شناخت فرآیند مصرف انرژی در سازمان‌ها براساس مطالعه نیاز کارکنان

به گزارش ایران اکونومیست، مقوله انرژی در دهه های اخیر به عنوان یکی از مهمترین حوزه ها در مباحث و گفتمان های سیاسی و اجتماعی مطرح بوده و هست.
 
وابستگی بیش از حد درآمدهای کشور به منابع نفت و گاز از یک طرف و مقام دومی کشورمان در دارا بودن ذخایر غنی نفت و گاز در دنیا از سوی دیگر مقوله انرژی را به یکی از مهمترین و استراتژیک ترین حوزه ها در سیاستگذاری کلان کشور و دستیابی به توسعه پایدار تبدیل کرده است. امروزه کمتر کسی تردید دارد که مصرف انرژی در کشور بسیار بی رویه بوده و شاخص شدت انرژی در کشور بسیار نامطلوب است. اما دستیابی به تغییرات در رفتارهای انرژی، نیازمند دانش گسترده ای درباره محرک های رفتار و بیان این دانش به صورت برنامه های مداخله گر موفق است. رفتار، ترکیبی پیچیده از هیجانات، روحیات، عادات، عوامل اجتماعی و هنجارها است که تغییر هر یک از این اجزاء می تواند چالش برانگیز باشد.
 
بسیاری از رفتارهای مصرف انرژی براساس عادات و روتین شدن فعالیت ها است و مقدار کمی از رفتارهای مصرفی جزء رفتارهای یکباره هستند.
 
در بخش خانگی بدلیل وجود پیچیدگی عوامل موثر در مصرف انرژی، مدل های جامعی برای بررسی همه جانبه آن و ارزیابی اثرات تکنولوژیکی-اقتصادی بر روی این بخش مصرف ارائه شده است. درخصوص بخش های دیگر مصرف نظیر بخش تجاری، صنعتی، کشاورزی و حمل و نقل نیز به دلیل وجود قوانین مشخص و مستندسازی های بهتر نسبت به بخش مصرف خانگی، رفتار مصرف قابل درک است اما الگوی مصرف انرژی در سازمان ها معمولا با الگوی مصرف خانگی و تجاری بصورت یکسان فرض شده و در بسیاری از کشورها داده های مربوط به این دو بخش تحت نام «مصرف خانگی و تجاری» گردآوری می شوند.
 
به بیان دیگر تا کنون این بخش از مصرف بصورت مستقل مورد بررسی قرار نگرفته است. به همین دلیل در این تحقیق بخشی از مصرف مورد توجه قرار خواهد گرفت که از نظر تقسیم بندی های سنتی متفاوت است. با توجه به تفاوت بخش مصرفی مورد بررسی به نظر می رسد شاخص ها و روش های اندازه گیری مورد استفاده در سایر بخشها دیگر چندان مناسب این بخش نبوده و ابزارهای اصلاحی اقتصادی یا تکنولوژیکی جهت کنترل و تغییر الگوی مصرف در این بخش کارگشا نخواهد بود
 
بنابراین صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران معاونت علمی طرحی پسا دکتری در دانشگاه تهران با عنوان "تدوین مدل جهت شناخت فرایند مصرف انرژی در سازمان براساس مطالعه رفتار  مصرفی کارکنان" را مورد حمایت قرار داد.  در این تحقیق به بررسی ویژگی ها و رفتار مصرف انرژی کارکنان در سازمان ها پرداخته شده است. این تحقیق ضمن اتخاذ رویکرد رفتاری به مصرف انرژی در سازمان ها، می‌کوشد تا با اتکا به تجربیات، ادراکات و نگرش‌های افراد، به کمک روش های تحقیق کیفی نظیر «تئوری برخواسته از داده ها»  الگویی را برای درک جامع و عمیق از فرایند مصرف انرژی  صورت‌بندی کرده و با انتخاب و استفاده از ابزارهایی نظیر معادلات ساختاری، پویایی سیستم و نگاشت شناختی، با در نظر گرفتن نتایج حاصل از قسمت قبل و قابلیتهای هریک از این ابزارها، اقدام به توسعه یک مدل علی به منظور بررسی روابط مختلفی که ممکن است در یک بستر واقعی میان مولفه‌ای شناسایی شده رخ دهد بپردازد.
 
