خوب و بد محصولات تراریخته

به گزارش ایران اکونومیست؛ تولید، مصرف و واردات محصولات تراریخته یا به روایتی « تراژن ها » یکی از اصلی ترین موضوعات مورد مناقشه مسئولان، فعالان محیط زیست و افکار عمومی در سال های اخیر بوده است.
در حالی که برخی مسئولان سازمان حفاظت محیط زیست بارها موافقت خود را با استفاده از این محصولات در کشور ابراز داشته اند اما برخی گروه ها و کارشناسان زیست محیطی به مخالفت جدی با مصرف محصولات دستکاری شده ژنتیکی پرداخته اند. این در حالی است که محصولات تراریخته هم اکنون در سبد غذایی مردم ایران وجود دارد و حدود 99 درصد از محصولات دستکاری شده ژنتیکی را در دنیا سویا، ذرت، پنبه و دانه کلزا تشکیل می دهد. در این محصولات برخی ژن ها با موجودی ناهمسان جایگزین می شوند. به عبارت دیگر نوعی مهندسی ژنتیک در گیاهان با هدف افزودن یک ویژگی تازه صورت می گیرد.

** بالا و پایین های تراریخته در دولت و مجلس
موافقت و مخالفت های آشکار با مصرف تراریخت ها در دولت دوازدهم و از زمان تکیه زدن «عیسی کلانتری» بر صندلی ریاست سازمان حفاظت محیط زیست بالا گرفت.
دی ماه امسال بود که نمایندگان ، دولت را به تامین امنیت غذایی و خودکفایی 95 درصدی در محصولات اساسی زراعی، دامی و آبزی تا پایان سال 1400 موظف کردند. از این رو، تولید، واردات و مصرف محصولات تراریخته بدون مجوز مراجع قانونی ممنوع اعلام و دولت نیز موظف شد مخاطرات احتمالی مصرف این محصولات را در آزمایشگاه ها بررسی و به اطلاع مردم برساند. این اقدام مجلس با انتقاد شدید رئیس سازمان حفاظت محیط زیست روبرو شد. وی تراریخت ها را تولیداتی با هدف حفظ محیط زیست و تامین امنیت غذایی عنوان می کند.
پس از کش و قوس های فراوان، اوایل بهمن ماه امسال بود که کمیسیون تلفیق بودجه 97، بندی به لایحه بودجه سال آینده مبنی بر ممنوعیت واردات هرگونه محصول تراریخته بدون مجوز وزارتخانه‌ های بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، جهاد کشاورزی و سازمان ‌های حفاظت محیط ‌زیست و پدافند غیرعامل الحاق کرد که رضایت گروه های مخالف مصرف این محصولات را به دنبال داشت. اما دیری نپایید که شادی این گروه با حذف این بند به یاس مبدل شد.
چندی بعد در بیست و چهارم بهمن ماه، کمیسیون تلفیق لایحه بودجه سال ۹۷، به حذف بند ممنوعیت واردات محصولات تراریخته بدون مجوز وزارتخانه ها و سازمان های نام برده شده رای داد. این اقدام مجلس با انتقادهای صریح مخالفان مصرف تراریخت در کشور مواجه شد .

** موافقان چه می گویند؟
بحران آب، چالش های زیست محیطی و هشدارها در باره آینده تامین غذایی در کشور باعث شده عده ای از تولید و مصرف محصولات تراریخته در کشور طرفداری کنند. مقاومت در برابر آفات، بیماری ‌ها و علف‌ های هرز، کاهش مصرف سموم و افزایش محصول در واحد سطح سه دلیل اصلی حامیان استفاده از محصولات تراژن است.
نخستین دلیل استقبال کنندگان از محصولات تراریخته بازدهی بالای در حدود 15 درصدی محصولات و پرمحصول بودن محصولات تراریخته است. این گروه برای پافشاری روی این دلیل به اقلیم خشک و بحرانی شدن منابع آبی ایران رجوع می کنند.
کنترل مصرف سموم در کاشت محصولات تراریخته دلیل دیگری است که از نگاه این عده به ارتقای سلامت جامعه کمک می کند چرا که این گروه از محصولات در برابر آفت ها مقاوم بوده و بی نیاز از مصرف سم های قوی و مضر سلامتی بشر هستند.
روغن های خوراکی که بیش از سه دهه مورد مصرف ایرانیان قرار گرفته جزو محصولات تراریخته و از دیگر دلایل موافقان تجاری سازی محصولات دستکاری ژنتیک به شمار می رود. به باور آنان، مصرف این محصولات در این مدت اثر سویی بر سلامت مردم نگذاشته است. این در شرایطی است که بیش از 95 درصد مواد اولیه روغن های خوراکی از راه واردات تامین می شود و تولید داخلی آن به منزله قطع وابستگی و رسیدن به خودکفایی در این مورد خواهد بود.
افزایش ارزش تغذیه ای و ویتامین های بیشتر نیز حاصل دستکاری ژنتیکی در گیاهان است. به این معنا که نهاده های پاک و سالم تری بر سفره و سبد غذایی مردم به دست می دهد.

