ازون سپر حفاظتی میان انسان و پرتو فرابنفش

به گزارش ایران اکونومیست؛ لایه ازون یا ازون‌سپهر، درلایه استراتوسفر جو زمین با غلظت بالایی از مولکول ازون قرارداد که در سده اخیر به واسطه فعالیت‌های صنعتی بشر آسیب دیده است.
لایه ازون با جذب پرتو فرابنفش خورشید موجب ادامه زندگی روی کره زمین می‌شود بنابراین نابودی آن به منزله نابودی حیات انسان‌ها خواهد بود .
 
در سال ۱۹۸۵نمایندگان ۴۹ کشور در وین، خط مشی جهانی حفاظت از لایه ازون را اتخاذ کردند که با ۲۱ ماده و دو الحاقیه به تصویب کنوانسیون وین رسید. پروتکل مونترال نیز حاصل تلاش حفاظت از لایه ازون است  که نمونه‌ای از همکاری‌های بین‌المللی موفق برای حفاظت از زمین شناخته می‌شود.
 
 
تخریب لایه ازون
لایه ازون می‌تواند در حضور کلر، فلوئور و یا برم تخریب شود که عمدتا به این اتفاق سوراخ شدن لایه ازون گفته می‌شود. این عناصر در برخی ترکیبات پایدار بخصوص کلرو فلوئورو کربن‌ها (CFC) که به وسیله فعالیت نور فرابنفش تجزیه شده‌اند به استراتوسفر راه یافته‌اند.
 
ضخامت لایه‌های ازون در نیمکره شمالی در سال، تقریبا ۴ درصد کاهش می‌یابد و حدود ۴.۶درصد از سطح زمین به وسیله لایه ازون پوشیده نمی‌شود که به آن‌ها سوراخ ازونی گفته می‌شود. سوئدی‌ها در ۲۳ ژانویه ۱۹۷۸ اولین مردمانی بودند که مصرف افشانه‌ها را به دلیل صدمه زدن به لایه ازون ممنوع کردند. در دوم آگوست ۲۰۰۳ نیز دانشمندان اعلام کردند که فرسایش لایه ازون به سبب ممنوعیت استفاده از کلرو فلوئورو کربن‌ها در حال کاهش است.
 
 
عاملان تخریب لایه ازون در ایران
 صنایع برودتی و سردکننده‌ها، سازندگان یخچال‌ها و فریزرهای خانگی، صنعتی و تجاری، صنایع ابر و اسفنج‌سازی، بخش دفع آفات کشاورزی و سیستم‌های تهویه مطبوع، کپسول‌های اطفای حریق ، حلال اسپری‌های پاک‌کننده قطعات الکترونیک و ساخت کولر خودروها از جمله کارخانجات مصرف‌کننده گازهای مخرب لایه ازون در کشورمان هستند.
 
آفت‌کش و ضدعفونی کننده استفاده شده در بخش کشاورزی، افزایش مقدار گازهای گلخانه‌ای در جو و پدیده گرمایش جهانی از دیگر عوامل تخریب لایه ازون هستند. دانشمندان هشدار داده‌اند پدیده گرم شدن زمین می‌تواند تلاش‌ها برای ترمیم حفره ازون را که قرار است تا سال ۲۰۵۰ انجام گیرد، حدود ۳۰سال به تعویق بیندازد.
 
 
ضرورت حفاظت از لایه ازون
اگر لایه ازون از بین برود، زندگی از کره زمین رخت بر خواهد بست. با از بین رفتن لایه حیاتی ازون نسل بشری ، پوشش گیاهی و حیات جانوری در مدت کوتاهی به صورت اسفباری منقرض خواهد شد.
قرار گرفتن مستقیم در زیر تابش فرابنفش خورشید، باعث ابتلا به سرطان پوست، بروز آب مروارید، تخریب سیستم دفاعی بدن و پیری زودرس می شود بنابراین لایه ازون تنها سپر حفاظتی میان ما انسان ها و پرتو فرابنفش خورشید است ولی در حال حاضر با آسیب دیدن این لایه، میزان تشعشعات ماورای بنفشی که به زمین می‌رسد شدت یافته و این مسأله باعث ابتلا به سرطان‌های پوستی، تضعیف مکانیزم دفاعی و ایمنی بدن انسان  همچنین ابتلا به آب مروارید شده است علاوه بر این موارد آسیب دیدن لایه ازون، نظام زیست محیطی سرتاسر پهنه گیتی را دچار ناهماهنگی و عدم توازن جدی و فزاینده کرده است.
 
