پاي ريزگرد عربي كه به آسمان كشور باز شد، آسمان تيره رنگ، كنسل شدن پروازها و تاري ديد ارمغاني بود كه گرد و غبار ناشي از صحراهاي كشورهاي عربي براي ايراني ها به همراه داشت. هفت سالي مي شود كه اين ذرات كوچك و خطرناك بارها مدارس و ادارات را به تعطيلي كشانده و آمار مراجعه به اورژانس را افزايش داده است اما هنوز ايراني ها چشم به راه اقدام مسئولان سازمان حفاظت محيط زيست كشور به عنوان سازماني هستند كه متولي حفظ محيط زيست كشور است.
اقدامي كه نتيجه بخش باشد و كمي از غلظت گرد و غبار در هوا بكاهد. اما سازمان حفاظت محيط زيست به رغم همه رايزني ها و برگزاري اجلاس ها هنوز موفق نشده است كه دو كشور عراق و عربستان را متقاعد به همكاري در اين زمينه كند. نه برگزاري اجلاس هاي چهارجانبه بين ايران، عراق، تركيه و سوريه مشكل را چاره كرد و نه بازديد هيات عراقي و ايراني از كشورهاي همسايه.
همين شد كه سرانجام رييس سازمان حفاظت محیط زیست از روند تثبیت خاک در عراق و عدم اجرای توافقات صورت گرفته جهت کاهش شدت انتشار گرد و غبار در تولید ریزگردهای در این کشور به وزیر محیط زیست عراق انتقاد کرد. محمدي زاده كه در كنيا ملاقاتي با وزير محیط زیست عراق داشت، مراتب ناخرسندی خود را از روند تثبیت خاک در عراق و عدم اجرای توافقات صورت گرفته جهت کاهش شدت انتشار گرد و غبار در تولید ریزگردها در این کشور به همتای عراقی اعلام کرد.
اگرچه در كشور ميلياردها تومان اعتبار براي مالچ پاشي و مهار گرد و غبار اختصاص داده شده است اما كارشناسان مي گويند معاهدات بين المللي تنها چاره كار است تا كشورهايي چون عراق و عربستان ملزم به استفاده از راه هايي چون مالچ پاشي براي مهار و گرد و غبار شوند و دست نيافتن به اين نتيجه را به دليل عدم توانايي مسئولان در پيگيري جدي اين مسئله مي دانند.
پيش از اين علي محمد شاعري در جمع خبرنگاران اعلام كرده بود كه «براي گرد و غباري كه سرمنشاء‌خارجي دارد كاري نمي توانيم بكنيم.» در هفته اي كه گذشت نيز شاعري معاون محيط انساني سازمان حفاظت محیط زیست بار ديگر اعلام كرد كه « با وجود مذاکرات متعدد دولت عراق برای حل معضل گرد و غبار همکاری نمی‌کند چرا كه گرد و غبار در اولویت دولت عراق نیست .»
اين تنها عراق نيست كه دست ايراني ها را براي همكاري نمي فشارد. عربستان هم براي حل معضل گرد و غبار حتي با ايراني ها پاي ميز مذاكره ننشسته است چرا كه سياست بي اعتنايي به دودي را پيش گرفته است كه به چشم مردمش نمي رود. حتي در اجلاس هاي بين المللي منطقه اي نيز جاي اين كشور هميشه خالي مانده است.
پروفسور علي يخكشي فوق دكتراي مديريت محيط زيست از دانشگاه ژرژآگوست آلمان و استاد دانشگاه در اين باره به «فردا» مي گويد:«براي مهار بخش اعظم گرد و غبار كه مربوط به كشورهاي همسايه است، نيازمند قوانين بين المللي هستيم. ما مي توانيم براي مهار منابعي كه منجر به آلودگي زيست محيطي مي شود از سازمان حفاظت محيط زيست سازمان ملل (UNEP) كمك بگيريم.
وی می افزاید: اين سازمان مي تواند در اين زمينه با كشورهاي منطقه همكاري هاي فني و مالي داشته باشد و حتي كشورها را متقاعد كند. نمونه موفقي از اين درخواست همكاري در بحث آلودگي خليج فارس بود كه همچنان همكاري ها در اين باره ادامه دارد. اكنون كشورهاي منطقه و همسايه آبي ايران به طور مشترك مكلف هستند كه در جهت تجديد حيات در خليج فارس پيش بروند. بنابراين در بحث گرد و غبار هم متقاعد كردن كشورها براي همكاري دور از انتظار نيست.»
يخكشي مي گويد:«هر كشور در مرحله نخست موظف به حفظ زيست كشور خود است. هر كدام از اين دو كشور موظفند خاك خود را حفاظت كنند. اما در مرحله دوم محيط زيست مرز نمي شناسد. آن ها بايد در اين زمينه متقاعد شوند.»
اما يخكشي از راه ديگري نام مي برد. او مي گويد:«همه طرفدار دوستي با كشورهاي همسايه هستند اما وقتي آن ها اقدامي براي مهار كانون هاي بحراني انجام نمي دهند و جان ايراني ها را به خطر انداخته و زندگيشان را مختل مي كنند، ما مي توانيم به دادگاه هاي بين المللي در اين باره شكايت كرده و از آن ها ادعاي خسارت كنيم.»
او حتي مثالي هم در اين باره مي زند:«در جنگ عراق و كويت و پس از بمباران چاه هاي نفت كويت توسط عراق دود غليظ ناشي از سوختن اين چاه ها سبب خساراتي به كشورهاي همسايه شد. دولت كشورمان، كويت و عربستان به سازمان ملل در اين باره شكايت كردند و اين شكايت به كمك كارشناسان ايراني به پرداخت خسارت به شاكيان منجر شد. دادگاه هم به لحاظ مادي و هم معنوي عراق را محكوم كرد.»
اين استاد دانشگاه تاكيد مي كند:«در حال حاضر نيز اگر مسئولان بخواهند متخصصان ايراني با چهل سال سابقه در زمينه محيط زيست بدون چشمداشت مالي حاضر به همكاري با آنان هستند.»
او با اشاره به اينكه به دليل وجود نيروهاي بيگانه در عراق، شايد اين كشور نتواند امنيت متخصصان محيط زيست ايراني را تامين كند، ادامه مي دهد:«راه هاي ديگري غير از حضور ايراني ها در عراق وجود دارد. آن ها در موصل دانشگاه منابع طبييعي و محيط زيست دارند. ما مي توانيم حاصل تجربيات خود را در اختيار آن ها قرار بدهيم. آن ها مي توانند حتي به ايران بيايند و آموزش ببينند تا اين روش ها را در كشور خود به كار بندند.»
ما نمي توانيم كشورهاي همسايه را مكلف به استفاده از متخصصان ايراني كنيم اما مي توانيم اقداماتي انجام دهيم تا آن ها مكلف شوند كانون بحران را مهار كنند.
اين همه ماجرا نيست. حتي براي مهار كانون هاي بحراني گرد و غبار در درون كشور هم مشكلاتي وجود دارد. مشكلاتي نظير متعهد بودن دستگاه هايي چون وزارت نفت در موعد مقرر براي مالچ پاشي و يا حتي اختلافاتي كه بر سر تامين هزينه مالچ مصرفي بين چند سازمان وجود دارد.
به گفته شاعري «اعتبار مورد نیاز برای این مقدار بیابانزدایی 470 میلیارد تومان است که وزارت نفت بایستی تأمین اعتبار کند که تا کنون 20 میلیارد تومان آن تأمین اعتبار شده است.»
