مدیریت بحران خشکسالی با یادآوری دائمی این واقعیت که آب نیست

به گزارش ایران اکونومیست، ایران جزء مناطق خشک و نیمه خشک جهان محسوب شده و متوسط بارندگی سالانه آن حدود 250 میلی متر است که از یک سوم متوسط بارندگی سالانه جهان کمتر است، بنابراین، از یک سو افزایش تقاضا برای آب و از سوی دیگر محدودیت و کمبود آب باعث شده بحران آب، بیش از پیش چشمگیر شود.
خشکسالی همه مناطق کشور را در برگرفته و بر اساس شاخص‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت پهنه‌های وسیعی از کشور با درجات مختلف خشکسالی اعم از خفیف تا بسیار شدید مواجه است و این واقعیتی است که نمی توان از آن گریز زد.
آمارها بیانگر این است که بیشترین میزان مصرف مربوط به بخش کشاورزی است که آب در آن شرط لازم تلقی می شود، در کشور ما به علت تکیه بر کشاورزی سنتی و روش های غرق آبی، میزان اتلاف در این بخش زیاد و سهم اتلاف منابع آبی کشور در این حوزه بسیار قابل تامل است.
با وجود هشدارهایی که در سال های اخیر در مورد کم آبی داده شد، کشاورزان برای ادامه فعالیت و تامین محصولات کشاورزی موردنیاز کشور اقدام به حفر چاه و برداشت غیر مجاز آب از سفره های زیرزمینی کردند و این امر موجب بحرانی تر شدن وضعیت آبی درکشور شد؛ زیرا اکثر سفره های آب زیرزمینی ایران خشک و نه تنها کمبود آب بیشتر را موجب شد بلکه باعث نشست زمین در سطح وسیع و شوری بیش از حد خاک های مناطق خشک و نهایتا غیر قابل کشت شدن آن ها گردید.
کاهش مصرف در آب در بخش های کشاورزی، صنعتی و آب شرب، تغییر نحوه کشت و جابه جایی آنها، استفاده از روش های جایگزین و علم و دانش روز از جمله راهکارهایی است که کارشناسان برای خارج شدن از بحران خشکسالی پیشنهاد می دهند.
خشکسالی قابل کنترل نیست اما می توان با اجرای برنامه های درست و مدیریت منطقی این خطر را با کمترین آسیب پشت سر گذاشت.
معاون وزیر جهاد کشاورزی در امور زراعی با اشاره به خشکسالی و کمبود آب در کشور گفت: بسیاری از مناطق کشور با کمبود آب مواجه هستند، در استان خوزستان که پیش از این بیان می کردیم 35 درصد اب کشور در این استان است، امسال از 480 هزار هکتار اراضی زراعی خوزستان برای 80 هزار هکتار در شرایط فعلی می توانیم آب تامین کنیم.
عباس کشاورز در سومین همایش ملی مدیریت آب در مزرعه در کرج افزود: اینکه آب نیست باید بیشتر از همیشه اطلاع رسانی شود، خشکسالی سبب شده تا محیط زیست نیز ما را تحت فشار قرار دهد، پیش از این بارها گفته ایم که پدیده ریزگردها باید مدیریت شود که جدی گرفته نشد، 3 سال است که ریزگردها ما را فلج و هزینه های زیادی را تحمیل کرده است.
وی اضافه کرد: باید به محیط زیست آب داده شود، چرا که در غیراینصورت هزینه های آن چندین برابر می شود، برای مقابله با این خشکسالی باید در مزارع تعاریف جدید داشته باشیم، جابه جایی گیاهان برای کشاورزان توجیه شود و بهره وری در آب اینکه بتوانیم آب در بخش کشاورزی را مدیریت کنیم را اعمال کنیم.
کشاورز با بیان اینکه بخش کشاورزی باید آماده باشد خاطر نشان کرد: برخی از گیاهان باید جابه جا شود، محصولی چون برنج جز در استان های گیلان و مازندران در دیگر مناطق کشور مزیتی ندارد، حتی اگر آب هم داشته باشیم به مصلحت نیست.
