توسعه سامانه های نوین آبیاری دستاورد تدبیر و تلاش دولت

به گزارش ایران اکونومیست؛  گرچه 15 درصد زمینهای کشاورزی در سطح جهان آبی بوده و 85 درصد بقیه به صورت دیم کشت می شود اما نیمی از تولیدات کشاورزی و غذای مردم بر روی کره زمین از زمینهای آبی برداشت می ‌شود.
آبیاری‌ نوین به معنای آبرسانی به کشتزار و باغ با تجهیزات تحت فشار به دو شکل قطره‌ای و بارانی است. بازده آبیاری بارانی تا 70 درصد و آبیاری قطره ‌ای تا 95 درصد است. بدین معنا که با اجرای آبیاری بارانی تا 20 درصد و آبیاری قطره ای فقط تا پنج درصد آب هدایت شده به زمین کشاورزی تلف می ‌شود. این در حالی است که در آبیاری به روش سنتی حتی با لحاظ همه روشهای صرفه جویی بازده آبیاری حداکثر 50 درصد خواهد بود.
بر این اساس توسعه سامانه های نوین آبیاری با هدف کاهش مشکلات فعلی از سوی وزارت جهاد کشاورزی بطور جد مورد توجه قرار گرفته و ثمره آن هم اینک به یکی از فصول درخشان دستاوردهای نظام جمهوری اسلامی، قابل بیان و در خور تقدیر است.
در همین چارچوب فقط طی پارسال 18 هزار طرح آبیاری نوین در سطح مزارع و باغهای کشور اجرا و 302 هزار هکتار زمین کشاورزی به ادوات این نوع آبیاری تجهیز شد. هم اینک 85 درصد هزینه های اجرای روشهای نوین آبیاری کشاورزی از سوی دولت به صورت کمکهای بلاعوض پرداخت می شود. هشت میلیون و 700 هزار هکتار زمین کشاورزی آبی در سطح ایران دارد که تاکنون حدود دو میلیون هکتار آن به سامانه نوین آبیاری مجهز شده است.
رئیس جمهوری در سفر 17 اردیبهشت ماه 1397 خود به خراسان رضوی اجرای سامانه های نوین آبیاری را یکی از راه ‌حلهای صرفه ‌جویی در آب بخش کشاورزی ذکر و بیان کرد: تلاشی که وزارت کشاورزی و کشاورزان صورت می‌ دهند برای اجرای سامانه‌ های نوین آبیاری بسیار مهم است زیرا مشکل کم‌ آبی داریم.
در این میان خراسان رضوی جزو استانهای برتر کشور در اجرای سامانه های نوین آبیاری است. این استان سالهای بسیار است که با پدیده خشکسالی و بحران کم آبی دست و پنجه نرم می کند و هم اینک در حال سپری کردن هفدهمین سال تداوم خشکسالی می باشد.
بر این اساس خراسان رضوی بحرانی ترین منابع آبی زیرزمینی را در سطح کشور دارد بطوری که افت سطح آبهای زیرزمینی در این استان به یک متر رسیده و ذخایر آبهای زیرزمینی این خطه با کسری یک میلیارد و 200 میلیون متر مکعبی در سال مواجه است.
در حالی که چاهها و منابع زیرزمینی سهم 80 درصدی در تامین آب آشامیدنی استان 6.2 میلیون نفری خراسان رضوی دارند میزان نزولات جوی و بارندگیها طی سال زراعی جاری تاکنون در مشهد و دیگر شهرستانهای خراسان رضوی افت چشمگیر و هشداردهنده ای داشته است.
این خطه از سرزمین ایران دارای اقلیم خشک و نیمه خشک و میانگین بارندگی آن کمتر از کشور است چنانکه میانگین سالانه بارندگی در سطح کشور حدود 250 میلیمتر و در خراسان رضوی کمتر از 210 میلیمتر می باشد.

