منافع و سرمایه های ملی؛ قربانی بازی های سیاسی

به گزارش ایران اکونومیست؛ منافع ملی مدت هاست بازیچه منافع سیاسی و جناحی افرادی شده که با هدف کوبیدن و کنار زدن دولت، از هر کارشکنی و سنگ اندازی ابایی ندارند.
این گروه که به راحتی منافع مردم را به بازی گرفته اند و با کارشکنی مانع اجرای برنامه ها می شوند، اکنون به جای پاسخگویی حالت طلبکار به خود می گیرند تا کسی به علت بر باد دادن منافع ملی از آنها بازخواست نکند.
این گروه که مدت ها در مقابل اجرای قراردادهای جدید نفتی سنگ اندازی کرده و امضای قرارداد توسعه فاز 11 پارس جنوبی را خطایی نابخشودنی می نامیدند، حال با خروج شرکت «توتال» فرانسه از این طرح، منتقد و مطالبه گر شده اند.

** تلاش وزارت نفت برای جبران عقب ماندگی سال های گذشته
در سال های تحریم، کشورهای همسایه با استفاده از منابع مالی شرکت های چند ملیتی، میدان های نفت و گاز مشترک با ایران را به بهره برداری رسانده و سود سرشاری کسب کردند.
همچنین به دلیل کمبود منابع مالی و سوءمدیریت در دولت های نهم و دهم، ایران نتوانست این میدان ها را توسعه دهد و همسایگان، بیشترین بهره را بردند.
بر این اساس، دولت یازدهم تلاش کرد توسعه میدان های مشترک را در اولویت قرار داده و با ارایه مدل جدید قراردادهای نفتی که مدل تکامل یافته قراردادهای بیع متقابل است، کاستی های گذشته را جبران کرده و توسعه میدان های مشترک را شتاب دهد.
هدف اصلی وزارت نفت از ارایه مدل جدید قراردادهای نفتی، جذب سرمایه گذاری خارجی و انتقال فناوری های جدید به کشور اعلام شد.
صنعت نفت کشور به حدود 200 میلیارد دلار سرمایه گذاری در بخش بالادستی (اکتشاف و تولید) و پایین دستی نیاز دارد که باید بخش عمده آن از محل منابع خارجی تامین شود.
بر این اساس در آغاز دولت یازدهم، کمیته ای برای تدوین قراردادهای جدید نفتی کار خود را آغاز کرد اما به سرعت با موجی از انتقاداتی روبرو شد که رنگ و بوی سیاسی داشت.

** آغاز هجمه های سیاسی علیه قراردادهای نفتی
در سال 1394 پس از بررسی انواع مدل های داخلی و خارجی قراردادهای نفتی، چارچوب قراردادهای جدید نفتی کشور آماده شد اما از همان زمان کارشکنی ها و سنگ اندازی ها و طرح ایرادها آغاز شد.
بر این اساس، کمیته بازنگری قراردادهای جدید نفتی ناچار شد که بیش از یکصد جلسه کارشناسی و توجیهی در پاسخ به انتقادهای تکراری برگزار کند.
شرایط در آن زمان به گونه ای شده بود که با وجود پاسخ نهادهای ذیربط، منتقدان، انتقادهای خود را بارها و بارها تکرار می کردند.
در ابتدا منتقدان از جزییات این قراردادها انتقاد و ادعا می کردند مفاد این مدل قرارداد شفاف نیست و احتمال دارد مشکلاتی را ایجاد کند؛ این امر با پاسخگویی مسئولان ذیربط مواجه شد.
پس از پاسخ کارشناسان به این انتقادها، گروهی که هدفشان شفاف سازی بود، پاسخ خود را گرفته و قانع شدند اما برخی که به دنبال بازی های سیاسی خود بودند، همچنان به تکرار سخنان خود ادامه دادند.
منتقدان به جای بحث های فنی، منافع سیاسی و جناحی را در پس انتقاد از قراردادهای جدید نفتی دنبال می کردند و تمایلی برای شنیدن پاسخ ها نداشتند.
این فشارها و هجمه ها موجب شد پای نهادهای مختلفی به روند بررسی چارچوب مدل قراردادهای جدید نفتی باز شود که این موضوع، اجرای قراردادهای جدید نفتی را دوباره به مدت چند ماه به تاخیر انداخت.
در نهایت، مدل جدید قراردادهای جدید نفتی به تصویب رسید و در شهریور 1395 توسط معاون اول رئیس جمهوری ابلاغ شد.
این ابلاغ نیز نتوانست به انتقادها و کارشکنی ها پایان دهد و بلافاصله پس از ابلاغ مدل جدید قراردادهای نفتی، موج جدیدی آغاز شد که به کارشکنی و سنگ اندازی رسید.