معاون وزیر جهاد کشاورزی ادامه داد: نگرانی بعدی ما در خصوص یونجه است، آب این مملکت برای یونجه کافی نیست، باید گیاهان جدیدی وارد و تحقیقات بیشتری برای جایگزینی این محصول صورت گیرد.
کشاورز با اشاره به اینکه باید جلوتر از مزارع و کشت، فکر کنیم افزود: یکی دیگر از اشکالات بخش کشاورزی ما این است که تجارت در این بخش خیلی فعال نیست، بدین معنی که وقتی محصولات زیاد می شود ،همه مصیبت فروش داریم تولید انجام می شود اما تجارت در کشاورزی خیلی فعال نیست .
وی ادامه داد: بهره وری با اقتصاد در کشاورزی ما خیلی تطابق ندارد، نیاز داریم آئین نامه، مقررات ،سیستم های حمایتی رفتارهای فنی را اصلاح و به بهره وری برسانیم.
کشاورز با بیان اینکه طی 4 سال گذشته سالی 6 درصد بهره وری آب افزایش یافته اظهار داشت: اما این میزان با با کسری آب در کشور خیلی فاصله دارد.
معاون وزیر جهاد کشاورزی گفت: خانواده کشاورزی با کشاورزان باید نسخه های دقیق کاربردی منطقه ای با اصل رابطه آب، خاک، اقلیم ،اصلاح الگوی کشت ،توجیه جابه جایی محصولات را ارائه دهند و این آرامش را داشته باشد که بدون نگرانی می توانند به این مهم دست یابند، چرا که با همین روش توانسته ایم مشکل گندم کشور را حل کنیم.
وی اد امه داد: نسخه های قبلی ما مشکلات امروز بخش کشاورزی ما را چاره ساز نیست، کشاورزی امروز ما راه حل امروزی می خواهد، کشاورزان مشکلی برای کنار آمدن با این موضوع را ندارند و تنها باید مطالب ،اطلاعات منابع و راهنمایی ها را به آنها منتقل کنیم.
مشاور عالی وزیر جهاد کشاورزی نیز با بیان اینکه ما فقط تا پایان برنامه ششم برای رفع بحران آب فرصت داریم، گفت: اگر در طول این برنامه نتوانیم به رفع بحران آب برسیم بعد از آن چیزی باقی نمی ماند که به آن توجه کنیم.
محمدحسین شریعتمدار در سومین همایش ملی مدیریت آب در مزرعه که توسط موسسه تحقیقات خاک و آب وزارت جهاد کشاورزی در موسسه علوم باغبانی برگزار شد، افزود: هیچ نسلی همچون نسل ما درمعرض امتحان بزرگی قرار نگرفته است.
وی به گرفتاری کشور در چالش و بحران آب اشاره کرد و اظهار داشت: اگر نتوانیم این مشکل را حل کنیم به سرنوشت کشورهایی که نتوانستند این مشکل را حل کنند دچار می شویم و این رسالت بر عهده ما در بخش آب کشاورزی است.
وی با بیان اینکه خیلی ها بر این باور هستند که به مرحله شکست آبی رسیده و دیگر راه حلی وجود ندارد، گفت: ولی اینگونه نیست و من بر این اعتقاد هستم که هنوز به نقطه بی بازگشت نرسیده و هنوز فرصت داریم ولی فرصت بسیار محدود است.
شریعتمدار تاکید کرد که سرعت روند کاهشی منابع آبی به مراتب بیش از سرعت امتحانات ما است و فرصت ما حداکثر در طول برنامه ششم است.
وی با بیان اینکه رفع مشکل و بحران آب در طول برنامه ششم شدنی است، گفت: بهره وری آب امکان پذیرترین و اقتصادی ترین روشی است که آب کشور را در کشاورزی نجات می دهد.
