۱۲ آذر ۱۳۹۶ - ۱۲:۲۷
فضای مجازی و راهکارهای کاهش گمراهی کاربران
همه روزه میلیون ها کاربرِ فضای مجازی، با حجم گسترده ای از اخبار غیر رسمی منتشر شده در این فضا رو برو می شوند؛ اخباری که ممکن است به گمراهی آنان منجر شود. برای مقابله با این آسیب، فرهنگ سازی در خصوص نحوه استفاده از فضای مجازی و تلاش رسانه های رسمی برای شفافیت هر چه بیشتر، می تواند موثر واقع شود.
به گزارش ایران اکونومیست؛ فضای مجازی به عنوان یک ابزار مدرن ارتباطی امروزه میلیون ها کاربر دارد؛ کاربرانی که هر روزه با حجم زیادی از اخبار غیر رسمی منتشر شده در این فضا روبرو هستند و عدم شفافیت اطلاعات آنان را گمراه می سازد. برای جلوگیری از گمراهی کاربران در تشخیص اخبار درست از نادرست در فضای مجازی اما راهکارهایی از جمله اطلاع رسانی به موقع و شفاف از سوی رسانه های رسمی و فرهنگ سازی و آموزش به جامعه در خصوص نحوه استفاده از فضای مجازی را باید مد نظر قرار داد.
به باور کارشناسان، راهکار مقابله با آسیب های فضای مجازی حذف این فضا و برخورد سلبی با آن نیست بلکه باید هر چه بیشتر در خصوص چگونگی استفاده از فضای مجازی در جامعه فرهنگ سازی شود.
«مجید ابهری» روانشناس و آسیب شناس اجتماعی، «حسن بشیر» مدرس علوم ارتباطات دانشگاه امام صادق (ع)، «سید وحید عقیلی» استاد علوم ارتباطات دانشگاه آزاد اسلامی و «سعید معیدفر» جامعه شناس، به تحلیل ماهیت فضای مجازی و بیان راهکارهای استفاده درست از این فضا برای کاهش آسیب های ناشی از آن، از جمله آسیب انتشار اخبار کذب و دروغین در شبکه های مجازی پرداختند.
** ابهری: بسترسازی را فراموش نکنیم
قبل از ورود هرگونه فناوری به یک جامعه باید بسترهای فکری، فرهنگی و کاربردی آن فناوری برای خانواده ها، کودکان و نوجوانان فراهم شود و نهادهای متولی این بسترها را آماده سازی کنند. درغیر این صورت بعید نخواهد بود که عوارض و آسیب های فناوری های جدید خیلی بیشتر از فایده آنها باشد. در کنار بستر سازی، شفافیت در اطلاع رسانی رسانه های رسمی نیز از اهمیت ویژه ای برخوردار است زیرا در غیبت اخبار واقعی در رسانه ها، شایعه و اخبار کذب در فضای مجازی جان می گیرد.
امروزه شبکه های اجتماعی به عنوان ابزارهای نامحدود اطلاع رسانی، وسیله پخش اخباری شده اند که درستی یا نادرستی آنها به آسانی قابل تشخیص نیست. از این رو کندی و تعلل رسانه های داخلی در انعکاس خبرها و نبود شفافیت در بازتاب های خبری، می تواند فرصتی باشد تا برخی افراد یا گروه ها با استفاده از شبکه های های اجتماعی که ابزارهای قدرتمند اطلاع رسانی هستند، اخبار نادرست و شایعه های سیاسی، اجتماعی و ... را گسترش دهند.
اطلاع رسانی سریع و ارایه اخبار معتبر از طریق رسانه های رسمی به مردم تا اندازه زیادی می تواند در کوتاه مدت جلوی افتادن جامعه در دام شایعات و اخبار نادرست فضای مجازی را بگیرد. در بلند مدت اما، برای مقابله با خبرهای کذب در فضای مجازی باید فرهنگ سازی صورت گیرد.
