رشد تولیدات کشاورزی با وجود محدودیت های آبی

به گزارش ایران اکونومیست؛ علاوه بر تحولاتی که بخش کشاورزی طی پنج سال گذشته شاهد بوده و توانسته در تولید برخی محصولات کشاورزی به خودکفایی برسد، سطح امنیت غذایی کشور نیز ارتقا یافته است.

در دولت تدبیر و امید برای ارتقای تولیدات کشاورزی، راهبردهای مندرج در قوانین بالادستی نظیر سیاست های کلی نظام، قانون برنامه ششم و اقتصاد مقاومتی سرلوحه فعالیت ها قرار گرفت تا از ظرفیت های موجود بخش کشاورزی در کشور که مغفول مانده بود، با ارتقای بهره وری، استفاده شود زیرا به عقیده دست اندرکاران بخش کشاورزی، با وجود همه محدودیت ها، کمبودها، بی آبی ها و خشکسالی ها همچنان ظرفیت های بسیاری برای بهبود تولیدات کشاورزی وجود دارد.

بنابراین در این مدت با وجود خشکسالی های پی در پی و کمبود منابع آبی برای تقویت بنیه اقتصادی و پایداری امنیت از طریق ارتقای امنیت غذایی و ضریب خوداتکایی در کشور برای افزایش تولیدات کشاورزی اقداماتی نظیر اعلام به موقع نرخ خرید تضمینی گندم برای خودکفایی در تولید، تغییر فصل کشت بهاره به پاییزه چغندر قند، جایگزینی کشت از فضای باز به فضای گلخانه ای و پرورش ماهی در قفس و ابلاغ برنامه های تنظیم بازاری انجام شد که تمامی اینها در حمایت از تولیدکنندگان داخلی بوده است.

با وجود برخی موانع تولیدی و صادراتی، اما بر پایه اعلام بانک مرکزی، در پنج سال گذشته بخش کشاورزی دارای رشد مستمر مثبت بوده و بطور متوسط چهار تا پنج درصد رشد داشته است.

همچنین تولید کشور در مدت یاد شده، از 97 میلیون تن به 122 میلیون تن افزایش یافت که این مهم با وجود کاهش مصرف آب حاصل شد و واردات بخش کشاورزی نیز در سال های گذشته با وجود افزایش حدود پنج میلیون نفری جمعیت کشور، با کاهش چهار تا پنج میلیون تنی مواجه شده است.

تراز تجاری غذا در کشور از منفی هشت میلیارد دلار در سال 92، به منفی 3.1 میلیارد دلار کاهش یافت و حدود پنج میلیارد دلار صرفه جویی ارزی در مصرف مواد غذایی بدست آمد.

در محصولات راهبردی همچون گندم، برنج و دانه های روغنی اقدام های خوبی انجام شده که مطابق سیاست های کلی نظام و سند برنامه ششم توسعه کشور است.
 
*خودکفایی در تولید گندم
در حوزه تولید گندم از اساسی ترین تولیدات کشور است، اکنون بیش از هفت میلیون تن گندم در کشور ذخیره سازی شده در حالی که در سال 1392 فقط چند 100 هزار تن ذخیره گندم داشتیم و سالانه نزدیک 2.5 میلیارد دلار واردات انجام می شد.

با اجرای این طرح ها، تولید گندم با 73 درصد رشد از 8 میلیون تن به 14 میلیون تن رسید، واردات بیش از 6٫4 میلیون تن آن در سال نه تنها به صفر درصد رسید و به خودکفایی رسیدیم بلکه امکان صادرات آن نیز فراهم شد.

از آغاز برداشت گندم در سال 96 تا کنون 8 میلیون و 27 هزار تن گندم مازاد از کشاورزان خریداری شده که این میزان امکان صادرات این محصول را به کشورهای متقاضی فراهم کرده است.

اکنون این محصول در کشور در حالی تولید می شود که سطح استفاده از آب و سطح زیرکشت آن کاهش یافته است.
 
*ارتقای سطح کشت نشاء برنج
سطح کشت نشاء برنج از 10 تا 12 درصد به 45 درصد در سال 96 ارتقا یافت که دستاورد بسیار خوبی در این زمینه به شمار می رود ضمن آنکه با تدابیر وزارت جهادکشاورزی در فصل برداشت این محصول، هیچ وارداتی انجام نمی شود.