وی افزود: سایر بخش های مصرف کننده آب، آبی مصرف نمی کنند و بخش صنعت فقط 2 میلیارد مترمکعب آب مصرف می کند و بخش کشاورزی بین 70-65 میلیارد متر مکعب آب مصرف می کند.
مشاور عالی وزیر جهاد کشاورزی با بیان اینکه هر چالش و ابرجالشی که در کشور اتفاق می افتد آب جزو آن است، اظهار داشت: بر اساس تقسیم بندی فالکن مارک گفته می شود کشورهایی که سرانه آبشان کمتر از 500 مترمکعب است تنش آبی مطلق دارند که سرانه آبی در ایران 1099 مترمکعب و در کف این عدد هستیم.
وی ادامه داد: آب تجدیدپذیرمان در کشور با بحران جدی مواجه است که متوسط آب تجدیدپذیر درجهان 8 درصد است که در ایران بیش از 80 درصد است.
شریعتمدار به تنگناهای موجود در این بخش اشاره کردو گفت: تنگناهای ما انباشت 5 دهه سوء تدبیر مدیریت و حکمرانی، پیشی گرفتن سرعت روند کاهش منابع آب بر اقدامات ترمیمی، کم بودن فرصت ترمیم ، عدم هماهنگی کافی بین ارگان مرتبط با بحران آب و حضور بسیار کمرنگ عناصر موثر و توانمند است.
وی با بیان اینکه ما 7 هزار هیات علمی در دانشکده های کشاورزی داریم، افزود: ولی این افراد کوچکترین نقشی در رفع بحران آب ندارند.
وی اضافه کرد: از فرصت های طلایی دوران توانمندی مالی کشور نه تنها در جهت نگهداری و احیاء منابع آب استفاده نشده بلکه خود عامل اصلی تخریب بوده است.
شریعتمدار تاکید کرد که ایران جزء معدود کشورهایی است که برای مقابله با خشکسالی برنامه جامعی به صورت مدون و مصوب ندارد.
وی ادامه داد: کشاورزان با گذشته فرق زیادی کرده ودانش و بینش آنان و وقوف نسبت به مشکلات خودشان ومشکلات ملی بسیار برجسته است .
مشاور عالی وزیر جهاد کشاورزی یکی از راهکارها برای افزایش بهره وری آب را استفاده از بذور با ارقام مناسب دانست و گفت: گیاهانی که توانمندی های ژنتیک بالایی دارند تا 2 هزار سال دیگر هم خداوند برای آن ظرفیت گذاشته است.
وی یکی از پتانسیل بالقوه بذربرای افزایش بهره وری آب را در این دانست که تمام هنر ما در مدیریت آب و در ژنتیک باید این باشد که دوران پژمردگی و دوران اشباع آب را کم و حتی به صفر برسانیم ینعی کل مزرعه فیلتراسیون شده و گیاه از هر قطره آب استفاده کرده و گیاه دردوران نم دائم باشد.
شریعتمدار برای رسیدن به این هدف سیستم های مدیریتی را تاثیر گذارعنوان کرد و افزود: در بذر هم هرچه روی تعرق کار کرده و راندمان تعرق بالاتری داشته باشند جایگزینی آن ها با بذرهای قبلی راحت تر است.
وی یکی از تاثیرات استفاده از بذر مناسب را افزایش بهره وری آب عنوان کرد و بیان داشت: در سال 87 بهره وری آب 8 دهم کیلوگرم بود که این عدد در سال 95-94 به 1.25 کیلوگرم در مترمکعب است که در مجموع این سال ها 20 میلیارد مترمکعب آّب صرفه جویی شده است که کمر بحران آب را می شکند.