در دنیای امروز و عصر تکنولوژی با توجه به روند رو به رشد جمعیت جهان و افزایش سطح رفاه جوامع که در بسیاری از موارد منجر به افزایش یا ایجاد مصارف جدید انرژی می‌شود، بحران تأمین انرژی مورد نیاز به نحوی که با توسعه پایدار هماهنگ باشد، یکی از دغدغه‌های مهم است. رشد مصرف حامل‌های انرژی طی سال‌های 1980 تا 2006 در جهان 98/1 درصد و در ایران 3/6 درصد بوده است. به عبارت دیگر در طول زمان مذکور، نرخ رشد مصرف حامل‌های انرژی در ایران بیش از سه برابر مقدار جهانی آن است. شدت مصرف انرژی نیز که به عنوان شاخص سنجش کارایی انرژی در کشورهای مختلف شناخته می‌شود، در ایران با مقدار 907 تن معادل نفت خام به ازای یک میلیون دلار ارزش افزوده، بیش از چهار برابر متوسط جهانی آن بوده است.
 
بدین ترتیب با ادامه روند موجود در مصرف انرژی داخل کشور، در چشم‌انداز 1404 ، ایران از صادر کننده خالص انرژی به یک کشور وارد کننده مبدل خواهد شد و مزیت‌های نسبی درآمدهای سرشار ناشی از صادرات انرژی را از دست خواهد داد. از آنجا که در این تحقیق به رفتار کارکنان در خصوص مصرف انرژی در سازمان ها پرداخته شده است لذا کلیه سازمانها می توانند از نتایج آن بهره مند شوند. از طرف دیگر به دلیل اینکه شناخت و کنترل رفتار مصرفی انرژی کارکنان  در سازمان ها می تواند سهم به سزایی در صرفه جویی انرژی در کشور داشته باشد می توان ادعا کرد که کل کشور از نتایج حاصل از این تحقیق منتفع خواهند شد.
 
همچنین تجربه نشان داده است که آگاهی نسبت به انرژی و تغییر رفتارهای مرتبط با آن می تواند هزینه های مستقیم و غیر مستقیم انرژی را به شدت کاهش دهد بنابراین در این طرح، محقق با روش تحقیق آمیخته به مطالعه مصرف انرژی در سازمان ها خواهد پرداخت. مساله اصلی این تحقیق، مطالعه فرایند مصرف انرژی در سازمان از طریق تبیین اجزاء موثر بر مصرف و تعیین روابط میان این اجزا و در نهایت تدوین مدل براساس رفتار مصرفی کارکنان است. به این منظور از روش تحقیق آمیخته استفاده شده و در مرحله اول به کمک تئوری برخواسته از داده ها مدل فرایندی تدوین و در مرحله دوم به کمک ابزارهای مدلسازی نظیر پویایی سیستم و... روابط بین عوامل شناسایی و تحلیل خواهد شد.
 
با توجه به اهمیت شناخت و تغییر رفتار مرتبط با انرژی به عنوان یک زمینه تحقیقاتی نوظهور و پرکاربرد، هدف اصلی این تحقیق آن است که دیدی تازه در مورد مصرف انرژی کارکنان در سازمان ها ارائه شود و به درک فاکتورهای اثرگذار بر رفتار مصرف انرژی و تشخیص فرصت های تغییر رفتار کمک کند. دو هدف فرعی این تحقیق شناسایی عوامل تاثیرگذار بر فرایند مصرف انرژی سازمان و تعیین روابط بین این عوامل با تاکید بر رفتار مصرفی کارکنان است.