مروارید دریای خزر در دستان قاچاقچیان

به گزارش ایران اکونومیست؛ اگر چه موضوع های اصلی کنوانسیون اخیر روسای جمهوری کشورهای حاشیه دریای خزر در قزاقستان ،رژیم حقوقی دریای خزر، منابع این دریا، طرح های انرژی و حضور نظامی در این پهنه آبی بوده است ، اما به نظر می رسد کلیات توافقات این کنوانسیون به حفظ گونه های نادر این دریا از جمله ماهیان خاویاری و برخورد با قاچاقچیان کمک شایانی کند.
مهم ترین مساله در مورد ماهیان خاویاری صید غیر قانونی توسط افراد ناآشنا به این‌گونه ماهیان گرانقیمت است به طوری که این افراد حتی جنس نر و ماده این ماهی را نیز تشخیص نمی‌دهند و پس از صید بلافاصله شکم ماهی را پاره می کنند.
کارشناسان شیلاتی یکی از دلایل مهم کاهش ذخایر ماهیان خاویاری دریای خزر را صید بی رویه آنها در کنار سن بالای این گونه برای رسیدن به بلوغ می دانند.
سن بلوغ ماهیان خاویاری برای گونه ' اوزون برون ' 10 سال ، تاس ماهیان 15 سال و فیل ماهیان 20 سال است .
خاویار، به تخم ماهیان خاویاری می گویند که از گران ترین غذاهای جهان محسوب می شود و به آن مروارید سیاه می گویند و دریای خزر به عنوان بزرگ‌ترین منبع ماهیان خاویاری در جهان بیش از 90 درصد خاویار جهان را تامین می‌کند.
فرصت طلبی عده ای عناصر سودجو در قالب صیادان غیرمجاز خاویار ، موجب اخلال در فرآیند مدیریت صید ،بهره برداری بی رویه از ذخایر ارزشمند ماهیان خاویاری دریای خزر ، وارد شدن لطمات فراوان به درآمدهای ارزی کشور های حاشیه دریای خزر در بازارهای بین المللی و همچنین اعمال برخی محدودیت ها برای این کشورها شده است.
در حالی نسل ماهیان خاویاری به دلیل آلودگی های بیش از حد ناشی از فعالیت های نفتی ، ورود انواع سموم کشاورزی و فاضلاب های صنعتی و خانگی به رودخانه ها و در دریای خزر درحال انقراض است ، قاچاقچیان همواره بدون ترس و واهمه وارد دریا می شوند.
ماهیان خاویاری ،نگین آبزیان موجود در دریای خزر هستند و شهرت جهانی بزرگترین دریاچه جهان نیز بیشتر به خاطر وجود همین نوع ماهی در حال انقراض است .
صید بی رویه و غیر مجاز ماهیان خاویاری یکی از معضل های همه کشورهای حاشیه خزر به شمار می رود و این ماهیان را در خطر انقراض قرار داده است.
کارشناسان و دست اندرکاران شیلات معتقدند که عواملی مانند مشخص نبودن رژیم حقوقی دریای خزر، عدم امنیت رودخانه ها و نبود شرایط مناسب برای مهاجرت و تکثیر طبیعی این ماهیان، وجود صیدهای غیر مجاز به خصوص در کشورهای مشترک المنافع حاشیه دریای خزر و در نهایت شرایط نامناسب زیست محیطی در اثر ورود فزاینده آلاینده های صنعتی، کشاورزی و شهری به داخل این اکوسیتم با ارزش سبب شد تا این گونه با ارزش دریای خزر از بین برود.
از آنجایی که بیش از نیم قرن است که از آب های نیلگون دریای خزر مروارید سیاهی در ایران تولید و صادر می شود که بعد از زعفران ، از بنام‎ترین محصول صادراتی کشورمان محسوب می شود، اما به دلیل نبود تفاهم نامه های اساسی بین کشورهای حاشیه دریای خزر ، قاچاقچیان بی محابا صید های بی رویه را انجام می دهند.
دریای خزر به عنوان بزرگ ترین دریاچه جهان و به لحاظ وجود گونه های با ارزش ماهیان خاویاری از جایگاه ویژه ای در دنیای آبزیان برخوردار است ،گونه هائی که از میلیون ها سال قبل توانستند نسل خویش را حفظ کنند.