 
پیامدهای تخریب لایه ازون
تخریب و سوراخ شدن لایه ازون باعث عبور غیر قابل کنترل تابش اشعه فرابنفش خورشید می‌شود که این امر نیز سبب افزایش دمای زمین، ذوب شدن یخ‌های قطبی، افزایش آب دریاها، زیر آب رفتن خشکی‌ها، سوختگی پوست، ابتلا به سرطان پوست و بیماری‌های چشمی همچنین وارد آمدن خسارت عمده به جانوران و گیاهان  و بالاخره انقراض زندگی تمام موجودات کره زمین می‌شود.
 
ازون چیست؟
 اشعه های خطرناک ماوراء بنفش با تابیدن نورخورشید مولکول های ازون را می‌شکافد ولی این لایه آن‌ها را مسدود می‌ کند بنابراین  اگر این لایه تخریب شود مقدار بیشتری از این اشعه‌های فرابنفش به سطح زمین خواهد رسید. لایه ازون قسمتی از استراتوسفر است که حاوی گاز طبیعی ازون O۳ است.
 
ازون توانایی جالب توجهی در جذب برخی از فرکانسهای اشعه فرابنفش دارد. لایه ازون زیاد چگال نیست طوری‌که اگر آن را در تروپوسفر متراکم کنیم ضخامت آن تنها در حد چند میلیمتر خواهد بود.ازون در جو زمین عموما توسط شکستن مولکول دو اتمی اکسیژن به دو اتم تنها، به وسیله نور فرابنفش به وجود می‌آید طوری‌که بعد از این اتفاق، اکسیژن تک اتمی با اکسیژن نشکسته ترکیب می‌شود و لایه ازون بوجود می‌آید.
 
مولکول ازون ناپایدار است و هنگامی که نور فرابنفش به آن برخورد می‌کند به یک مولکول اکسیژن و یک اکسیژن اتمی شکسته می‌شود به این فرآیند مداوم، واکنش زنجیره‌ای ازون اکسیژن می‌گویند.
مولکول‌های اکسیژن (O۲) به اکسیژن اتمیک (O) تبدیل می‌شوند،اکسیژن اتمیک به‌سرعت با مولکول های بیشتری ترکیب و به  ازون تبدیل می‌شود  بنابراین اگر لایه استراتوسفر که ازون را در دل خود جای داده، نباشد، زنده بودن موجودات از جمله انسان‌ها ممکن نخواهد بود.
 
 
اقدامات انجام شده برای حفاظت از لایه ازون
ابتدا در سال ۱۹۸۵ کنوانسیون وین برای حفاظت از لایه ازون توسط سازمان ملل متحدو دیگر کشورها تدوین شد سپس در سال ۱۹۸۷ پروتکل مونترال در سازمان ملل متحد توسط ۴۶ کشور پذیرفته شد. طبق پروتکل مونترال، کشورهای توسعه یافته تعهد کرده‌اند که به تولید و مصرف مواد مخرب لایه ازن (cfcها، هالون‌ها و تتراکلرید کربن) در سال ۲۰۰۰ میلادی خاتمه دهند و کشورهای در حال توسعه را از نظر مالی و تکنیکی حمایت کنند.
 
طبق این پروتکل مقرر شده است کشورهای در حال توسعه نیز با ۱۰ سال تاخیر یعنی در سال ۲۰۱۰ میلادی به مصرف مواد مذکور خاتمه دهند.ایران در سال ۱۳۶۹ به کنوانسیون وین و پروتکل مونترال مرکزی ملحق شد. دفتر حفاظت لایه ازون در سال ۱۳۷۲ با همکاری سازمان حفاظت محیط زیست برنامه عمران سازمان ملل متحد تشکیل شد و به طور رسمی کار خود را از سال ۱۳۷۳ آغاز کرد.
 
 
آیا حفره‌های لایه ازون قابل ترمیم هستند ؟
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی محیط زیست (پام)، اگر کشورهای عضو کنوانسیون وین و پروتکل مونترال به تعهدات خود عمل کنند و مصرف مواد مخرب لایه ازون را طبق برنامه زمان‌بندی شده حذف کنند، چرخه طبیعی تشکیل ازون به حالت طبیعی خود بر می‌گردد و سوراخ‌های لایه ازون ترمیم می‌شود البته در شرایط مناسب و مساعد دست کم ۵۰ سال طول می‌کشد تا این حفره‌ها ترمیم شوند.