طبق صورتجلسه سال 1393 برای خرید برنج با قیمت توافقی، نرخ 5700 تومان برای برنج هاشمی و 5800 تومان برای برنج طارم در هر کیلو ابلاغ شد؛ این قیمت ها سال 96 برای هر کدام از این برنج ها به 9100 تومان در هر کیلو تعیین و ابلاغ شد.
 
*بهبود ضریب خودکفایی در تولید دانه های روغنی
در بحث دانه های روغنی بیشترین وابستگی به واردات این محصول وجود داشت به گونه ای که ضریب خودکفایی آن در سال 89 معادل 6 درصد بود اما وزارت جهادکشاورزی در یک طرح بلندمدت توانست تولید دانه روغنی کلزا را افزایش دهد؛ بر این اساس 500 هزار هکتار از کشت گندم کاهش و کلزا جایگزین آن شد.

کلزا محصول پاییزه است و کمترین آب را می خواهد؛ همچنین کشت کلزا موجب غنی سازی خاک می شود و در نتیجه سال بعد، کشت گندم بهتر می شود.

سال 95 تولید کلزا 60 هزار تن بود که در سال 96 با وجود کم آبی به 187هزار تن رسید (بیش از سه برابر) و سال آینده برنامه تولید آن به 350هزار تن طراحی شده که برای تحقق آن باید کشاورزان آموزش لازم را برای تولید آن ببینند و به بذر کلزا و تجهیزات کشت آن مجهز شوند.
 
* پرورش ماهی در قفس
پرورش ماهی در قفس از سال 1393 در دستور کار قرارگرفت و با اقدام های انجام شده از همان سال کلید خورد و ظرفیت یک میلیون تنی شناسایی شد؛ اکنون 400 قفس پرورش ماهی در دریا با ظرفیت 20 هزارتن موجود است که این روش اشتغالزایی و ارزش افزوده را به همراه دارد.

همچنین ظرفیت تولید 12 هزار تن میگو در سال 1392 اکنون به 22 هزار تن رسیده و این روند در حال افزایش است.

طی سه سال گذشته توان صادرات میگو و لبنیات را نداشتیم اما اکنون با بهبود مناسبات بین المللی، بسیاری از محصولات خود را به دیگر کشورها صادر می کنیم؛ به طوری که در این زمینه صادرات خوبی به کشورهای منطقه و اروپا بویژه روسیه داریم.
 
* خودکفایی در تولید شکر
خودکفایی در تولید شکر را می توان دستاورد دیگر اقتصاد کشاورزی ایران در سال 96 ارزیابی کرد که با تغییر الگوی کشت چغندر قند از فصل بهار به پاییز میسر شد؛ با این کار ضمن کاهش تبخیر و بهینه شدن مصرف آب، تولید آن به مرز 80 درصد رسید و سطح زیر کشت چغندرقند از 170 هزار به 120هزار کاهش یافت.

به گفته محمود حجتی وزیر جهادکشاورزی ظرفیت های نهفته کشاورزی ایران به دلیل خاک غنی، آفتاب و مدیریت بهینه آب به شکلی است که ظرفیت تولید شکر از 3.2 میلیون به 8.1 میلیون تن افزایش یافت و براساس آمارها اکنون یک میلیون و 540 هزار تن شکر در کارخانه ها موجود است که به تدریج به بازار عرضه می شود.
 
* تجهیز اراضی کشاورزی به سیستم های نوین آبیاری
در سال های اخیر با اجرای سیستم های بسته آبیاری، ساخت شبکه های آبیاری و زهکشی، تجهیز و نوسازی در بخش کشاورزی، اجرای سیستم های نوین آبیاری مصرف آب به یک چهارم کاهش یافته است.

آمارها گویای آن است که در هیچ یک از دوره های گذشته، در ارتباط با بحث آب و خاک به میزانی که در پنج سال گذشته هزینه و اجرا شده، انجام نشده بود و با حمایت های مجلس در قانون بودجه، این کار تداوم یافته است که موجب افزایش تولید، بهبود معیشت کشاورزان و ارتقای بازدهی و بهره وری خواهد شد.

در پنج سال اخیر بیش از 700 هزار هکتار از اراضی کشاورزی به سیستم های نوین آبیاری مجهز شد و در سال 96 با تحت پوشش قرار گرفتن 285 هزار هکتار از زمین های کشاورزی، شاهد رکورد شکنی در این عرصه بودیم.