* خراسان رضوی رتبه نخست کشور
رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی به مناسبت هفته  گفت: این استان هم اینک در زمینه اجرای سامانه نوین آبیاری رتبه نخست کشور را دارد.
مجتبی مزروعی مزارع غالب مجری سامانه نوین آبیاری را کشتهای گندم، سیب زمینی و باغهای پسته و انگور اعلام و بیان کرد: اجرای سامانه های نوین آبیاری در خراسان رضوی به عنوان یکی از اولویتهای مورد نظر در بخش کشاورزی دنبال می شود و اجرای موفق آن آثار و برکات فراوانی برای استان داشته است.
وی ادامه داد: در مجموع 350 هزار هکتار زمین مستعد برای اجرای شیوه های نوین آبیاری در خراسان رضوی وجود دارد که تاکنون 150 هزار هکتار آن مجهز به سامانه های نوین آبیاری شده است. 56 هزار هکتار از این میزان با حمایت دولت تدبیر از سال 1392 تاکنون محقق شده است.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: در طول پنج سال فعالیت دولت تدبیر معادل با تمام مدت فعالیت در زمینه اجرای سامانه های نوین آبیاری شاهد اجرای پروژه در این بخش از استان بوده ایم.
وی افزود: هم اینک 200 هزار هکتار دیگر از کشتزارهای خراسان رضوی قابلیت اجرای سامانه نونی آبیاری را دارد. در صورت اجرای سالانه 30 هزار هکتار پیش بینی می شود طی هشت سال آینده این سامانه بطور کامل در این استان اجرا شود.

* توجه دولت ستودنی است
مزروعی توجه دولت را نسبت به توسعه سامانه های نوین آبیاری ستودنی توصیف و بیان کرد: صرفه جویی آب در بخش کشاورزی با اجرای این سامانه ها به شکل فراوانی افزایش می یابد و از هدررفت آب جلوگیری می شود. با اجرای هر هکتار آبیاری تحت فشار سالانه بطور میانگین پنج هزار و 600 مترمکعب در مصرف آب صرفه جویی می شود.
وی ادامه داد:همچنین به ازای اجرای هر کیلومتر خط انتقال آب با لوله حدود 70 هزار مترمکعب صرفه جویی آب در سال محقق می شود.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: بین 60 تا 65 درصد آب مورد استفاده در بخش کشاورزی از دسترس خارج و بدون اثرگذاری در حوزه کشت و زرع وارد محیط زیست می شود. بنابراین میانگین بازده آب در بخش کشاورزی سنتی بین 35 تا 40 درصد است.
وی افزود: این در حالی است که میانگین بازده در سامانه های نوین آبیاری بین 70 تا 90 درصد است بنابراین هدر رفت آب با استفاده از این سامانه به 10 تا حداکثر 30 درصد کاهش می یابد. بازده آب در آبیاری قطره ای 90 درصد و در آبیاری بارانی 70 درصد است.