گفته شده همکاری همه جانبه کشور حاشیه دریای خزر می تواند نقش ارزنده ای در حفظ و بازسازی این ذخائر ایفاء کند و جمهوری اسلامی ایران همسو با این رویکرد ،قدم های اساسی را برداشته و جدا از توجه به بحث بازسازی ذخائر با ایجاد یگان های حفاظت منابع آبزیان مسئله حفاظت از این ماهیان را در شمال کشور به طور جدی پیگیری می کند.
کارشناسان معتقدند ،نبود تفاهمنامه و اقدامات هماهنگ میان کشورهای حاشیه خزر از دلایل اصلی کاهش ماهیان خاویاری در دریای خزر بوده است.
البته صید ماهیان خاویاری در خزر از سال 2010 میلادی بر اساس توافقی که پنج کشور حاشیه این دریا در کمیسیون منابع زنده دریای خزر به آن دست یافتند ، به مدت پنج سال ممنوع شد تا ذخایر این گونه ماهیان بازسازی شود.
از آنجاییکه صید قاچاق ماهیان خاویاری زیاد بوده است ،مسئولان شیلاتی این پنج کشور در نشست بعدی توافق را به مدت پنج سال دیگر یعنی تا پایان 2020 میلادی تمدید کردند.
بر اساس گزارش های رسمی ، ذخایر ماهیان خاویاری که یک ذخیره مشترک بین پنج کشور حاشیه دریای خزر است، از سه هزار تن به کمتر از 500 تن رسیده که پایین ترین حد آن است.
**گونه های ماهیان خاویاری و جریمه های صید قاچاق در ایران
بر اساس مصوبه شورای عالی محیط زیست جریمه های آبزیان دریای خزر از جمله کوسه ماهی هر قطعه 300 میلیون ریال ، پنج گونه ماهی خاویاری شامل اوزون برون ، فیل ماهی ، قره برون ، شیپ و چارباش هر قطعه 100 میلیون ریال ، ماهی آزاد هر قطعه 75 میلیون ریال ، کفال ، اورنج و دیگر ماهیان استخوانی هر قطعه یک میلیون ریال است.
یکی از کارشناسان ارشد شیلاتی مازندران گفت : صید قاچاق آبزیان دریای خزر قابل انکار نیست و مقابله جدی با آن هم به تجهیزات و امکانات بیشتر و پیشرفته تر نیاز دارد.
حسینعلی رستمی  افزود: هر چند یگان حفاظت آبزیان شیلات و نیروی انتظامی در محافظت از انفال دریای خزر همکاری و ماموریت های زیادی را هر ساله انجام می دهند ، اما واقعیت این است که امکانات و تجهیزات قاچاقچیان در دریای خزر پیشرفته تر و به روزتر است .
وی گفت: ارزش بالای صید ماهیان خاویاری و دیگر گونه های نادر دریای خزر انگیزه قاچاقچیان را برای حضور در دریای خزر افزایش داده و مقابله با آنان را با امکانات موجود مشکل تر می کند.
جمهوری اسلامی ایران سال ها در صدر جدول صادرات این محصول گرانبها قرار داشته و خاویار ایران بالاترین رتبه را در کیفیت و تولید این محصول به خود اختصاص داده بود، اما رفته رفته بازار خاویار هم به سمت ماهیان پرورشی سوق پیدا کرد و با توقف عرضه خاویار طبیعی، بازار در اختیار خاویار پرورشی قرار گرفت.
رستمی بر لزوم ناامن سازی بازار عرضه خاویار و ماهیان خاویاری تاکید کرد و بیان داشت: کشورهای حاشیه دریای خزر باید با انجام یک سری عملیات های تاکتیکی ، امنیت را از سوداگران خاویار و صیادان غیر مجاز ماهیان خاویاری سلب کنند و باید با حمایت های قانونی و برنامه ریزی های مدون ، گام مؤثرتری در امرتشدید مبارزه با قاچاق خاویار و صید غیرمجاز برداشته شود.
