به گزارش ایران اکونومیست، زمانی که به طبیعت و محیط زیست جهان می‌نگریم با زیبایی‌های بسیاری که در خود جای داده رو به رو می‌شویم. ایران کشوری که در آن جاذبه‌های متنوعی است، زیستگاه‌هایی که گنجینه منحصر به فردی از تنوع زیستی را داراست، گنجینه‌های از حیات وحش، گیاهان و طبیعت بکر.
در فلات ایران جانورانی زیست می‌کنند که هویت محیط زیست محسوب می‌شوند. به طوری که ما حدود ۱۵۰۰ گونه پستاندار، پرنده، خزنده، دوزیست و ماهی داریم که در این میان ۱۹۴ گونه را پستانداران تشکیل می‌دهند؛ از جمله این پستانداران یوزپلنگ ایرانی است.
یوز آسیایی و یا یوزپلنگ ایرانی یکی از مشهورترین جانوران این مرز و بوم است که متاسفانه به شدت در معرض خطر انقراض قرار دارد که امروزه تنها چند ده قلاده از آنها در فلات گسترده ایران وجود دارد و احتمال دارد برای همیشه از لیست حیات وحش کشورمان حذف شود.
در چند دهه گذشته شکار و صید، قاچاق و تصادفات باعث نابودی این جانور رو به انقراض شده است. به همین دلیل کمپین‌هایی برای حفاظت و بقای این گونه ارزشمند تشکیل شد، اما بی فکری برخی این نابودی را کم کم رقم می‌زند؛ مانند توله یوزی با ارزشی که در چند روز گذشته با بی تدبیری تلف شد.
چند روز پیش بود که ساعت 9 صبح توله یوز نر هفت ماه‌ای در کنار جاده عباس آباد روی زمین مشاهده شد. این توله بر اثر تصادف با یک وسیله نقلیه دچار آسیب دیدگی شده بود و توان حرکت نداشت. این اتفاق در زمانی روی داده که ایمن سازی و فنس کشی این منطقه در کنار ساخت زیر گذر حیات وحش هنوز صورت نگرفته است.
بعد از تصادف این یوز را به کلینیکی انتقال می‌دهند؛ آزمایش‌های تشخیصی اولیه و معاینات مقدماتی توسط دامپزشک اداره کل محیط زیست استان و دامپزشک سازمان در همان ساعات اولیه به عمل آمده بود و شواهد مبنی بر این بود که حیوان دچار آسیب جدی نخاعی شده است؛ بنابر گفته مدیر کل دفتر حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست، دیگر امیدی برای بهبودی کامل این یوز نبود.
اقدامات اولیه برای بهبود یوز آسیب دیده
مجید خرازیان مقدم مدیرکل دفتر حیات وحش سازمان محیط زیست در رابطه با جزئیات حادثه تصادف یوزپلنگ آسیب دیده نخاعی در سمنان اظهار کرد: صبح روز سه‌شنبه طی مکالمه تلفنی از جانب معاون فنی استان سمنان خبر رسید که یک قلاده توله یوزپلنگ نر حدود ۱.۵ ساله در جاده عباس آباد در استان سمنان بر اثر تصادف با یک وسیله نقلیه مصدوم و در حدود ساعت ۹ صبح مشاهده شده است.
وی افزود: نظر به اینکه آزمایشات تشخیصی اولیه و معاینات مقدماتی توسط دامپزشک اداره کل محیط زیست استان و دامپزشک معتمد سازمان در همان ساعات اولیه بعمل آمده بود و شواهد مبنی بر این بود که حیوان دچار آسیب جدی شده است، ضمن هماهنگی با استان و همچنین هماهنگی لازم با معاونت محیط طبیعی و دفتر حفاظت و مدیریت شکار و صید، گروهی جهت انتقال حیوان به استان عزیمت نموده و صبح روز چهارشنبه ۹۷/۵/۱۷ یوز آسیب دیده به پارک پردیسان منتقل گردید.
خرازیان مقدم ادامه داد: پس از بررسی اولیه و مشاهده عکس رادیوگرافی حیوان که قبلا در استان گرفته شده بود، ضمن هماهنگی با معاونت محیط طبیعی، طی جلسه‌ای در ظهر روز چهارشنبه ۱۷ مرداد با حضور نمایندگان دفتر حفاظت و مدیریت شکار و صید و دفتر حیات وحش، دامپزشکان دفتر حیات وحش، جراح و رادیولوژیست معتمد معاونت محیط طبیعی در بخش خصوصی، جلسه‌ای برگزار گردید و ضمن بررسی منابع علمی موجود و نظر کلیه اعضاء جلسه (هفت نفر) همگی بر این نظر بودند که فارغ از نتایج حاصله از آزمایشات تکمیلی، با توجه به اینکه چنانچه تاکنون نخاع حیوان قطع نگردیده باشد (حتی با احتمال اندک این موضوع)، انجام عمل جراحی در اسرع وقت و بدون از دست دادن زمان، گزینه بهتری نسبت به سایر گزینه‌ها است تا بتوان حداقل امید بهبودی حیوان را در صورت قطع نبودن نخاع افزایش داد.