** احساس خطر منتقدان از امضای قرارداد فاز 11 پارس جنوبی با توتال
با وجود همه کارشکنی ها در نهایت در دوازدهم تیرماه 1396 نخستین قرارداد جدید نفتی در پساتحریم بین شرکت ملی نفت ایران و کنسرسیوم بین المللی به رهبری شرکت نفتی توتال فرانسه برای توسعه فاز 11 پارس جنوبی امضا شد.
براساس این قرارداد، یک کنسرسیوم بین المللی به رهبری توتال فرانسه ایجاد شده بود که شاخه بین المللی شرکت ملی نفت چین (سی.ان.پی.سی) و پتروپارس ایران اعضای دیگر آن را تشکیل می دادند.
سهم توتال به عنوان رهبر این کنسرسیوم در این قرارداد 50.1 درصد بود. شاخه بین المللی شرکت ملی نفت چین و پتروپارس ایران نیز به ترتیب 30 و 19.9 درصد سهم داشتند.
امضای این قرارداد به مذاق منتقدان و دلواپسان خوش نیامد زیرا راه همکاری سایر شرکت های خارجی با ایران و ورود سرمایه ها و فناوری های جدید به کشور باز می شد.
پس از امضای قرارداد توسعه فاز 11 با توتال، فعالان اقتصادی خرسند از گام مهمی که در توسعه مناسبات اقتصادی ایران با کشورهای اروپایی ببرداشته شده و امکان دارد موانع همکاری اقتصادی ایران با سایر کشورها به تدریج بر طرف شود اما از سوی دیگر، منتقدانی که تحت تاثیر منافع جناحی و سیاسی هرگونه موفقیت دولت را تحمل نمی کردند موج جدید انتقادات و سنگ اندازی را آغاز کردند.
این کارشکنی ها ادامه یافت تا اینکه آمریکا از برجام خارج شده و توتال نیز برای دور ماندن از پیامدهای آن از طرح توسعه فاز 111 پارس جنوبی صرف نظر کرد.
در نهایت، وزیر نفت در اواخر مردادماه امسال اعلام کرد که توتال به صورت رسمی قرارداد توسعه فاز 11 پارس جنوبی را ترک کرده و از 2 ماه پیش اعلام کرده است از قرارداد خارج می شود.

** خرید زمان توسط منتقدان به سود ترامپ
سال های 1394 و 1395 فرصت طلایی امضای قراردادهای جدید نفتی بود؛ به طوری که پس از امضای برجام، هیات های متعدد خارجی و به ویژه اروپایی روانه تهران شده و درخواست مذاکره و همکاری را مطرح می کردند.
اما شدت هجمه منتقدان که پیامدی جز قربانی کردن منافع ملی نداشت سبب شد شرکت های بین المللی نگران شده و با احتیاط رفتار کنند.
این وضعیت تا روی کار آمدن دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا (بهمن 1395) ادامه یافت؛ وی با هر اقدامی که باعث تقویت مناسبات اقتصادی ایران با جامعه جهانی باشد، مخالفت کرد و وعده داد برجام را پاره می کند.

** ادامه راه دلواپسان توسط ترامپ
از این پس، ترامپ وظیفه دلواپسان داخلی را سبک کرد و جالب آنکه، منتقدان دولت با آمدن ترامپ به یکباره از حجم حملات خود علیه دولت کاستند، زیرا برخی از مسایلی که آنها مطرح می کردند از جمله قطع همکاری ها با شرکت های خارجی در همکاری نفتی و غیر نفتی، از سوی ترامپ مطرح می شد.
بدین ترتیب، تهدیدها و فشارهای ترامپ درباره هرگونه همکاری با ایران سبب شد شرکت های خارجی احتیاط بیشتری به خرج داده و به امید مستثنی کردن خود از تحریم ها مذاکراتی را با مقام های آمریکایی آغاز کنند که البته به نتیجه نرسید.

** دور جدید هجمه ها
با اعلام خروج توتال از فاز 11 پارس جنوبی در روزهای اخیر، دوباره موج جدید انتقادهای مخالفان دولت آغاز شده است.
گویا هدف منتقدان دولت فقط کوبیدن و حمله به دولت است و فرقی نمی کند به چه بهانه باشد؛ یعنی اگر توتال در ایران باشد، منتقدان به دولت حمله می کنند و اگر توتال از ایران خارج شود نیز آنها به دولت می تازند.
از جمله یکی از منتقدان ادعا کرده است امضای قرارداد با توتال 25 میلیارد دلار از سرمایه های کشور را بر باد داد که البته هیچ گاه مستند و مدرکی برای این ادعای عجیبب و غریب ارایه نشده است.

