شناسایی دلالانی که در بورس لباس تولیدکننده پوشیده اند

به گزارش ایران اکونومیست؛ نوسانات نرخ ارز در ماه های اخیر، از یکسو به معاملات محصولات فلزی و پتروشیمی در بورس کالا رونق داده و از سوی دیگر انتقادهایی را مبنی بر افزایش قیمت ها و کمبود عرضه به دنبال داشته است.
عرضه محصولات پتروشیمی و فلزی با نرخ ارز 4200 تومانی که باعث ارزانی آنها نسبت به کشورهای همسایه می شود، سبب جولان دلالان و سوداگرانی شد که اقدام به صادرات این محصولات می کنند.
البته پس از این مشکلات، دولت تصمیم گرفت صادرات محصولات پتروشیمی را ساماندهی کرده و جلوی دلالان را بگیرد بر این اساس، صادرات به تولیدکنندگان محدود شد.
بنابراین، مقرر شد برای جلوگیری از هرگونه تخلف احتمالی، صادرات مواد اولیه صنایع پایین دستی از سوی واحدهای تولیدی عرضه کننده در بورس کالا و با ارایه تاییدیه رسمی به اشخاص حقیقی و حقوقی از واحدهای تولیدی محصول انجام شود؛ در غیر این صورت از صادرات محموله های موضوعی جلوگیری می شود.
با توجه به حاشیه ها و ابهاماتی که درباره عرضه مواد فلزی و پتروشیمی در بورس مطرح شده بود، برای جویا شدن از وضعیت معاملات بورس کالا به سراغ «حامد سلطانی نژاد» مدیرعامل بورس کالای ایران رفتیم.
حامد سلطانی نژاد  می گوید: برخی که فقط نام تولیدکننده پایین دستی را یدک می کشند، اقدام به خام فروشی مواد اولیه از بورس می کنند که این موضوع، باعث تقاضای کاذب در بازار شده است. این افراد محصولات را با قیمت پایین خریداری کرده و به قیمت بالاتر در سایر کشورها می فروشند.
وی می گوید: حتی نوسان نرخ ارز باعث شده برخی مس را با قیمت پایین از بورس کالا خریداری کرده و سپس با تبدیل کردن به قراضه، آن را با قیمت بالاتر به کارخانه بفروشند.
مشروح این گفت وگو به شرح زیر است:

**به تازگی مشکلاتی در روند عرضه محصولات در بورس کالا رخ داده که دسترسی تولیدکنندگان واقعی بخش پایین دستی را با موانعی مواجه کرده، برای حل این مساله چه تدابیری اندیشیده شده است؟
_ بسیاری از این اتفاقاتی که رخ می دهد مربوط به خود بورس نیست و ریشه در سایر بخش ها دارد. بورس یک بازار و فضایی برای معاملات شفاف است. در شرایط کنونی با توجه به اینکه قیمت های پایه بورس براساس ارز تک نرخی بررسی و تایید می شود سبب پایین آمدن قیمت پایه شده است و در مواردی قیمت ها به سطح دیماه و بهمن ماه سال گذشته برگشته؛ این امر سبب شده است که تقاضای تولیدکنندگان بخش پایین دستی افزایش یابد.
از سوی دیگر، با توجه به اینکه نظارت لازم بر معاملات محصولات نهایی بعد از بورس کالا توسط دستگاه های مسئول صورت نگرفته است عده ای اقدام به سوءاستفاده از این موضوع کرده و با استفاده از خلاءهای موجود، محصولات را به صورت خام صادر می کنند. این افراد که فقط نام تولیدکننده را یدک می کشند و اقدام به خام فروشی مواد اولیه می کنند، بخشی از تقاضای کاذبی هستند که وارد بازار شده است.
ورود این تقاضای کاذب سبب بروز چالش برای برخی از مصرف کنندگان واقعی شده است. به عبارت دیگر در حال حاضر، مشکل عمده ای در بخش عرضه وجود ندارد، بلکه بحران تقاضا سبب ایجاد مشکلات در بازار شده است.