*500 میلیون متر مکعب صرفه جویی آب
رئیس اداره آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی نیز  گفت:مهمترین و اصلی ترین هدف معاونت تخصصی آب و خاک در وزارت جهاد کشاورزی افزایش بهره وری از دو منبع ارزشمند آب و خاک و این هدف با ارتقاء بازده آبیاری قابل تحقق است .
علی فاطمی افزود: به همین خاطر دو برنامه اصلی شامل توسعه و اجرای سامانه های نوین آبیاری و عملیات انتقال آب با لوله و نیز اجرای عملیات آب و خاک در سطح مزارع در دستور کار مدیریتهای آب و خاک و امور فنی مهندسی سازمانهای جهاد کشاورزی استانها قراردارد.
وی ادامه داد: در هریک از این برنامه های اصلی فعالیتهای متنوعی مانند مطالعه و اجرای سامانه های آبیاری تحت فشار(قطره ای و بارانی)، کم فشار، انتقال آب با لوله و همچنین تجهیز و نوسازی جاده های بین مزارع انجام می شود.
رئیس اداره آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: همچنین نوسازی شبکه های فرعی پایاب سدهای مخزنی، احیاء و مرمت قناتها و احداث استخرهای ذخیره آب نیز صورت می گیرد که بخاطر محدودیتهای شدید موجود در میزان آب قابل دسترس، اجرای هریک از این عملیات تاثیرات بسیار زیادی در تحقق هدف استفاده مطلوب از آب و زمین و پایداری کشاورزی به ویژه در مناطق کم آب دارد.
وی افزود: به همت دولت تدبیر و امید ظرف سالهای 92 تا 96 فعالیتهای ارزنده ای در بخش آب و خاک خراسان رضوی صورت گرفته که اجرای سه هزار و 625 کیلومتر عملیات انتقال آب با لوله، احیاء ، مرمت و بازسازی 160 کیلومتر قنات و ساخت 111 هزار مترمکعب استخر های ذخیره آب از اقدامات مهم دولت در طول پنج سال اخیر است.
فاطمی ادامه داد: برای اجرای سامانه های نوین آبیاری طی سالهای اخیر چهار هزار و 800 میلیارد ریال از محل اعتبارات دولتی در قالب طرحهای ملی و استانی تخصیص یافته و در سطح خراسان رضوی هزینه شده است. با اجرای این طرحها بالغ بر500 میلیون مترمکعب صرفه جویی در مصرف آب ثبت شده است .
وی گفت: اجرای سامانه های نوین آبیاری نه تنها موجب افزایش بهره وری منایع آب و خاک می شود بلکه با جلوگیری از مهاجرت بی رویه روستاییان به حاشیه شهرها تاثیرات مثبتی در مسائل اجتماعی و زیست محیطی بر جای می گذارد.

* آبیاری 10 هزار هکتاری قناتها
رئیس اداره امور آب، خاک و فنی مهندسی جهاد کشاورزی خراسان رضوی همچنین گفت: هم اکنون 100 هزار هکتار از کشتزارهای استان از محل هشت هزار و 700 رشته قنات آبیاری می شود.
وی افزود: پارسال 750 رشته قنات در خراسان رضوی مرمت و بازسازی شد و امسال نیز مرمت هزار رشته قنات دیگر در برنامه است. آب قنات پایدار و کم استهلاک است. برای مرمت هر کیلومتر قنات 2.5 میلیارد ریال اعتبار نیاز است.
فاطمی ادامه داد: قناتهای خراسان رضوی بسیار آسیب پذیر هستند و به دلیل مواجهه با تنش آبی و خشکسالی نیاز به مرمت و بازسازی آنها افزایش یافته لذا ظرف پنج سال اخیر حجم اقدام در این حوزه دو برابر بیشتر از گذشته شده است. مجموع طول قناتها در خراسان رضوی 13 هزار کیلومتر معادل 16.5 درصد کل قناتهای ایران و حجم کل آب قابل استحصال قناتهای استان 1.2 میلیارد مترمکعب است.
وی گفت: حفاظت و بازسازی قناتها و توجه به این بخش در طول فعالیت دولت تدبیر و امید افزایش یافته و همین موجب شد تا بیش از گذشته شاهد حفظ این منابع آبی ارزشمند در سطح خراسان رضوی باشیم.
تنها منبع تامین معیشت بیش از نیمی از جمعیت روستایی خراسان رضوی کشاورزی است. 363 هزار بهره بردار در بخش کشاورزی این استان فعالیت دارند. حجم تولید سالانه انواع محصولات باغی، زراعی و دامی در این استان هشت میلیون تن است. سالانه یک میلیون و 200 هزار هکتار زمین در خراسان رضوی زیر کشت 83 نوع محصول می رود. 900 هزار هکتار از این سطح مربوط به زراعت و 300 هزار هکتار آن باغ است. بخش کشاورزی 28 درصد اشتغال و 30 درصد صادرات غیرنفتی استان خراسان رضوی را به خود اختصاص داده است.