به گزارش ایران اکونومیست،در برنامه ششم توسعه، دستیابی به بیش از 112 میلیارد دلار صادرات غیرنفتی کالا و خدمات (بدون میعانات گازی) در سال 1400هدف گذاری شده است. برای رسیدن به این هدف لازم است صادرات غیر نفتی کشور به طور متوسط سالیانه بیش از 21 درصد رشد داشته باشد و صنعت پتروشمی به ویژه محصولات پایین دست این صنعت می تواند نقش موثری در دستیابی به این هدف ایفا کند.
از این رو، مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی در گزارشی به مطالعه واکاوی تجارب توسعه زنجیره ارزش در صنعت پتروشیمی کشور چین پرداخته است.
بررسی صنعت پتروشیمی چین به دلیل اول بودن قدرت شیمیایی جهان از لحاظ اندازه صنعت و ارزش فروش این محصولات از طریق توسعه موفق زنجیره ارزش صنعت پتروشیمی خود با وجود داشتن ساختار سیاستگذاری، تنظیم گری و مدیریت دولتی متمرکز، مورد توجه قرار گرفته است.
یافته های این مطالعه نشان می دهد کشور چین نخستین قدرت شیمیایی جهان از لحاظ اندازه صنعت و ارزش فروش محصولات شیمیایی محسوب می شود. در سال 2015 ارزش فروش محصولات شیمیایی و پتروشیمی این کشور حدود 1408.8 میلیارد یورو بوده است.
**روند توسعه صنعت پتروشیمی چین
توسعه صنعت پتروشیمی چین از اجرایی شدن سیاست خودکفایی و توسعه صنعتی طی سال های 1950 تا 1977 آغاز شد و از تغییر الگوی تامین تجهیزات صنعت نفت و پتروشیمی چین که توسط دولت مرکزی این کشور برنامه ریزی و کنترل می شد، مشخص بود که هدف بلند مدت آن، صادرات نفت خام در مقادیر عظیم نبود، بلکه تمایل به گسترش صنعت پتروشیمی خود داشت. در نتیجه صنعت پتروشیمی به یکی از مهمترین صنایع چین درطول دهه 80 تبدیل شد.
در انتهای دهه 1970، اتخاذ سیاست «درهای باز» نقطه عطفی بود که همه بخش های اقتصاد چین را تحت تاثیر قرار داد. این کشور به منظور تامین مالی خرید تجهیزات، بررسی های میادین نفتی و نوسازی صنعت پتروشیمی خود، بیش از 500 میلیون دلار از بانک جهانی، کمک های اضافی چند جانبه از سازمان ملل و همچنین کمک دوجانبه از چندین کشور از جمله ژاپن دریافت کرد.
جلب مشارکت سرمایه گذاران خارجی در توسعه صنعت پتروشیمی چین، انگیزه لازم جهت سازماندهی مجدد ساختار مدیریت صنعت این کشور را فراهم کرد و به ایجاد شرکت های ملی عظیم و متمرکز جهت رقابت بهتر با همتایان خارجی منجر شد.
در دهه 1990 پروژه کلان بین المللی شدن در چین از طریق ترسیم چشم اندازهای توسعه اقتصادی در حوزه پتروشیمی کلید خورد و در سال 1997 و به دنبال عضویت چین در سازمان جهانی تجارت ، دولت این کشور طی اصلاحاتی سرمایه ها را تقسیم کرد و در نتیجه آن، مناطق شمالی با منابع نفتی بیشتر به شرکت ملی نفت و مناطق جنوبی با منابع نفتی کمتر اما بازارهای ساحلی بزرگ تر به شرکت ملی پتروشیمی واگذار شد. سپس در سال 1998، بین وظایف این دو شرکت یکپارچه سازی عمودی انجام گرفت و شرکت ملی نفت دسترسی مستقیم به محصولات پالایش شده و شرکت ملی پتروشیمی توانایی عرضه قابل اعتماد و ایمن نفت خام را پیدا کرد.
با وجود کارکردهای مدیریتی و تا حدودی استقلال عملکرد به شرکت های ملی نفتی، همچنان مواردی نظیر قیمت گذاری و ابزارهای توزیع نفت در اختیار دولت مرکزی و وزارتخانه های چین قرار دارد.
**راهبردهای بالادست موثر در توسعه صنعت پتروشیمی چین
چین برای توسعه موفق صنعت پتروشیمی خود راهبردهایی به کار برده است که از جمله آن یکپارچه سازی در وظایف شرکت های ملی نفت و پتروشیمی چین و اعمال خصوصی سازی کنترل شده دولتی و همچنین اصلاحات در سیستم سهام دولتی است.
