جدیدترین آمار گمرک ایران از وضعیت قرمز در تراز تجاری کشور در آخر تابستان حکایت دارد. بررسی میزان صادرات و واردات در شهریور ماه نشان می‌دهد که تراز تجاری کشور منفی 802 میلیون دلار ثبت شده که نسبت به تراز تجاری کشور در همین ماه در سال گذشته (منفی 626 میلیون دلار) وضعیت بدتری را نشان می‌دهد. بررسی میزان صادرات و واردات در نیمه نخست سال 96 نیز نشان می‌دهد که تراز تجاری کشور منفی 3میلیارد و 51 میلیون دلار ثبت شده که ناشی از پیشتازی واردات به نسبت صادرات کشور است. این در حالی است که در نیمه نخست سال گذشته تراز تجاری کشور مثبت 772 میلیون دلار ثبت شده بود.
تحلیلگران در وهله اول این وضعیت را که از ابتدای سال جاری نشانه‌های آن دیده می‌شد، ناشی از عدم اصلاح نرخ ارز به لحاظ تاریخی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین متغیرهای بنیادی اثرگذار در تجارت خارجی کشور ارزیابی می‌کنند. همچنین بازدهی دلار در شهریور ماه امسال نسبت به سال گذشته نشان می‌دهد که در یک سال گذشته افزایش نرخ ارز سرکوب شده که همین موضوع انگیزه لازم برای صادرات را کاهش داده است.به عبارت دیگر در روند تجاری ایران، عدم اصلاح نرخ ارز همواره به‌عنوان عامل اختلالی اثرگذار بوده و بسته به زمان نیز می‌تواند اثرگذار باشد.
بررسی‌ها نشان می‌دهد طی سال‌های گذشته، گروهی با ارائه برخی استدلال‌ها، از اجرایی شدن یک سیاست مناسب ارزی جلوگیری کردند که آثار آن هم اکنون در آمارهای تجاری کشور خودنمایی می‌کند. این وضعیت در حالی است که دو روز پیش معاون اول رئیس‌جمهوری به پیشنهاد وزیر صنعت، معدن و تجارت و رئیس کل بانک مرکزی درخصوص محاسبه مابه‌التفاوت نرخ تورم بازار داخلی و خارجی در نرخ تسعیر ارز اشاره و بر لزوم تشکیل کارگروهی متشکل از وزرا و روسای دستگاه‌های اجرایی مرتبط برای بررسی آثار نرخ ارز بر میزان صادرات و تدوین راهکارهایی برای بهبود صادرات غیرنفتی که نقش موثری در وضعیت اقتصادی کشور دارد، تاکید کرد. در کنار این متغیر بنیادی، سناریوهای دیگری نیز در مورد وضعیت تجاری کشور می‌توان متصور بود. برخی کارشناسان تداوم فصلی کاهش صادرات در سال جاری را زنگ خطر برای تجارت کشور می‌دانند و معتقدند اگر این روند در فصل سوم نیز ادامه یابد از رکود صادراتی در گروه‌های کالایی حکایت دارد.
رکود صادراتی را می‌توان به عوامل داخلی و خارجی نسبت داد. در بعد عوامل داخلی کاهش بهره‌وری در صنایع صادرات محور، مقررات محدود‌کننده و نظام بوروکراسی به‌عنوان مانع‌ساز برای صادرات عمل می‌کنند و در بعد عوامل خارجی نیز از دست رفتن بازارهای صادراتی و قیمت‌های جهانی تاثیرگذار هستند. در این میان، کاهش صادرات کشور به لحاظ وزنی را شاید بتوان به دلیل از دست رفتن بازارهای صادراتی یا ایجاد اختلال در روند صادرات برخی کالاها به بازارهای هدف ارزیابی کرد.
حجم واردات و صادرات
براساس آمار اعلام شده از سوی گمرک، حجم تجارت خارجی در نیمه نخست سال جاری به 44 میلیارد و 139 میلیون دلار رسید. بر اساس آمار اعلام‌شده در مدت زمان مورد بررسی واردات کشور به میزان 17 میلیون و 195 هزار تن کالا به ارزش 23 میلیارد و 595 میلیون دلار ثبت شده است. در نیمه نخست سال جاری همچنین 58میلیون و 635 هزار تن کالا به ارزش 20 میلیارد و 544 میلیون دلار صادر شده است. با توجه به آمار اعلام‌شده میزان صادرات کالا در مدت زمان مشابه سال گذشته برابر با 61 میلیون و 347 هزار تن به ارزش 21 میلیارد و 223 میلیون دلار بوده است. بنابراین در مدت زمان مذکور، میزان صادرات به لحاظ وزنی با افت بیش از 4 درصد و به لحاظ ارزشی نیز با افت بیش از 3 درصد همراه بوده است. از سوی دیگر میزان واردات کالا نیز در دوره زمانی مورد بررسی نسبت به مدت مشابه سال قبل به لحاظ وزنی حدود 8 درصد و به لحاظ ارزشی بیش از 15 درصد رشد را ثبت کرده است.
وضعیت شهریور
مقایسه آمارها نشان می‌دهد که در شهریور ماه امسال میزان صادرات کشور 3 میلیارد و 351 میلیون دلار ثبت شده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته 216 میلیون دلار افزایش یافته است. اما واردات کشور در شهریور ماه 4 میلیارد و 153 میلیون دلار ثبت شده که نسبت به شهریور 95 معادل 392میلیون دلار افزایش داشته است.
