و تا اواسط دوره کوتاه گرم سال نیز دوام دارد. در همین مناطق و در قله کوه های دماوند، علم کوه و تخته سلیمان شرایط ایجاد یخچال های کوهستانی و انباشت دائمی برف فراهم شده است.
** تغییر یا به هم ریختگی آب و هوایی
بر اساس داده های آماری هواشناسی و همچنین اظهار نظر کارشناسان کشاورزی، تغییرات اقلیمی سال های اخیر بر هر سه منطقه آب و هوایی مازندران اثرگذاری کرده و بیشترین تبعات منفی را هم برای گونه های کشاورزی و دیگر گیاهان به عنوان داشته های اصلی استان مازندران به همراه داشته است.
تغییرات اقلیمی سال های اخیر بویژه افزایش دما و کم بارشی سبب شده به گفته رئیس مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی مازندران گونه های مختلف کشاورزی برای برخورداری از دمای متعادل و مورد نیاز برای رشد و نمو دستکم تا یکصد متر به سمت ارتفاعات کوچ کنند.
بر اساس اطلاعات هواشناسی مازندران، میزان دما و به تبع آن تبخیر آب در سطح کشور و استان در سال های اخیر روند افزایشی داشته، به طوری که امسال دمای هوای مازندران بیش از 2 درجه نسبت به نرمال بلندمدت افزایش نشان می دهد.
گزارش شرکت آب منطقه ای مازندران هم نشان می دهد که افزایش دما سبب ذوب زودهنگام برف و از دست رفتن ذخیره منابع آبی استان شده است به گونه ای که امسال برف ارتفاعات البرز در همان ماه فروردین ذوب شده درحالیکه هر ساله روند ذوب شدن تا اواخر اردیبهشت و اوایل خرداد به درازا می کشید و از این طریق آب کشاورزی استان را تامین می کرد.
آمار این شرکت حاکیست که وسعت ذخیره برف استان هم از 13 هزار کیلومتر مربع سال قبل در ارتفاعات، امسال به سه هزار کیلومتر مربع کاهش یافت.
دستکم 70 درصد از مساحت حدود 24 هزار کیلومتر مربعی مازندران معادل یک میلیون و 691 هزار هکتار را عرصه های طبیعی تشکیل می دهد که از این میزان 460 هزار هکتار زمین های کشاورزی اعم از زراعی و باغی است.
** بی فایده شدن داده های کشاورزی
کشاورزان و باغداران مازندران بر اساس گزارش های رسمی سالانه 72 نوع محصول تولید می کنند، ولی نکته قابل توجه این که بخشی از زمین های کشاورزی استان هر ساله تا سه بار زیر کشت قرار می گیرند.
محققان و کارشناسان بخش کشاورزی می گویند تغییر اقلیم سبب شد تا بسیاری از اطلاعات و داده های کشاورزی زراعی و باغی که در زمان های گذشته مورد استفاده قرار می گرفت، دیگر کارایی لازم را نداشته و باید باز طراحی شوند.
آنان معتقدند با توجه به تغییر اقلیم ناشی از افزایش دما و کم بارشی، شاخص های مهم الگوی کشت، تاریخ کشت و برداشت، دوره آبیاری، زمان استفاده از سموم و نوع کود نیاز به تغییر دارند.
شاخص های اقلیمی کشاورزی، اثر عوامل اقلیمی موثر بر رشد گیاهان را با استفاده از پارامترهای هواشناسی محاسبه و تصویری از وضعیت رشد، نمو و تولید محصولات زراعی در شرایط مختلف آب و هوایی ارائه می دهد.
بر این اساس، در شرایط تغییر اقلیم شاخص های اقلیمی کشاورزی نیز دستخوش تغییر شده که با ارزیابی تغییر این شاخص ها امکان بررسی واکنش گیاهان زراعی به شرایط اقلیمی آینده میسر خواهد بود.
برنج، مرکبات، آبزی پروری، گل و گیاه و دام و طیور از مهمترین محصولات کشاورزی مازندران محسوب می شود که رتبه نخست را به لحاظ مقدار تولید و ارزش افزوده اقتصادی در کشور دارد.
رئیس مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی مازندران درباره تاثیرات و تبعات تغییرات اقلیمی گفت: تغییرات اقلیمی سریع برای کشاورزی و منابع آبی استان نگران کننده است.
مجتبی محمودی افزود: با توجه به شکنندگی و حساسیت بسیار بالای محیط زیستی، کمبود بارش و افزایش دما اکولوژی استان را در خطر گسترش شیوع انواع آفات و بیماری نیز قرار داده است.
وی با اشاره به اینکه هنوز موسسات و واحد های تحقیقاتی داده های تغییر اقلیمی را به صورت کامل به دست نیاورده اند و تحلیل ها برای رشد و نمو گونه های مختلف کشاورزی شروع نشده است، گفت: مشاهدات و تحقیقات اولیه نشان می دهد که به دلیل افزایش دمای هوا، گونه های کشاورزی استان برای رسیدن به دمای متعادل باید تا یکصد متر به سمت ارتقاعات کوچ کنند.
رئیس مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی مازندران توضیح داد: از آنجایی که تغییر اقلیم با افزایش دما سریع در حال انجام است، الگوی کشت محصولات کشاورزی در استان به رغم هزینه های سنگین، دوباره باید انجام شود.
وی افزود: موسسات تحقیقات کشاورزی باید بر اساس تغییر اقلیم رقم های مختلف محصولات کشاورزی مقاوم به گرما و کم آب بر را بر اساس شرایط اقلیمی جدید استان تهیه کنند.
محمودی وضعیت منابع آبی استان مازندران و برداشت بی رویه و غیر اصولی برای مصارف کشاورزی را هم نگران کننده توصیف کرد و گفت: اگر روند بالا کشیدن آب از چاه های کشاورزی به همین صورت ادامه یابد، با ورود آب شور دریای خزر به منابع آب های زیر زمینی، آینده وحشتناکی در انتظار کشاورزی استان خواهد بود.
این کارشناس ارشد کشاورزی با تاکید بر اینکه باید کشاورزی بویژه برنجکاری در استان بر اساس منابع آبی موجود برنامه ریزی و مدیریت شود، اظهار داشت: در چنین شرایطی به هیچ عنوان کشت دوباره برنج جایز نیست و باید با جدیت با برداشت کنندگان آب از سفره های زیرزمینی برخورد شود.
وی گفت: بررسی ها نشان می دهد حتی آبیاری قطره ای که با هزینه 85 درصدی دولت در باغ های استان در حال انجام است، به دلیل نا آگاهی و نبود آموزش های لازم، بلااستفاده رها می شود و باغداران همچنان درختان را به شیوه غرقابی آبیاری می کنند.
محمودی بر ضرورت توجه ویژه به کشت گلخانه ای محصولات کشاورزی در مازندران تاکید کرد و افزود: با توجه به اینکه تنش های محیطی در استان بسیار بالاست، کشت گلخانه ای مهم ترین راهکار برای توسعه کشت انواع محصولات زراعی و باغی در استان است.
به هر حال به اعتقاد کارشناسان حوزه های مرتبط با محیط زیست، منابع طبیعی، کشاورزی و آب، آنچه که در حال حاضر از تغییرات اقلیمی در مازندران نمایان می شود حتی در حد نوک کوه یخ هم نیست اما با گذشت زمان تبعات آن بیش از پیش نمایان و مقابله علمی با آن هم دشوارتر می شود.
