به گزارش ایران اکونومیست؛ میراث فرهنگی ناملموس یا معنوی به معنای رسوم، بازنمایی ها، تجلیات، دانش ها، مهارت ها و نیز ابزارها، اشیاء، دست ساخته ها، و فضاهای فرهنگی مرتبط با آنها است که جوامع، گروه ها و در برخی از موارد، افراد به عنوان بخشی از میراث فرهنگی خود می شناسند.
این میراث که از نسلی به نسل دیگر منتقل می شود پیوسته توسط جوامع و گروه ها در پاسخ به محیط، تعامل با طبیعت و تاریخشان بازآفرینی می شود و حس هویت و تداوم را برایشان به ارمغان می آورد و به این ترتیب احترام به تنوع فرهنگی و خلاقیت بشری را ترویج می دهد.
فارغ از آیین ها و سنتهای خاص یزد، برخی از میراث این دیار از جمله جشن عید نوروز با شهرها و حتی کشورهای دیگر مشترک است.
پرونده چند ملیتی نوروز دهم آذر 1395 در یازدهمین نشست کمیته بین الدول حفاظت از میراث فرهنگی ناملموس در آدیس آبابا، اتیوپی در فهرست میراث ناملموس جهانی سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) ثبت شد.
** پیشواز نوروز
در آخرین روزهای سال و در آستانه سال جدید، مردم یزد با آیین هایی به استقبال یا پیشواز نوروز می روند تا این سنت کهن و شادی بخش به نحو باشکوهی گرامی داشته شود.
هر ساله از اوایل اسفند ماه، خانه تکانی به عنوان نخستین گام در پیشواز نوروز مدنظر قرار می گیرد؛ تمیز کردن خانه و شست و شوی وسایل و امکانات خانه نشانی از تغییری اساسی در زندگی است.
فال کوزه که در گذشته بسیار بیشتر از برهه کنونی رواج داشته نیز از رسم های مردم در روزهای پایانی سال است که به نوعی نیکی و بدی را برای آنها بازگو می کند.
در روزگاران گذشته فال کوزه در میهمانی های عادی و جشن های عمومی و خانوادگی یا جشن های ملی نیز توسط زنان اجرا می شد.
امروزه این رسم کمتر در بین مردم رواج دارد اما هنوز هم در مناطقی از جمله رحمت آباد، مریم‌آباد و مناطقی از شهرستان های مهریز، تفت، میبد و اردکان از اعتبار خاصی برخوردار است.
پختن آش رشته از دیگر برنامه های پیشواز از سال نو است که زنان کوچه و محله های مختلف برای تهیه آن گردهم می آیند، سبزی آش را پاک می کنند و با تقسیم وظایف هریک عهده دار وظیفه ای برای پختن آن می شوند تا عصر که پخته و بین همسایگان توزیع می شود.
پختن این آش بیشتر به منظور طلب حاجت است و هرکس که نذری داشته باشد موادی مورد نیاز برای تهیه آن از جمله نخود، لوبیا، سبزی و رشته را می آورد و آش به صورت گروهی طبخ می شود.
«چهارشنبه سوری» از دیگر آیین های پیشواز نوروز است که در این روز آیین هایی از جمله کوزه شکستن، توزیع آجیل مشکل گشا به نام لرک (هفت مغز) و جمع شدن دور آتش و خواندن شعر «زردی من از تو، سرخی تو از من» یا «سرخی تو به روی من، زردی من به جون دشمنانم» که به معنی دوری از ناخوشی ها و استقبال از سلامتی است، برگزار می شود.
همچنین در رسم کوزه شکستن، کوزه های کهنه را از روی پشت بام ها بر زمین می اندازند و به جای آن، کوزه نو می خرند و معتقدند که نحسی سال با شکستن کوزه از آنها دور می شود.
** جشن نوروز
چیدن سفره هفت سین یکی از ارکان اصلی جشن باستانی نوروز است که در این سفره، نمادهای سبزی، آب و همچنین نمادهای مذهبی جای می گیرد.
در نوروز سال 1396 بزرگترین سفره هفت سین ایرانی کشور در مجموعه تاریخی امیرچقماق یزد و در جوار مزار شهدای گمنام پذیرای گردشگران و مسافران بود.
هرچیزی که در سفره هفت سین چیده می شود، حکمتی دارد. سنجد، سیب، سبزه، سمنو، سیر، سرکه و سماق هفت سین را تشکیل می دهند و معمولا قرآن، آینه و ماهی قرمز نیز در این سفره قرار می گیرد.
سنجد، نماد سنجیده عمل کردن و نشانه گرایش به عقل است و آن را به این نیت در سفره هفت سین می گذارند که هر کسی با خویشتن عهد کند، با آغاز سال جدید هر کاری را سنجیده انجام دهد.