** فرصت های طلایی که از دست رفت
به گفته متولیان و کارشناسان نفتی، در صورتی که قرارداد توسعه فاز 11 پارس جنوبی به جای تیرماه 1396 در سال های 1394 یا 1395 و پیش از روی کارآمدن ترامپ به امضا می رسید، بر اساس برآوردها 2 میلیارد تا 2.5 میلیارد دلار توسط این شرکت در ایران سرمایه گذاری می شد که زمینه گره زدن منافع این شرکت فرانسوی با حفظ برجام را فراهم می کرد.
تجربه نشان داده زمانی که شرکت های بین المللی سرمایه گذاری سنگینی در یک کشور انجام دهند برای حفظ منافع خود تلاش می کنند تا مانع اعمال فشار و تحریم آمریکا شوند.
اکنون توتال حدود 60 میلیون دلار در ایران سرمایه گذاری کرده است که رقم قابل توجهی به شمار نمی رود، بنابراین به راحتی قید آن را زده است اما در صورت کارشکنی نکردن منتقدان و امضای به موقع قرارداد توسعه فاز 11 توسط توتال، میزان پیشرفت پروژه به 40 تا 50 درصد و حجم سرمایه گذاری این شرکت به حدود 2.5 میلیارد دلار می رسید که حاضر نبود به راحتی از آن دست بکشد.
وزیر نفت چندی پیش در این باره گفت: اگر در کار وزارت نفت تاخیر نینداخته بودند و پنج قرارداد دیگر همانند توتال امضا شده بود دیگر وضع کشور مانند امروز نبود.
بیژن زنگنه یادآوری کرد، «اگر صادرات نفت کشور چهار میلیون بشکه در روز بود دیگر آمریکا نمی‌توانست نفت ایران را تحریم کند، زیرا خروج نفت ایران بسیار برایش زیانبار بود، همانگونه که نتوانست روسیه را در حوزه نفت و گاز تحریم کند، زیرا مقدار تولید نفت و گاز روسیه به مقداری بود که بازار تحمل خروج روسیه را نداشت.»

** اقتصاد ایران، گروگان منافع جناحی
شرایط بعد از برجام به نحوی بود که علاوه بر توتال، ده ها شرکت بزرگ و کوچک نفتی به ایران آمدند و در پی امضای قرارداد بودند. از جمله شرکت های آلمانی، نروژی، اسپانیایی، ایتالیایی و ژاپنی همگی منتظر امضای قرارداد بودند که با کارشکنی و سنگ اندازی منتقدان به یکباره عقب کشیدند.
به گفته کارشناسان اقتصاد نفت، در صورتی که منتقدان اجازه امضای این قراردادها را می دادند امروز شاهد سرمایه گذاری ده ها میلیارد دلاری آنها در ایران بودیم که خود شرایط بازی سیاسی آمریکا برای فشار بر ایران را تغییر می داد.

** توپ در زمین منتقدان
منتقدان و دلواپسان در زمان طرح انتقادهای خود علیه دولت ادعا می کردند هم پول و سرمایه و هم فناوری های لازم در ایران وجود دارد و شرکت های ایرانی می توانند به راحتی هر 2 را تامین کنند و نیازی به شرکت های خارجی وجود ندارد.
یک مقام مسئول در بخش نفت و گاز  گفت: حال که با تحریم های آمریکا، توتال و شرکت های دیگر از ایران رفته اند، باید به این دسته از منتقدان مژده داد که خارجی ها رفتند و فضا برای شما فراهم است، این گوی و این میدان؛ بهتر است شرکت های داخلی مورد ادعای شما از اکنون کار خود را آغاز کنند تا منافع ملی بیش از این بر باد نرود.
به گفته وی، این دسته از منتقدان بهتر از هر فردی می دانند فناوری های جدید و سرمایه چند میلیارد دلاری برای اجرای این طرح ها در کشور وجود ندارد.
این مقام نفتی خاطرنشان ساخت: با توجه به اینکه از دلایل اصلی تصمیم وزارت نفت برای امضای قرارداد با توتال، مقابله با افت فشار میدان گازی پارس جنوبی و انتقال دانش فنی ساخت سکوها و کمپروسرهای افزایش فشار به داخل کشور بوده، حال که توتال از این طرح خارج شده است، جای خرسندی دارد که دلواپسان و منتقدان راهکاری خود را ارائه دهند.