فرهنگ مطالعه، گوش کردن خبر، تفسیر و نقد باید در میان مردم تقویت شود. در این مسیر رسانه ها وظیفه دارند اخبار و تفسیرهای به موقع و درست را در اختیار مخاطبان قرار دهند تا از مراجعه مخاطب به منابع دست چندم پیشگیری شود. فرهنگ سازی در زمینه ی چگونگی استفاده از فناوری های ارتباطی و اطلاع رسانی، بویژه در نسل جوان، راهکار دیگر رویارویی با شایعات فضای مجازی است. پیش از ورود هر نوع فناوری به جامعه، نخست باید فرهنگ استفاده و کاربرد آن شکل گیرد.
رسانه ها، خانواده ها و نهادهای آموزشی باید شیوه درست استفاده از وسایل ارتباطی نوین از جمله شبکه های اجتماعی را به افراد جامعه، بخصوص جوانان، آموزش دهند تا از پخش و گسترش شایعه یا بدآموزی و رفتارهای ناهنجار دیگر جلوگیری شود.
** بشیر: اهمیت افزایش سواد رسانه ای
به نظر می رسد، ما هنوز فلسفه فضای مجازی را به شکل جدی درک نکرده و امکانات آن را به خوبی شناسایی نکرده ایم. فضای مجازی بیش از آنکه بر علیه جامعه باشد، چنانچه در جامعه فرهنگ سازی شود و سواد رسانه ای به شکل جدی و عمیق گسترش یابد، می تواند به یک اهرم مفید و توسعه محور تبدیل شود. متاسفانه در این زمینه نه صداوسیما اقدام قابل دفاعی داشته است و نه به طور کلی نهادها و سازمان هایی که به نحوی در ارتباط با فرهنگ سازی در جامعه مسوولیت دارند.
فضای مجازی اگرچه مجازی اما یک واقعیت است که در شرایط کنونی جهان، از واقعیت عینی و فیزیکی فراتر رفته و در حال بلعیدن فضای فیزیکی است. راهکار حل چالش های فضای مجازی در دوره گذار، برخورد سلبی به معنای کنترل دقیق یا حذف کامل این فضا در شرایط کنونی نیست. باید جامعه را در این زمینه آموزش داد که چگونه از این فضا استفاده کند. تاکید می کنم افزایش سواد رسانه ای و آموزش آن به مردم به شکل جدی از طریق رسانه ملی، رسانه های خصوصی، سازمان های فرهنگی و همه آنانکه دغدغه حفظ جامعه از سقوط در تباهی را دارند، از مهمترین کارهایی است که در این زمینه باید انجام گیرد.
** عقیلی: انسداد اطلاعاتی و سرعت پایین رسانه های رسمی علت رجوع مردم به فضای مجازی
اگر راه اطلاع رسانی بسته شود یا رسانه ها به نیاز خبری مخاطب در مورد یک رویداد پاسخ درست ندهند، زمینه های بروز اخبار غیرواقعی و شایعه تقویت می شود. وقتی مردم پاسخ سوال های خود در مورد یک رویداد را از رسانه ها نگرفته باشند، به دنبال یافتن پاسخ به منابع غیر رسمی اعتماد می کنند و هر پاسخی را می پذیرند. در این شرایط، شایعه و اخبار غیرواقعی بین مردم به وجود می آید و رونق می گیرد. بی اعتباری منابع خبری و سطح پایین اعتماد عمومی به رسانه های رسمی در جامعه، دلیل دیگر روی آوردن مردم به منابعی چون فضای مجازی است. در شرایطی که مردم به رسانه های مرجع بی اعتماد باشند، خبرهایی را که از آن می شوند، تایید نمی کنند و به شایعات فضای مجازی روی می آورند. بنابر این اعتبار مرجع و اعتماد جامعه به منبع خبری، در این زمینه از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
بسیار مهم است که با مدیریت صحیح اخبار، از ساخته شدن شایعات در فضای مجازی جلوگیری کنیم. در این مسیر مدیران خبر در خبرگزاری ها، صدا و سیما و مطبوعات باید به گونه ای اخبار را مدیریت و منتشر کنند که ضمن رعایت منافع و امنیت ملی، ابهامی را برای جامعه در مورد رویدادهای گوناگون داخلی و بین المللی باقی نگذارند. این رویکرد مستلزم آگاهی و شناخت درست مدیران خبر است. آنان نباید هر خبری را خط قرمز و نافی منافع و امنیت ملی تلقی کنند. رسانه ها باید در انتقال اخبار سریع و شفاف عمل کنند و در مورد رویدادها به گونه ای به مردم توضیح دهند که بستر رجوع مردم به منابع غیر معتبر و ایجاد شایعه فراهم نشود.