نحوه تنظیم در حوزه صنایع نفت و پتروشیمی هم از جمله راهبردهای توسعه ای این کشور است که ساز وکارهای مدیریتی ازسوی کمیسیون نظارت و مدیریت دارایی های دولتی، دپارتمان سازمان مرکزی به کار گرفته می شود.
**عوامل موفقیت صنعت پتروشیمی چین/سیاستگذاری و تنظیم گری موثر دولت
صنعت شیمیایی و پتروشیمیایی چین تحت کنترلِ دولتیِ بیشتری نسبت به کشورهای غربی است و این موضع در نقش پررنگ شرکت های ملی نفتی و شیمیایی این کشور نظیر ساینوپک و همچنین برنامه های پنج ساله توسعه اقتصادی این کشور منعکس می شود. دولت توانسته است عملکرد این صنعت را از طریق بازسازی و اصلاحات ساختاری در شرکت های دولتی از جمله شرکت های ملی نفت و پتروشیمی، کنترل استراتژی های سرمایه گذاری، برنامه ریزی مالی غیره افزایش دهد.
متوسط سرانه تولید ناخالص داخلی در میان استان های گوناگون چین بسیار متفاوت بوده و لذا نیازها و تقاضاهای نهایی بسیار متفاوتی از طرف مشتریان در استان های مختلف برای محصولات شیمیایی و پتروشیمیایی این کشور وجود دارد. بازیگران این صنعت به خوبی به این موضوع آگاه بوده و با توجه به سطح درآمدهای گوناگون در استان های مختلف محصولات شیمیایی خاصی را هدف می گیرند.
چین دارای حدود سی هزار شرکت شیمیایی بزرگ بوده و نزدیک به 37 درصد از کل بازار شیمیایی و پتروشیمیایی این کشور، توسط 500 شرکت بزرگ و موثر در این حوزه پوشش داده می شود. این موضوع بازار مربوطه در چین را به شدت رقابتی ساخته و مانع از وابستگی صنعت شیمیایی و پتروشیمیایی این کشور به چند بازیگر محدود شده است.
چین در بسیاری از مواد شیمیایی آلی و پایه، ظرفیت های عظیمی ایجاد کرده که در برخی موارد، بسیار بیشتر از مصرف فعلی آن در داخل این کشور است.این کشور در حال حاضر رویکرد خود را از واردات به صادرات تغییر داده و شرکت های داخلی آن با گسترش ظرفیت تولید خود و تمرکز بر تولید محصولات عمده وارداتی چین، در حال تبدیل آن به یک صادرکننده خالص برای مواد شیمیایی و پتروشیمی در دنیا هستند.
از سویی با وجود آن که هنوز صنعت شیمیایی و پتروشیمی چین نسبت به غرب، گرایش بیشتری به مواد شیمیایی پایه دارد اما نرخ رشد مواد شیمیایی تخصصی آن بین 2 تا 5 درصد بیشتر از غرب است؛ به ویژه آن که شرکت های خصوصی داخلی چین، به طور فزاینده ای به این حوزه روی می آورند.
در چین تمایز واضح تری بین انواع مختلف مالکیت نسبت به بازارهای غربی وجود دارد؛ در حالی که شرکت های شیمیایی خارجی تمایل به رهبری تکنولوژی در این حوزه دارند، شرکت های شیمیایی دولتی بر تولید انبوه مواد شیمیایی پایه تمرکز دارند. شرکت های شیمیایی خصوصی نیز به طور مداوم در حال گسترش فعالیت ها و ارتقای تکنولوژی خود هستند. این تفکیک حوزه های تمرکز بین انواع مالکیت در شرکت های شیمیایی فعال چین، امکان تمرکز هر نوع از شرکت ها بر فعالیت مدنظر خود و برنامه ریزی بلندمدت در این زمینه را فراهم کرده و این موضوع بازار را به شدت رقابتی ساخته است.
استفاده از زغال سنگ به عنوان خوراک در صنعت شیمیایی و پتروشیمی چین، یک استثنا نسبت به غرب محسوب می شود. این صنعت به دلیل دسترسی فراوان به زغال سنگ ارزان قیمت در مناطق دورافتاده چین توام با هدف گیری دولت این کشور برای کاهش وابستگی به واردات نفت در سال های اخیر به طور قابل ملاحظه ای رشد داشته است.
به طور کلی سیاستگذاری و تنظیم گری موثر دولت، فعالیت شرکت های چندملیتی مهم در این کشور و تعدد آن ها، ایجاد ظرفیت انبوه مواد شیمیایی پایه، تغییر رویکرد از واردات محصولات پتروشیمی به صادرات آن ها و توجه روز افزون به مواد شیمیایی تخصصی از جمله عوامل موثر در توسعه موفق صنعت شیمیایی و پتروشیمیایی چین بوده است.