وی تصریح کرد: مفاد صورتجلسه طی جلسه حضوری به معاونت محیط طبیعی منعکس گردید و نظر اعضا نیز مبنی بر این بود که بر اساس نظرات مندرج در صورتجلسه و توصیه‌های جراح معتمد معاونت محیط طبیعی و دامپزشکان دفتر حیات وحش، مطابق مفاد صورتجلسه در اسرع وقت حیوان تحت عمل جراحی قرار گیرد.
مدیرکل دفتر حیات وحش سازمان محیط زیست در ادامه افزود: بلافاصله حیوان به کلینیک دامپزشکی جراح معتمد سازمان که قبلا نیز جراحی موفقیت آمیزی روی یک قلاده پلنگ (پلنگ رودسر) انجام داده بود منتقل گردید و از ساعت ۱۵ این جراحی طی مدت تقریبی سه ساعت به طول انجامید، اما متاسفانه و علی رغم تلاش فراوان گروه جراحی، نخاع در قسمت مهره پنجم کمری در اثر سانحه جاده‌ای رخ داده بطور کامل قطع شده بود.
خرازیان مقدم گفت: علیرغم این موضوع تاسف بار، کلیه اقدامات و تمهیدات مورد نیاز در طی جراحی بر روی یوزپلنگ آسیب دیده بعمل آمد. با توجه به اینکه مهره پنجم کمری یوزپلنگ دچار آسیب جدی شده بود، اقدامات مورد نیاز برای بهبود وضعیت مهره‌ها و ستون فقرات انجام گردید.
وی در ادامه بیان کرد: بعد از جراحی یوزپلنگ حیوان را بلافاصله به پارک پردیسان منتقل کرده و تحت مراقبت قرار دادیم.
نیازی به جراحی نبود
اما بر همین اساس بسیاری از کارشناسان و دامپزشکان معتقد بودند که این یور نیازی به جراحی نداشته است. از جمله این افراد، ایمان معماریان دامپزشک پارک پردیسان بود که پیش از تلف شدن توله یوز در گفتگو با خبرنگار حوزه محیط زیست گروه اجتماعی باشگاه خبرنگاران جوان؛ اظهار داشت: این یوزپلنگ نیازی به جراحی نداشت. این جراحی قبل از انجام آزمایش MRI بر روی این یوزپلنگ صورت گرفت و همین موضوع باعث ایجاد درد شد و مشکلات و عوارض ناشی از جراحی را برای این یوزپلنگ به همراه داشت.
وی افزود: بر اساس مشاهدات رادیوگرافی نباید یوزپلنگ جراحی می‌شد و باید گفت که این جراحی تنها برای تبلیغات انجام شده است. عمل حراجی یوزپلنگ آسیب دیده هیچ تاثیری در بهبود سلامتی او نداشت.
دامپزشک پارک پردیسان ادامه داد: این یوزپلنگ پس از جراحی در وضعیت بدی قرار داشت و درد بسیار زیادی را بعد از عمل جراحی تحمل کرد، در حالی که این یوزپلنگ قبل از جراحی می‌توانست حرکت کند. البته باید گفت که این یوزپلنگ بعد از جراحی از نظر دفع ادرار نیز دچار مشکل شده بود.
نظر جراح توله یوز درباره علت جراحی
روزبه مریدپور متخصص جراحی دامپزشکی و جراح توله یوز درباره جزئیات این جراحی و عملکرد بعد از آن این گونه تشریح کرد: در کتاب مرجع سوانح حیات وحش درباره حیواناتی آسیب دیده از سوانح و جراحی و مراقبت از آنها توضیح داده شده است. به عنوان مثال در مرحله اول چگونگی درمان و نگهداری یک گونه ارزشمند و بسیار نادر را در یک زمان کوتاه توضیح داده است.
وی افزود: در مرحله دوم آن مدت زمانی کوتاهی که برای درمان حیوان اختصاص می‌یابد و آن درمان مربوط به گونه جانوری را ارزیابی می‌کند. به عنوان مثال درمان برخی گونه ها که تعداد زیادی دارند با برخی گونه‌های بسیار نادر و ارزشمند که شرایط حفاظت از آن باید خاص باشد متفاوت است.