** معیدفر: برخورد سلبی بی فایده است
این روزها فناوری های اینترنتی از جمله شبکه های مجازی مانند دیگر امکانات رفاهی، بخشی از زندگی مردم شده و برخورد سلبی با آنها و داد و فریاد در مورد آسیب زا بودن آنها بی فایده است. به جای دامن زدن بر نگرانی ها در مورد آسیب های فضای مجازی باید فرهنگ مصرف گرایی، اشاعه بی هویتی و زوال نخبگان را کنترل کنیم و از نظرات آسیب شناسان و نخبگان در امور اجتماعی استفاده کنیم. امور اجتماعی باید به متولیان و کارشناسان این امور سپرده شود و فضا برای فعالیت نخبگان اجتماعی گشوده تر شود.
باید به نخبگان این فرصت داده شود که در خصوص مسایل اجتماعی فعالیت داشته و اظهار نظر کنند نه اینکه هیچ کسی حرف آنان را گوش ندهد و صدای آنان به جایی نرسد. صحبت کردنِ صرف در مورد آسیب های فضای مجازی امری بی فایده است. خواه یا ناخواه جامعه به صورت انفعالی با فناوری های جدید رو به رو شده است و تنها راه مدیریت این تغییرات و کنترل آسیب دستاوردهای جدید، استفاده از نظرات کارشناسی افراد اهل فکر، معتمد، نخبه و تاثیرگذار است.
رویارویی با فضاسازی ها و اخبار نادرست در شبکه های مجازی، بی شک نیازمند حاکم شدن روندی منطقی در مدیریت اخبار و اطلاع رسانی در فضای رسانه ای کشور است. رسانه های داخلی باید بتوانند با تکیه بر اخلاق حرفه ای و الزامات کار رسانه ای، به دنبال کشف حقیقت و انتقال اخبار درست به مردم در مورد رویدادها باشند؛ چراکه عملکرد نادرست رسانه های فراگیر بر بی اعتمادی جامعه نسبت به آنها دامن می زند.
اطلاع رسانی اشتباه، سهل انگاری در کار رسانه ای، انسداد اطلاعاتی، کندی عملکرد یک رسانه و غیر مسوول بودن رسانه ها در قبال آگاه سازی جامعه، همه و همه منجر به بی اعتباری منابع خبری و رجوع مردم به منابع غیرمعتبر می شود. از سوی دیگر بالا بردن دانش عمومی جامعه در خصوص نحوه استفاده از فضای مجازی و آگاه سازی جامعه برای تشخیص اخبار درست از نادرست در فضای مجازی نیز وظیفه ای بر دوش متولیان امور فرهنگی است.
به باور کارشناسان، راهکار مقابله با آسیب های فضای مجازی حذف این فضا و برخورد سلبی با آن نیست بلکه باید هر چه بیشتر در خصوص چگونگی استفاده از فضای مجازی در جامعه فرهنگ سازی شود.
«مجید ابهری» روانشناس و آسیب شناس اجتماعی، «حسن بشیر» مدرس علوم ارتباطات دانشگاه امام صادق (ع)، «سید وحید عقیلی» استاد علوم ارتباطات دانشگاه آزاد اسلامی و «سعید معیدفر» جامعه شناس، به تحلیل ماهیت فضای مجازی و بیان راهکارهای استفاده درست از این فضا برای کاهش آسیب های ناشی از آن، از جمله آسیب انتشار اخبار کذب و دروغین در شبکه های مجازی پرداختند.
** ابهری: بسترسازی را فراموش نکنیم
قبل از ورود هرگونه فناوری به یک جامعه باید بسترهای فکری، فرهنگی و کاربردی آن فناوری برای خانواده ها، کودکان و نوجوانان فراهم شود و نهادهای متولی این بسترها را آماده سازی کنند. درغیر این صورت بعید نخواهد بود که عوارض و آسیب های فناوری های جدید خیلی بیشتر از فایده آنها باشد. در کنار بستر سازی، شفافیت در اطلاع رسانی رسانه های رسمی نیز از اهمیت ویژه ای برخوردار است زیرا در غیبت اخبار واقعی در رسانه ها، شایعه و اخبار کذب در فضای مجازی جان می گیرد.