** برخی انتقادها به سامانه بهین یاب باز می گردد که نتوانسته است صف تولیدکنندگان واقعی بخش پایین دستی از دلالان را مشخص کند، برای رفع این مشکل، چه اقدامی انجام شده است؟
_ در حوزه محصولات پتروشیمی، خریداران از طریق سامانه بهین یاب به بورس معرفی می شوند. این سامانه با هدف این راه اندازی شد که تولیدکنندگان واقعی شناسایی و به بورس معرفی شود. با توجه به وجود تقاضای بیش از تولید در برخی کالاها در این سامانه، برای بهبود بهین یاب مذاکراتی با وزارت صنعت داشته ایم که امیدواریم به کارآمدتر شدن آن کمک کند.
در هفته های گذشته پیشنهادهایی نیز داده شده است که در حوزه محصولات مختلف عملکرد سال های گذشته شرکت ها ملاک فعالیت در سال جاری باشد. این طرح، در «مس کاتد» و «پلی اتیلن ترفتالات» بطری انجام شده است و برای سایر کالاها نیز باید بررسی ها صورت گیرد تا ملاکی برای تشخیص تولیدکننده واقعی از غیرواقعی مشخص شود.

** بورس کالا برای برخورد با متخلفان و شفاف سازی عرضه کالا به بخش پایین دستی چه اقداماتی را انجام می دهد؟
_ شرکت های پایین دستی، باید اظهارنامه مالیاتی ارایه کنند تا اگر تخلفی صورت گرفته و کالا را برای تجارت و نه تولید خریداری کرده اند آشکار شود. البته عموم صنایع پایین دستی ما صنایع شریف و تولیدکنندگان واقعی اند که طرفدار شفافیت نیز هستند.
از جمله تخلف هایی که چندی پیش آشکار شد، مربوط به شرکت های ثبت شده در مناطق آزاد بود. این شرکت ها به نام تولیدکنندگان بخش پایین دستی اقدام به خرید محصولات پتروشیمی می کردند در حالی که واقعی نبود و آنها دلالی و سوداگری می کردند. پس از شناسایی، این شرکت ها به مراجع قضایی معرفی شدند که تاکنون حکم علیه شرکت، قطعی شده است.
یکی دیگر از اقدامات، بازدید از شرکت های مشکوک است که در صورت محرز شدن تخلف، به مراجع قانونی معرفی می شوند.
باید توجه داشت که کشف اینگونه تخلف ها به دلیل عملکرد شفاف در بورس کالاست؛ با این حال تولیدکنندگان و صنایع پایین دستی باید کمک کنند و اطلاعاتشان را در اختیار بورس قرار دهند در غیر این صورت بورس به تنهایی نمی تواند این مساله را مدیریت کند.

** برای ساماندهی عرضه توسط بالادستی ها چه اقداماتی انجام شده است؟
_ مشکلات ما در بخش عرضه نسبت به بخش تقاضا کمتر است. اگر مشکل و کاهش عرضه از طرف تولیدکننده بالادستی باشد، توسط ضمانت های اجرایی که وجود دارد، می توان با آن برخورد کرد. طبق قانون، همه تولیدکنندگان پتروشیمی موظف اند محصولات پتروشیمی خود را در بورس عرضه کنند که سازمان حمایت از مصرف کنندگان و تولیدکنندگان بر آن نظارت می کند.
بر این اساس، همه محصولات پتروشیمی و بخشی از محصولات فلزی باید در بورس کالا عرضه شود. در صورت تخلف، سازمان حمایت از حقوق مصرف کنندگان و تولیدکنندگان به موضوع رسیدگی کرده و تشکیل پرونده می دهد و به سازمان تعزیرات معرفی می کند.
البته بورس کالا به این حد بسنده نکرده و با کمک شورای رقابت، یک حداقل عرضه ای در نظر گرفته شده است که اگر آن رعایت نشود مراتب مورد رسیدگی قرار می گیرد. یکی از ابزارها سقف رقابت است به محض این که عرضه بالادستی ها کم شود، از یک سو نهادهای نظارتی وارد می شوند و از سوی دیگر، بورس کالا سقف های قیمت را برای آنها باز می گرداند. بورس کالا از این ابزار در سال گذشته استفاده کرد.
در مواردی که تولیدکننده نمی تواند نیاز داخل را تامین کند با هماهنگی با دستگاه های مربوطه از طریق واردات، کسری جبران می شود تا خللی در عرضه رخ ندهد.