وی شناسایی کنترل و بازرسی گلوگاه ها و مبادی ورودی و خروجی حساس و استراتژیک بازارهای عرضه محصولات شیلاتی، تامین راهبردهای لازم به منظور استقرار نیروهای کارآمد و زبده یگان حفاظت منابع آبزیان در کنار دیگر پرسنل انتظامی و ارگانهای دولتی مستقر درمحورهای خروجی و ورودی بازارهای عرضه محصولات شیلاتی و شناسایی عوامل اصلی قاچاق خاویار و مالکان شناورهایی که توزیع کننده اصلی این محصولات به بازارها هستند را از راهکارهای مهم در برخورد با قاچاقچیان ماهیان خاویاری دریای خزر برشمرد.
**دریای خزر عامل رونق اقتصادی استان های شمالی
معاون هماهنگی امور اقتصادی و توسعه منابع استانداری مازندران بر ضرورت برخورد همه جانبه با قاچاق خاویار و ماهیان خاویاری تاکید کرد و گفت: وجود 922کیلومتر سواحل جنوبی دریای خزر در شمال ایران و پنج گونه ماهیان خاویاری به عنوان ذخایر ژنتیکی و وجود بیش از 100 گونه و زیر گونه ماهیان استخوانی و فرصت های شغلی و سرمایه گذاری و گردشگری و زیستی مهمی برای استان های مازندران، گیلان و گلستان است.
حسن خیریانپور با بیان این که دریا و جنگل 2 منبع عظیم ثروت برای استان های شمالی کشور محسوب می شود ،تصریح کرد : این منابع عظیم ثروت برای مردم این استانها و هم برای کل کشور به عنوان فرصت های بی نظیر ،باید هم به درستی حفاظت شود و هم به درستی بهره برداری شود.
معاون هماهنگی امور اقتصادی و توسعه منابع استانداری مازندران با اشاره به موضوع اقتصاد مقاومتی و ضرورت توسعه صادرات غیر نفتی به وضعیت قاچاق خاویار و ماهیان خاویاری و آثار زیان بار آن بر اقتصاد استان های شمالی و دریای خزر اشاره کرد و گفت که برگزاری جلسات مشترک منطقه ای برای این امر مهم ضروری است .
وی گفت: ضرورت ایجاب می کند تا نقاط آلوده در سه استان دقیقا شناسایی و با تشدید اقدامات کنترلی ، فضای سواحل برای قاچاقچیان ناامن شود.
خیریانپور ضمن تاکید بر برگزاری مانورهای مشترک سه استان شمالی دریای خزر ایران ،تهیه بانک اطلاعاتی مناسب و برگزاری کارگاه های آموزشی و شناسایی خلاء های قانونی و انجام بازنگری لازم و همچنین ضرورت اقدامات فرهنگی ،توجیهی و پیشگیرانه را ضروری دانست و گفت: برای ایجاد وحدت رویه در برخورد های انتظامی و حفاظتی و قضایی باید نسبت به برگزاری نشست های منطقه ای به صورت ادواری اقدام شود.
معاون هماهنگی امور اقتصادی و توسعه منابع استانداری مازندران همچنین ضرورت کنترل تردد شناورها در دریای خزر توسط دریابانی ، بنادر و یگان های حفاظت را مورد تأکید قرار داد و افزود: باید با تشدید بازرسی از بازارهای ماهی فروشی ، رستوران ها ، مزارع پرورش ماهی و با اعمال نظارت بر خودروهای حمل ماهی نسبت به برخورد قانونی با فروشندگان غیر مجاز ، ادوات صید و صیادی و کنترل تحویل سوخت به این شناورها اقدامات لازم انجام شود.
** راه اندازی مرکز تجارت جهانی خاویار در مازندران
استاندار مازندران نیز در خصوص ظرفیت تولید ماهیان خاویاری در استان گفت : یکی از ضعف های موجود این است که تاکنون به دریا و ذخایر آن به عنوان ظرفیت قابل توجه برای توسعه و حل مشکلات استان توجه نشده است .
محمد اسلامی افزود: در حالی که دریا فرصت اقتصادی و معیشتی عظیمی است که باید برنامه ریزی برای آن به گزینه مهم روی میز مدیران استان تبدیل شود.