امروزه شبکه های اجتماعی به عنوان ابزارهای نامحدود اطلاع رسانی، وسیله پخش اخباری شده اند که درستی یا نادرستی آنها به آسانی قابل تشخیص نیست. از این رو کندی و تعلل رسانه های داخلی در انعکاس خبرها و نبود شفافیت در بازتاب های خبری، می تواند فرصتی باشد تا برخی افراد یا گروه ها با استفاده از شبکه های های اجتماعی که ابزارهای قدرتمند اطلاع رسانی هستند، اخبار نادرست و شایعه های سیاسی، اجتماعی و ... را گسترش دهند.
اطلاع رسانی سریع و ارایه اخبار معتبر از طریق رسانه های رسمی به مردم تا اندازه زیادی می تواند در کوتاه مدت جلوی افتادن جامعه در دام شایعات و اخبار نادرست فضای مجازی را بگیرد. در بلند مدت اما، برای مقابله با خبرهای کذب در فضای مجازی باید فرهنگ سازی صورت گیرد.
فرهنگ مطالعه، گوش کردن خبر، تفسیر و نقد باید در میان مردم تقویت شود. در این مسیر رسانه ها وظیفه دارند اخبار و تفسیرهای به موقع و درست را در اختیار مخاطبان قرار دهند تا از مراجعه مخاطب به منابع دست چندم پیشگیری شود. فرهنگ سازی در زمینه ی چگونگی استفاده از فناوری های ارتباطی و اطلاع رسانی، بویژه در نسل جوان، راهکار دیگر رویارویی با شایعات فضای مجازی است. پیش از ورود هر نوع فناوری به جامعه، نخست باید فرهنگ استفاده و کاربرد آن شکل گیرد.
رسانه ها، خانواده ها و نهادهای آموزشی باید شیوه درست استفاده از وسایل ارتباطی نوین از جمله شبکه های اجتماعی را به افراد جامعه، بخصوص جوانان، آموزش دهند تا از پخش و گسترش شایعه یا بدآموزی و رفتارهای ناهنجار دیگر جلوگیری شود.
** بشیر: اهمیت افزایش سواد رسانه ای
به نظر می رسد، ما هنوز فلسفه فضای مجازی را به شکل جدی درک نکرده و امکانات آن را به خوبی شناسایی نکرده ایم. فضای مجازی بیش از آنکه بر علیه جامعه باشد، چنانچه در جامعه فرهنگ سازی شود و سواد رسانه ای به شکل جدی و عمیق گسترش یابد، می تواند به یک اهرم مفید و توسعه محور تبدیل شود. متاسفانه در این زمینه نه صداوسیما اقدام قابل دفاعی داشته است و نه به طور کلی نهادها و سازمان هایی که به نحوی در ارتباط با فرهنگ سازی در جامعه مسوولیت دارند.
فضای مجازی اگرچه مجازی اما یک واقعیت است که در شرایط کنونی جهان، از واقعیت عینی و فیزیکی فراتر رفته و در حال بلعیدن فضای فیزیکی است. راهکار حل چالش های فضای مجازی در دوره گذار، برخورد سلبی به معنای کنترل دقیق یا حذف کامل این فضا در شرایط کنونی نیست. باید جامعه را در این زمینه آموزش داد که چگونه از این فضا استفاده کند. تاکید می کنم افزایش سواد رسانه ای و آموزش آن به مردم به شکل جدی از طریق رسانه ملی، رسانه های خصوصی، سازمان های فرهنگی و همه آنانکه دغدغه حفظ جامعه از سقوط در تباهی را دارند، از مهمترین کارهایی است که در این زمینه باید انجام گیرد.