مریدپور در ادامه گفت: در مرحله سوم توضیح داده شده که برای جانوران نادر و ارزشمند مانند یوز‌های آسیایی که تنها در ایران وجود دارند، باید بستری ایجاد شود تا تحت حفاظت و نگهداری بهتری قرار گیرند. به عنوان مثال اگر گونه نادر و ارزشمندی از محل نخاع آسیب دیده باشد و قبل از عمل نیز برای جراح محرز باشد، به دستور متولی این گونه جانوری (مسئولین محیط زیست) آن را درمان می‌کند.
وی افزود: اگر حیوان آسیب دیده شغال یا روباه و یا حتی گرگ بود و ارزش محیط زیستی و حفاظتی آن به اندازه یوز آسیایی نبود از روی رادیو گراف می توان آسیب قطع نخاعی را تشخیص داد. البته بعد از تثبیت ستون فقرات باید مراقبت‌های ویژه‌ای از آنها صورت گیرد.
متخصص جراحی دامپزشکی تصریح کرد: براساس نظرات دامپزشکان جهانی، اگر حیوانی دچار آسیب ستون فقرات شود فارق از اینکه نخاع موجود و قطع کامل شده باشد و اگر حیوان بخواهد زنده بماند و نگهداری شود، باید ستون فقرات تثبیت شوند چرا که نیرو‌هایی به ستون فقرات وارد می‌شود. اگر این اتفاق روی ندهد شرایط از این نیز بدتر خواهد شد و همین موضوع باعث درد زیاد و اذیت شدن حیوان می‌شود.
وی ادامه داد: متولی صدور مجوز جراحی یوز آسیب نخاعی دفتر حیات وحش محیط زیست بود که اعلام کرد که درمان و یا نگهداری برای این دفتر امکان پذیر نیست. زمانی که مهره‌های یوزپلنگ را کنار هم قرار دادیم، مشاهد شد که نخاع کاملا له شده اند. مدیر کل دفترحیات وحش سازمان محیط زیست در زمان جراحی در اتاق عمل بودند و دستور تثبیت این مهره‌ها را صادر کردند که جراحی یوزپلنگ به این دلیل انجام شد.
مریدپور گفت: دامپزشک حیات وحش باید با ساز و کارهای این حرفه آشنایی داشته باشد. اینکه چگونه حیوان را زنده نگهدارد، اگر نر باشد از آن اسپرم بگیرد و برای یک یوز دیگر استفاده کند. این مشکل جراح نیست.
وی افزود: حیواناتی که قطع نخاع هستند بخصوص از قسمت‌های انتهای کمر، از فلج شدن نمی‌میرند. این حیوانات از اختلالات اسفنکتری و علی الخصوص عفونت‌های ادراری، مشکلات گوارشی و تغییر الگوی دفع ادرار رنج می برند. به دلیل اینکه حیوان به پهلو روی زمین می ماند، دچار مشکلات ریوی، ذات الریه و مشکلات داخلی و زخم بستر می‌شود و اگر نگهداری و مراقبت از این گونه‌ها درست نباشد تلف خواهند شد. ما حیواناتی مانند سگ که قطع نخاع شده بودند را داشتیم، اما به دلیل مراقبت صحیح زنده ماندند.
متخصص جراحی دامپزشکی بیان کرد: حیوانی را که به پهلو باشد و به آن پارافین می دهند تا مواد زائد را دفع کند و دچار بیماری‌های مختلف نشود.
وی ادامه داد: یوزپلنگ آسیب دیده نخاعی بعد از جراحی از بیمارستان خارج شد و به پارک پردیسان به عنوان مرکز بازتوانی حیات وحش انتقال داده می‌شود. یعنی این حیوان دو ساعت بعد از جراحی از زیر نظر ما خارج و وارد فضای پارک پردیسان تحت نظر دامپزشکان متخصص قرار گرفت.
مریدپور تصریح کرد: چند روز قبل تیمی از متخصصان به بیمارستان رفتند و علاوه بر سونوگرافی از ناحیه شکم یوز خونگیری انجام شد.
وی در ادامه افزود: این حیوانات به این دلیل می‌میرند که مشکلات ثانویه به آنها افزود می‌شود و زمانی که حیوان نمی‌تواند بلند شود و ادرار کند نمی‌توان به راحتی به آن پارافین خوراند. قطعا دچار مشکلات تنفسی ناشی از آسپیراسیون ریوی خواهد شد که همین موضوع حیوان را مستعد بیماری‌ها و عفونت‌های ریوی می‌کند و حال اگر در این شرایط حیوان نتواند پارافین را دفع کند پارافین به صورت تدریجی وارد ریه می‌شود و شرایط ریه را خراب می‌کند که تمام این‌ها احتمالات هستند.