سنجد نماد فرزانگی و زایش میوه ای است که وقتی بارور می شود و بویش در فضا پراکنده می‌شود، پرورش دهنده قوای احساسی آدمی نیز هست؛ به همین دلیل برخی بر این باورند که سنجدی که سر سفره هفت سین گذاشته می‌شود، نماد عشق انسان ها به یکدیگر نیز است.
سیب، نماد سلامتی و زیبایی است و سیبی که سر سفره می گذارند، نشان از دوری از گزند و آسیب دارد. رسم است که سیب را مادر یا پدربزرگ خانواده سر سفره بگذارند؛ به این دلیل که همیشه بزرگترهای یک خانواده نگران سلامتی اعضای خانواده شان هستند.
سبزه، نشان از تولد و حیات دوباره و زایش و سبزی است. قرار گرفتن سبزه در سفره هفت سین به این دلیل است که سال آینده سالی شاداب، سرسبز و خرم باشد. رنگ سبز هم ارتعاش افکار ما را موزون نگه می دارد و به ما آرامش می دهد.
سمنو، نماد قدرت و سمبل خیر و برکت است؛ از آنجا که سمنو غذایی مقوی و تهیه شده از گندم است و به آن غذای مرد آفرین می گویند و سرشار از ویتامین و مواد مغذی است؛ آن را به عنوان نماینده ای از صبر، عدالت، مقاومت و قدرت بر سفره می گذارند.
سیر، گیاهی دارویی است و به عنوان ماده ای گندزدا به کار می رود و به 2 دلیل سر سفره هفت سین گذاشته می شود؛ نخست، نشان از تندرستی و میکروب زدایی دارد و دوم، برای رعایت حدود و مرزها سر سفره گذاشته می شود.
سیر، نماد مناعت طبع شناخته می شود، یعنی انسان همواره باید مناعت طبع پیشه کند. این گیاه نشانه قناعت و یادآوری سیر چشمی نیز است.
سرکه، نماد تسلیم و رضاست. از سرکه در ادبیات و تمثیل ایرانی در توصیف اضطراب و اشک و گریه استفاده می‌شود و مولانا از گریه و آزار با عنوان سرکه فشانی یاد می‌کند. سرکه سر سفره نوروزی ما را به پذیرش ناملایمات زندگی دعوت می کند.
سماق که رنگ طلوع آفتاب است؛ سمبل صبر و بردباری است و مظهر طلوع و آغاز دوباره معنی می شود.
هنگام تحویل سال، افراد خانواده دور سفره هفت سین گردهم می آیند و بزرگ خانواده دعای تحویل سال را می خواند.
غذای سنتی این روز، سبزی پلو با گوشت یا ماهی است و پس از تحویل سال، کوچک ترها به دیدن بزرگ ترها می روند و با تبریک سال نو، از آنها عیدی می گیرند.
در این دید و بازدیدها، با شیرینی یزدی و شکلات از میهمانان پذیرایی می شود؛ دید و بازدیدهایی که تا روز سیزدهم فروردین ادامه خواهد داشت.
** سیزده به در
مردم استان یزد در روز سیزدهم فروردین ماه به باغ ها، مراتع و سبزه زارها می روند و به پخت و پز غذا و شادی و تفریح می پردازند و دخترها در این روز سبزه گره می زنند.
روز سیزده بدر برای عروس ها و دختران طلبیده (شیرینی خورده) نیز روز بسیار خوشی است، چرا که در این روز مادرشوهر، خواهر شوهر و سایر اقوام داماد با عربونه و دایره زنگی به خانه عروس رفته و او را برای گردش و در کردن نحسی روز سیزده، به باغ و سبزه زار می برند.
یزد گنجینه ای از هنر، فرهنگ و تمدن ایرانی را در خود جای داده است، از آن جمله می توان به بناهای مذهبی، بقعه، مسجد، حسینیه ها، زیارتگاه های زرتشتیان، خانه های تاریخی، آب انبارها، باغ های تاریخی، بادگیرها و بازارچه ها اشاره کرد.
یزد با عناوینی چون به شهر بادگیرها، شهر کار، کاریز و کاهگل، دارالعباده، دارالعلم و دارالعمل، حسینیه ایران، شهر دوچرخه ها، شیرینی، شهر قنات، قنوت ، قناعت ،شهر آتش و آفتاب معروف است.
با توجه به غنای یزد از لحاظ بناهای تاریخی، فرهنگی تاکنون پنج اثر استان شامل بافت تاریخی یزد، باغ های دولت آباد یزد و پهلوان پور مهریز و قنات های زارچ و حسن آباد در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.