** عقیلی: انسداد اطلاعاتی و سرعت پایین رسانه های رسمی علت رجوع مردم به فضای مجازی
اگر راه اطلاع رسانی بسته شود یا رسانه ها به نیاز خبری مخاطب در مورد یک رویداد پاسخ درست ندهند، زمینه های بروز اخبار غیرواقعی و شایعه تقویت می شود. وقتی مردم پاسخ سوال های خود در مورد یک رویداد را از رسانه ها نگرفته باشند، به دنبال یافتن پاسخ به منابع غیر رسمی اعتماد می کنند و هر پاسخی را می پذیرند. در این شرایط، شایعه و اخبار غیرواقعی بین مردم به وجود می آید و رونق می گیرد. بی اعتباری منابع خبری و سطح پایین اعتماد عمومی به رسانه های رسمی در جامعه، دلیل دیگر روی آوردن مردم به منابعی چون فضای مجازی است. در شرایطی که مردم به رسانه های مرجع بی اعتماد باشند، خبرهایی را که از آن می شوند، تایید نمی کنند و به شایعات فضای مجازی روی می آورند. بنابر این اعتبار مرجع و اعتماد جامعه به منبع خبری، در این زمینه از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
بسیار مهم است که با مدیریت صحیح اخبار، از ساخته شدن شایعات در فضای مجازی جلوگیری کنیم. در این مسیر مدیران خبر در خبرگزاری ها، صدا و سیما و مطبوعات باید به گونه ای اخبار را مدیریت و منتشر کنند که ضمن رعایت منافع و امنیت ملی، ابهامی را برای جامعه در مورد رویدادهای گوناگون داخلی و بین المللی باقی نگذارند. این رویکرد مستلزم آگاهی و شناخت درست مدیران خبر است. آنان نباید هر خبری را خط قرمز و نافی منافع و امنیت ملی تلقی کنند. رسانه ها باید در انتقال اخبار سریع و شفاف عمل کنند و در مورد رویدادها به گونه ای به مردم توضیح دهند که بستر رجوع مردم به منابع غیر معتبر و ایجاد شایعه فراهم نشود.
** معیدفر: برخورد سلبی بی فایده است
این روزها فناوری های اینترنتی از جمله شبکه های مجازی مانند دیگر امکانات رفاهی، بخشی از زندگی مردم شده و برخورد سلبی با آنها و داد و فریاد در مورد آسیب زا بودن آنها بی فایده است. به جای دامن زدن بر نگرانی ها در مورد آسیب های فضای مجازی باید فرهنگ مصرف گرایی، اشاعه بی هویتی و زوال نخبگان را کنترل کنیم و از نظرات آسیب شناسان و نخبگان در امور اجتماعی استفاده کنیم. امور اجتماعی باید به متولیان و کارشناسان این امور سپرده شود و فضا برای فعالیت نخبگان اجتماعی گشوده تر شود.
باید به نخبگان این فرصت داده شود که در خصوص مسایل اجتماعی فعالیت داشته و اظهار نظر کنند نه اینکه هیچ کسی حرف آنان را گوش ندهد و صدای آنان به جایی نرسد. صحبت کردنِ صرف در مورد آسیب های فضای مجازی امری بی فایده است. خواه یا ناخواه جامعه به صورت انفعالی با فناوری های جدید رو به رو شده است و تنها راه مدیریت این تغییرات و کنترل آسیب دستاوردهای جدید، استفاده از نظرات کارشناسی افراد اهل فکر، معتمد، نخبه و تاثیرگذار است.
رویارویی با فضاسازی ها و اخبار نادرست در شبکه های مجازی، بی شک نیازمند حاکم شدن روندی منطقی در مدیریت اخبار و اطلاع رسانی در فضای رسانه ای کشور است. رسانه های داخلی باید بتوانند با تکیه بر اخلاق حرفه ای و الزامات کار رسانه ای، به دنبال کشف حقیقت و انتقال اخبار درست به مردم در مورد رویدادها باشند؛ چراکه عملکرد نادرست رسانه های فراگیر بر بی اعتمادی جامعه نسبت به آنها دامن می زند.
اطلاع رسانی اشتباه، سهل انگاری در کار رسانه ای، انسداد اطلاعاتی، کندی عملکرد یک رسانه و غیر مسوول بودن رسانه ها در قبال آگاه سازی جامعه، همه و همه منجر به بی اعتباری منابع خبری و رجوع مردم به منابع غیرمعتبر می شود. از سوی دیگر بالا بردن دانش عمومی جامعه در خصوص نحوه استفاده از فضای مجازی و آگاه سازی جامعه برای تشخیص اخبار درست از نادرست در فضای مجازی نیز وظیفه ای بر دوش متولیان امور فرهنگی است.
گزارش خطا
آخرین اخبار