در این زمینه سه طرح عمده و ویژه 550 هزار هکتاری خوزستان (که 300 هزار هکتار آن در فاز نخست اجرایی شده و تا پایان 96 اتمام می رسد و فاز دوم اجرایی آن از سال 97 آغاز می شود)، 240 هزار هکتاری استان های غرب و شمال غرب کشور (که 110 هزار هکتار آن اجرایی شده) و 46 هزار هکتاری سیستان و بلوچستان (که پاییز سال آینده به پایان می رسد)، تعریف و اجرایی شده است.

همچنین زهکشی در 30 هزار هکتار از اراضی شالیزاری استان های مازندران و گیلان از دیگر اقدام های وزارت جهادکشاورزی برای بهسازی اراضی به شمار می رود که در سال های گذشته اجرا شد و مزایایی چون امکان اجرای دو دوره کشت در اراضی، افزایش بهره وری، افزایش تولید، توسعه مکانیزاسیون و افزایش درآمد کشاورزان را به همراه دارد.

علاوه بر این در پنج سال گذشته احیای قنوات به طول هزار و 400 کیلومتر با وجود کمبود منابع و اعتبارات اجرا شد تا گامی برای بهینه سازی مصرف آب در بخش کشاورزی برداشته شود.
 
* اعطای تسهیلات خرید ادوات کشاورزی
یکی دیگر از برنامه های دولت تدبیر و امید در بخش کشاورزی، اعطای تسهیلات برای خرید ادوات و ماشین آلات کشاورزی بوده که با هماهنگی ایجاد شده بین کشاورزان، بانک کشاورزی و تولیدکنندگان ادوات کشاورزی، یک خط تامین ادوات راه اندازی شد که براساس آن تسهیلات مورد نیاز به جای پرداخت به کشاورز در اختیار تولید کننده تجهیزات قرار گرفت.

با راه اندازی این خط اعتباری، کشاورزان ادوات مورد نیاز خود را با 18 درصد سود تسهیلات در سال 92 و 15 درصد در 2 سال اخیر تهیه و تولیدکنندگان نیز هزینه خود را از بانک دریافت کردند به شکلی که با سرمایه گذاری پنج هزار و 500 میلیارد تومانی از سال 1392 بیش از 80 هزار تراکتور در اختیار کشاورزان قرار گرفت.

همچنین 2 هزار و 200 دستگاه کمباین در این طرح بین کشاورزان توزیع و نزدیک به 200 قلم انواع دیگر ادوات بین کشاورزان توزیع شد و با حمایت های دولت تدبیر و امید در نوسازی تجهیزات، سطح برداشت برنج توسط کمباین از 27 به 80 درصد افزایش یافت.
 
* صادرات پسته
در حوزه صادرات پسته نیز ایران با صادرات 121 هزار تن پسته به ارزش یک میلیارد و 80 میلیون دلار در سال 1392 به مقام نخست صادرات این محصول را به خود اختصاص داد که این میزان در سال 1395 به 138 هزار تن و به ارزش یک میلیارد و 271 میلیون دلار رسیده است.

براساس آخرین آمارها میزان صادرات پسته در سال 96 از یک میلیارد و 100 میلیون دلار گذشته است.
 
* برنامه «از مزرعه تا سفره» برای مقابله با دلالان
وزارت جهادکشاورزی دولت تدبیر و امید زنجیره تولید «از مزرعه تا سفره» را در اولویت برنامه ها قرار داد زیرا در بیشتر کشورها زنجیره تولید وجود دارد؛ به طور نمونه در هلند، دامدار شیر خود را با قیمتی مشخص به تعاونی می دهد؛ درصورتی که ارزش افزوده شیر در روند تولید افزایش یابد دامدار نیز از آن بهره مند می شود.

اکنون شرکت های مباشر، برخی از تولیدات را خریداری می کنند و براین اساس باید سهم این شرکتها را را کم و زنجیره تولید تقویت شود که این زنجیره می تواند شامل سردخانه ها، انبارها، صادرات و صنایع تبدیلی باشد.

طبق آمارها تعاونی های دامپروران از طریق توسعه کشاورزی که 100 میلیارد تومان بوده، پارسال یک هزار میلیارد تومان نهاده های خود را وارد و به تولیدکنندگان داده است.

به طور قطع با شکل گیری زنجیره تولید در بخش کشاورزی، از دلالی در این بخش کشاورزی جلوگیری خواهد شد.