وی یادآور شد که در مساله بذر تمام دانشمندان معتقد هستند این افزایش تولید بهره وری آب بیش از 50 درصد ناشی از بذر است که استفاده از بذرهای هیبرید در این میان نقشی جدی دارد به طوریکه در چین در 35 سال 600 میلیون تن برنج به ارزش 100 میلیارد دلار از طریق ارقام هیبرید به دست آورده اند ولی سرنوشت غم انگیز کنار گذاشتن ارقام هیبرید در دهه 80 واقعا برای کشور ما بسیار تاسف انگیز است.
شریعتمدار با بیان اینکه یکی از نقاط ضعف بخش تحقیقات کشور ما کنار گذاشتن بذور هیبرید برنج است، گفت: ما شروع کردیم ولی کنار گذاشتیم به طوریکه سالی 1300 کیلوگرم افزایش تولید بدون افزایش مصرف آب داشتیم.
وی برای رفع مشکل تولید بذر در کشور پیشنهاد کرد که بخش خصوصی حضور هرچه بیشتر در عرصه تولید و تامین بذر داشته و ارقام بهینه در سطح جهان را شناسایی کنند.
مشاور عالی وزیر جهاد کشاورزی همچنین تاکید کرد که با استفاده از علم و توانمندی DNA می توان به رفع بحران کنونی آب امیدوار بود و الگوی کشت را نیز در سطح مزارع کشور همچون کشت پاییزه چغندر قند و کشت برنج فقط در شمال کشور تغییر داد.
معاون آموزش و پژوهش سازمان حفاظت محیط زیست نیز گفت: مقابله با بحران آب و خشکسالی در کشور، نیازمند اجرای عدالت در کاهش مصرف در تمامی بخش ها است.
کاوه مدنی در حاشیه کنفرانس بین المللی مدیریت منابع طبیعی در کشورهای در حال توسعه و نشست جهانی رهبران آینده محیط زیست در پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران در افزود: در موضوع بحران آب در کشور هنوز دعوا می کنیم، بخش کشاورزی می خواهد که این بخش مشکلی نداشته باشد، محیط زیست به دنبال حق آبه تالاب ها است و وزارت نیرو نیز سهم خود را می خواهد، این در حالی است که برای برون رفت از این وضعیت، نباید بخشی به موضوع آب نگاه شود.
وی اضافه کرد: بحران کم آبی در کشور، یک معضل ملی است، بخش، قوم و قبیله نمی شناسد، برای این بحران تخصص ما مهم نیست، حل آن نیازمند این است که خودمان را اصلاح کنیم و به تبع آن کاهش مصرف در تمامی بخش ها اعمال شود.
مدنی گفت: کاهش مصرف آب تنها، فقط در بخش کشاورزی نیست و باید عدالت در کاهش مصرف را در تمامی بخش ها داشته باشیم.
وی ادامه داد: این تصور در برخی وجود دارد که تصور می کنند، کاهش مصرف در بخش کشاورزی معادل کاهش تولیدت غذا و به خطر افتادن امنیت غذایی است، این باور اشتباه است چرا که صد درصد با آب کمتر می توانیم تولیدات بیشتر و بهتری داشته باشیم.
مدنی ادامه داد: برای رسیدن به این مهم نیاز است که برنامه ریزی داشته باشیم و بیشتر بر روی دانش خود کار کرده و به جای دعواهای سطحی به ریشه بپردازیم.
وی با بیان اینکه صرف برگزاری همایش نمی تواند مشکلات کشور را حل کند، خاطرنشان کرد: وجود همایش ها در صورتی ضروری است که بتوانیم مشکلات و مسائلی که با آن درگیر هستیم را یادآوری کنیم.
مدنی با بیان اینکه حوزه هایی چون محیط زیست نیازمند حمایت و کمک دانشگاه برای شناسایی مشکلات و دسترسی به اطلاعات و افزایش دانش عمومی است، اظهار داشت: همه مشکلات به ویژه در حوزه محیط زیست، در کوتاه مدت قابل حل نیستند اما باید امیدوار بمانیم و برای ایجاد امید نیاز است که کارهای کوچک انجام بدهیم.