** مخالفان چه می گویند؟
مخالفان نیز که طیف وسیعی از گروه ها، شخصیت ها و فعالان سیاسی را تشکیل می دهند بر این باورند که رهاسازی محصولات دستکاری شده ژنتیکی آثار غیرقابل جبران و شومی بر سرزمین ایران و سلامت ایرانیان داشته و محیط زیست کشور را به ورطه نابودی خواهد کشاند.
این عده در نگاه نخست، برهم زدن نظام ژنتیکی گیاهان و جانوران برای رسیدن به محصول و فرآورده های بیشتر را دارای پیامد و عوارض منفی عنوان و این پرسش را مطرح می سازند که اگر این محصولات مشکلی ندارند، چرا در بسیاری از کشورها، مصرف آن را برای گروه‌ های سنی حساس مثل کودکان، مادران باردار و شیرده ممنوع اعلام شده است؟
نبود مطالعات کافی و عدم انجام آزمایش های دقیق در زمینه تاثیر سلامت و محیط زیست از دیگر دلایل مخالفان کشت تجاری تراژن ها است. آن ها می گویند، هنوز به آزمایشگاه های تخصصی، ارزیابی های علمی، بودجه، زیرساخت ها و منابع مالی مجهز نیستیم و امکان سنجش های دقیق در مبادی ورودی این محصولات وجود ندارد.
سابقه طولانی صنعت کشاورزی در ایران، گستردگی منابع آبی و خاکی در کنار نیروی انسانی لازم از دیگر دلایل مخالفت با واردات فراورده های تراژن در کشور است. این گروه با تاکید بر اینکه تاکنون نیز بسیاری از فرآورده های وارداتی به کشور مانند سویا، ذرت، غذای دام و طیور نیز از محصولات تراریخته هستند، مخالفت با تولید آن ها را، رویارویی با اشتغال و تولید ملی عنوان می کنند.
مخالفان از سویی دیگر معتقدند که طرفداران مصرف تراژن ها تاجرانی هستند که خود از محصولات ارگانیک استفاده می کنند و حاضر به مصرف آن ها نیستند. آنان مدعی وجود اسناد بسیاری هستند که از فعالیت مشکوک تاجران برای بیمار کردن مردم ایران حکایت دارد.
همسان بودن قیمت محصولات تراژن با محصولات عادی و نداشتن برچسب مخصوص در کشور، دیگر محور نقد مخالفان است چراکه این دست فرآورده ها در همه کشورهای دنیا دارای قیمت پایین تر و برچسب مخصوص هستند.
در میانه همه مخالفت ها و موافقت ها انجام پژوهش و بررسی های علمی دقیق تر موضوع مورد توافق طرفین است. تاکید بر اجرای طرح های پژوهشی و علمی بیشتر، اثبات ابعاد و حقایق تازه تری از محصولات تراژن را در پی خواهد داشت و معایب و مزایای احتمالی را با دلایل علمی و بر اساس نتایج تحقیقات آزمایشگاهی مشخص خواهد کرد. نظارت بیشتر بر واردات محصولات تراریخته و جلوگیری از قاچاق آن ها نیز به ساماندهی این بخش خواهد افزود. استفاده از کارشناسان و ارزیاب های متخصص در مبادی ورودی کشور با هدف نظارت بر واردات تراژن ها از حجم نقد و اعتراضات به واردات این محصولات خواهد کاست.