وی با بیان اینکه راه اندازی مرکز تجارت جهانی خاویار یکی از برنامه های اصلی برای استفاده از ظرفیت شیلاتی استان است، بیان داشت: توسعه بازار راه نجات کشاورزی مازندران است و ظرفیت سازی برای توسعه صادرات نیز یک ضرورت است.
استاندار مازندران گفت: مراکز تحقیقاتی باید به طور منظم مسائل دریای خزر را پایش کنند.
**رشد فزاینده صادرات خاویار پرورشی مازندران
با توجه به سرمایه گذاری های قابل توجه در حوزه پرورش ماهیان خاویاری در چند سال گذشته در مازندران هر سال تولید خاویار و گوشت ماهیان خاویاری در این خطه شمال رو به افزایش است.
بر اساس پیش بینی شیلات مازندران امسال بیش از 2 هزار تن گوشت ماهی و 2 هزار و 500 کیلوگرم خاویار پرورشی در استان تولید و به بازارهای هدف در اروپا و آسیا صادر شود.
بر اساس آمار شیلات ، در حال حاضر 18 مزرعه پرورش ماهیان خاویاری در مازندران فعال است .
مدیر کل شیلات مازندران با بیان اینکه در سه ماهه امسال 10 میلیون دلار خاویار پرورشی صادر شده است، گفت: با به بار نشستن طرح های پرورش ماهیان خاویاری ،تولید و صادرات این ماده غذایی پروتئینی پر طرفدار در استان افزایش چشم گیری یافته است.
ولی الله محمدزاده با اعلام این که مزرعه پرورش ماهیان خاویاری منطقه چپکرود مازندران یکی از بزرگترین مزرعه پرورش ماهیان خاویاری خاورمیانه است، اظهار داشت : ظرفیت این مرکز سالانه بیش از 2 هزار تن گوشت خاویار و 30 تن خاویار است.
وی میزان تولید گوشت ماهیان خاویاری در سال گذشته را یک هزار و 500 تن به همراه یک هزار و 800 کیلوگرم خاویار پرورشی اعلام کرد.
محمد زاده پرورش ماهیان خاویاری با سرمایه گذاری 500 میلیون تومان تا چهار میلیارد تومان را سرمایه گذاری متوسط در حوزه شیلات معرفی کرد و گفت که طرح پرورش ماهیان خاویاری در قفس و پرورش ماهیان خاویاری در سواحل دریای خزر با سرمایه گذاری بیش از پنج میلیارد تومانی نیز به عنوان سرمایه گذاری کلان در حال افزایش است.
خاویار به تخمک‌های بارور نشده حاصل از تخمدان جنس ماده ماهیان خاویاری گفته می‌شود که به مروارید سیاه مشهور است .
خاویار سرشار از ویتامین‌ها، املاح معدنی، پروتئین و چربی است که مصرف آن در پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های التهاب مفاصل، دستگاه گوارش و سرطان بسیار موثر است.
این ماده غذایی غنی از اسیدهای چرب امگا ـ 3 است لذا برای درمان بیماری‌های افسردگی و قلبی ـ‌ عروقی نافع است و سرشار از آهن بوده، به همین دلیل مصرف‌ آن به افراد مبتلا به کم‌خونی ناشی از کمبود آهن توصیه می‌شود.
محمدزاده با بیان اینکه خاویار ایران از جایگاه ویژه ای در جهان برخوردار است ، گفت که سالانه خاویار کشور ما به بسیاری از کشورهای اروپایی از جمله آلمان، فرانسه و ایتالیا صادر می شود و در مقایسه با تولید کشورهای دیگر از بازار جهانی خوبی برخوردار است.
یکی از مهم ترین فواید خاویار این است که به دلیل وجود اسیدهای چرب امگا 3 ، مانع از افزایش کلسترول خون می باشد و باعث پیشگیری از ابتلا به بیماری های قلبی عروقی می شود.
هم چنین مصرف خاویار در پیشگیری از ابتلا به بیماری های آرتریت رومائید (التهاب مفاصل)، بیماری های دستگاه گوارش و بعضی از انواع سرطان بسیار موثر است.