متخصص جراحی دامپزشکی در پایان گفت: ما برای آزمایش MRI از یک پروفسور آمریکایی که نویسنده کتاب (MRI mri Atlas of small animal CT and MRI) نیز است نظر خواهی کردیم و شرایط MRI و یوز را قبل از جراحی توضیح دادیم که این پروفسور مسیر درمانی یوز را تایید کردند.
لازم به ذکر است که هفته گذشته مدیر کل حیات وحش و آبزیان آب‌های داخلی سازمان حفاظت محیط زیست از ادامه روند درمانی یوز در پارک پردیسان از طریق آنتی بیوتیک‌ها خبر داده و گفته بود: درمان‌های کمکی در حال انجام است و درمان آنتی بیوتیکی از دیشب تحت نظر دامپزشک پارک پردیسان شروع گردیده است. البته از چالش‌های مهمی که در حال حاضر با آن روبرو هستیم بحث دفع مدفوع و ادرار حیوان و جلوگیری از وقوع زخم بستر در روزهای آتی است که خوشبختانه ظهر پنج شنبه توسط دامپزشک پارک پردیسان ادرار این حیوان از طریق مجرای ادراری تخلیه شد.
خرازیان مقدم افزود: همه امیدمان این بود که این حیوان قطع نخاع نشده باشد، اما متاسفانه آسیب ناشی از وقوع سانحه به صورتی بود که نخاع به صورت کامل در محل مهره پنجم کمری قطع شده بود.
اما متاسفانه با تمام تدابیر و انجام جراحی، این حیوان ارزشمند رو به انقراض با تحمل درد بسیار تلف شد.
توضیحات یک مقام سازمان محیط زیست پس از تلف شدن توله یوز
در همین راستا حمید ظهرابی معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی نیز در همین رابطه اظهار کرد: یوزپلنگی که در سمنان آسیب نخاعی دیده بود تحت مراقبت‌های ویژه پزشکی بود و برای حفاظت از این یوز تمام اقدامات از جمله جراحی توسط متخصصان حیات وحش انجام شد.
وی افزود: متاسفانه با توجه به اقدامات مفید بر روی این گونه شب گذشته این حیوان تلف شد که بعد از کالبد شکافی علت مرگ روشن شود.
ظهرابی گفت: براساس تصمیم چندین دامپزشک متخصص که جلساتی با آنها داشتیم مقررشد که این یوزجراحی شود.
وی ادامه داد: بعد از جراحی تمام امکانات برای نگهداری یوز فراهم شده بود و کار مراقبت از این یوز توسط چندین دامپزشک مستقر در پارک پردیسان صورت می‌گرفت.
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست تصریح کرد: حیوان از همان روز اول آسیب دیدگی در رابطه با دفع ادرار و مدفوع مشکل داشت، اما دامپزشکان برای مراقبت از این حیوان تمام تلاش خود را انجام دادند.
وی افزود: مدیر کل حیات وحش سازمان محیط زیست که خود دامپزشک هستند به طور مرتب در کنار یوز پلنگ بودند و کاملا تحت نظارت ایشان بود.
ظهرابی گفت: امیدوارم برخی موضوعات مطرح شده در روزهای اخیر باعث نشود که زحمات همکاران ما زیر سوال برود.
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست اظهار کرد: هیچ کمبودی در رابطه با نگهداری و درمان یوز در پارک پردیسان نداشتیم و این حیوان به صورت شبانه روزی تحت مراقبت بود و لحظه‌ای از این غافل نبودیم که بعد از قطع شدن تنفس این گونه دامپزشکان بلافاصله اطلاع پیدا کردند.
پیشگیری بهتر از درمان است
یوزپلنگ یکی از اجزای تنوع زیستی در ایران محسوب می‌شود که با دیگر گونه‌های جانوری در دنیا تفاوت دارد. یوز مانند هر جانور دیگری باعث ایجاد تعادل اکولوژیکی می‌شود و انقراض یوز این تعادل را از بین می‌برد.
در بسیاری از مناطق حفاظت شده جهان برای نگهداری و محافظت از گونه‌های زیست محیطی تدابیر پیشگیرانه سختی اندیشیده اند؛ مانند فنس کشی و یا ایمن سازی محل حفاظت شده. بهتر است مسئولینی که با شعار محیط زیستی روی کار آمده اند، عزم خود را برای حفظ تنوع زیستی و محیط زیست کشورشان جزم کنند تا این گونه‌های ارزشمند که بسیاری در حسرت آن هستند محافظت شوند و رو به نابودی نروند.