عمده اقلام صادراتی
مهم‌ترین اقلام صادراتی در مدت زمان مورد بررسی، شامل «میعانات گازی»، «پلی اتیلن گرید فیلم با چگالی کمتر از 94درصد به جز نوع پودری»، «پروپان مایع شده»، «سایر روغن‌های سبک و فرآورده‌ها به جز بنزین» و «متانول» بوده است. ارزیابی آمار صادرات قطعی به تفکیک میعانات گازی، پتروشیمی و سایر کالاها در نیمه نخست سال جاری نشان می‌دهد که صادرات کالاهای پتروشیمی برابر با 14 میلیون و 87 هزار تن به ارزش 7 میلیارد و 17 میلیون دلار بوده که نسبت به مدت زمان مشابه سال گذشته، به لحاظ وزنی افت بیش از 5 درصد و به لحاظ ارزشی با رشدی بیش از یک درصد همراه بوده است. همچنین در بخش میعانات گازی نیز در دوره مورد بررسی صادرات 8 میلیون و 975 هزار تنی به ارزش 3 میلیارد و 521 میلیون دلار ثبت شده که نسبت به مدت زمان مشابه سال گذشته به لحاظ وزنی و ارزشی افت بیش از 5درصد را ثبت کرده است. صادرات سایر کالاها نیز در مدت زمان مورد بررسی نیز برابر با 35 میلیون و 573 هزار تن به ارزش بیش از 10 میلیارد دلار بوده که نسبت به مدت زمان مشابه سال گذشته به لحاظ وزنی افت نزدیک به 4 درصد و به لحاظ ارزشی نیز افت بیش از 5 درصد داشته است.
از سوی دیگر براساس آمار اعلام‌شده کشورهای چین، عراق، امارات متحده عربی، کره‌جنوبی و هند پنج مقصد عمده صادراتی کشور در نیمه نخست سال جاری محسوب می‌شوند. بر این اساس، صادرات به چین نسبت به مدت زمان مشابه سال گذشته به لحاظ وزنی افت نزدیک به 2 درصد و به لحاظ ارزشی رشد حدود 7 درصدی داشته؛ همچنین صادرات به عراق نیز نسبت به مدت زمان مشابه سال گذشته با افت وزنی نزدیک به 9 درصد و به لحاظ ارزشی با رشد بیش از 5 درصد همراه بوده است. صادرات به امارات متحده عربی نیز نسبت به مدت زمان مشابه سال گذشته به لحاظ وزنی رشدی بیش از یک درصد و به لحاظ ارزشی نیز افت بیش از 17 درصد را ثبت کرده است. صادرات کالا به کره جنوبی نیز در این مدت نسبت به مدت مشابه سال قبل به لحاظ وزنی رشد بیش از 15درصد را ثبت کرده و به لحاظ ارزشی نیز رشد نزدیک به 13 درصد را دارد. همچنین صادرات کالاهای ایرانی به مقصد هند نیز در نیمه نخست سال جاری نسبت به مدت زمان مشابه سال گذشته رشد وزنی بیش از 4 درصدی و افت ارزشی بیش از 6 درصدی را ثبت کرده است. از سوی دیگر، براساس آمار اعلام شده متوسط قیمت هر تن کالای صادراتی در نیمه نخست سال جاری برابر با 350 دلار بوده که نسبت به مدت زمان مشابه سال قبل بیش از یک درصد، افزایش داشته است.
عمده اقلام وارداتی
از سوی دیگر بررسی آمار اعلام شده بیانگر آن است که در نیمه نخست سال جاری اقلام عمده وارداتی به «برنج»، «ذرت دامی»، «وسایل نقلیه موتوری باحجم سیلندر 1500 سی سی تا 2000 سی سی به جز آمبولانس و هیبریدی»، «قطعات منفصله جهت تولید اتومبیل سواری ردیف 8703 بنزینی با حجم سیلندر 2000 سی‌سی با ساخت داخل 14درصد تا کمتر از 30 درصد به استثنای لاستیک» و «لوبیای سویا» اختصاص داشته است. براساس آمار اعلام شده واردات برنج در دوره زمانی مورد بررسی برابر با 996 میلیون دلار بوده که سهم ارزشی بیش از 4 درصدی را به خود اختصاص داده است. ارزش ذرت دامی نیز برابر با 799 میلیون دلار و سهم ارزشی بیش از 3 درصد بوده و در کنار اقلام مذکور ارزش «وسایل نقلیه موتوری با حجم سیلندر 1500 سی سی تا 2000 سی سی به‌جز آمبولانس و هیبریدی» برابر با 582 میلیون دلار بوده و سهم ارزشی بیش از دو درصد داشته است. از سوی دیگر، واردات «قطعات منفصله برای تولید اتومبیل‌سواری ردیف 8703 بنزینی با حجم سیلندر 2000 سی سی با ساخت داخل 14درصد تا کمتر از 30 درصد به استثنای لاستیک» نیز در این دوره زمانی برابر با 551 میلیون دلار بوده که سهم ارزشی بیش از 2 درصد را به خود اختصاص داده است. درخصوص«لوبیای سویا» نیز واردات صورت گرفته برابر با 456 میلیون دلار بوده که سهم ارزشی نزدیک به 2 درصد داشته است.
همچنین براساس آمار اعلام شده کشورهای عمده طرف معامله با ایران نیز در نیمه نخست سال جاری «چین، امارات متحده عربی، ترکیه، کره‌جنوبی و هند» بوده‌اند. با توجه به آمار مذکور واردات از چین به لحاظ ارزشی نسبت به مدت زمان مشابه سال گذشته، 5/ 16 درصد و به لحاظ وزنی 76/ 0 درصد رشد داشته است.