** برخی از فعالان بخش پایین دستی فولاد می گویند، حجم عرضه توسط بالادستی کم شده تا از این طریق، قیمت را بالا ببرند؟
_ روند عرضه شرکت ها مشخص است و همه دستگاه های نظارتی بر آن نظارت دارند در صورتی که این امر اتفاق افتاده باشد و تولیدکننده ای از قدرت انحصاری اش استفاده کند و بخواهد با کاهش عرضه قیمت سازی کند، شورای رقابت می تواند به موضوع ورود پیدا کرده و بررسی کند.
آمار عرضه و معاملات محصولات منتشر شده و با توجه به تاریخچه موجود می توان بررسی و قضاوت کرد.

** ادعا شده که برخی محصولات با قیمتی گرانتر از بازارهای جهانی در بورس کالا به فروش رسیده است؟
_ قیمت از سوی خریداران و در مرحله رقابت در تالار معاملات ثبت می شود. به طور قطع خریداران عوامل مختلف تاثیرگذار در قیمت را مورد بررسی قرار می دهند و سود و زیان خود را تحلیل کرده و در نهایت اقدام به خرید محصولات می کنند.
پس باید از خریداران پرسید چرا با این قیمت کالا را خریداری کردید؟ برخی قیمت تمام شده واردات را با قیمت محصولی که در کشور به فروش می رسد، مقایسه و سپس اقدام به ثبت قیمت می کنند. عده ای دیگر نیز اگر پیش بینی کنند قیمت های آینده صعودی باشد، امروز با قیمت بالاتری می خرند.
قیمت های پایه محصولات در بورس در تناسب با قیمت های جهانی است. البته قیمت باید متعادل باشد به گونه ای که نه آنقدر ارزان که صنایع بالادستی متضرر شوند و نه آنقدر گران که صنایع پایین دستی بامشکل مواجه شوند.
اما به یک نکته باید توجه کرد که مسئولیت کاستی های موجود در تکنولوژی صنایع که باعث می شود هزینه تمام شده آنها بالا باشد، برعهده بورس نیست؛ باید همه این موارد از هم جدا شود.

** برخی اخبار حکایت از آن دارد که افرادی مواد اولیه خریداری شده از بورس کالا را به جای استفاده در داخل با قیمتی بالاتر به کشورهای همسایه می فروشند؟
_ درست است؛ اکنون برخی در بخش پتروشیمی، محصولات را می خرند و به قیمت بالاتر در سایر کشورها می فروشند. همچنین مشخص شده است که مس را با قیمت پایین از بورس کالا خریداری کرده و سپس با تبدیل کردن به قراضه، آن را با قیمت بالاتر به کارخانه می فروشند.

** گفته می شود تقاضا برای مس در ماه های اخیر به یکباره هشت برابر شده؛ آیا مشخص است که چه میزان از این تقاضا در بخش پایین دستی استفاده شده و چه میزان صادر و یا قراضه می شود؟
_ هنوز هیچ مرجعی این موضوع را بررسی نکرده است

** پیشنهاد شده که در شرایط کنونی، نیازی به عرضه محصولات در بورس کالا نیست و مصرف کنندگان به درب کارخانه مراجعه کرده و محصول را خریداری کنند؟ آیا این ایده، قابل عملیاتی شدن است؟
_ این تصور غلطی است که تولیدکنندگان بخش پایین دستی به راحتی می توانند از درب کارخانه مواد اولیه را تحویل بگیرند، مگر در گذشته این گونه نبود؟ در آن دوران، آیا مواد اولیه را به تولیدکنندگان پایین دستی می دادند یا افرادی که روابط ویژه ای داشتند، دریافت می کردند.
در صورت خروج این محصولات از بورس کالا، بازار توصیه و سفارشات داغ می شود؛ افراد صاحب نفوذ با تماس تلفنی و یا دادن نامه، سفارش می کنند که محصولات به افراد خاصی داده شود که نتیجه آن، دست خالی تولیدکنندگان واقعی بخش پایین دستی خواهد بود.
وظیفه بورس کالا فقط کشف قیمت نیست بلکه تخصیص بهینه و عادلانه کالا به صنایع پایین دستی نیز از وظایف تعیین شده بورس کالا در اقتصاد کشور است.
به طور قطع خروج از بورس کالا بازگشت به عقب خواهد بود؛ در صورت حذف بورس، فساد دامن بازارهای مختلف را فراخواهد گرفت.