بیژن کامکار: عاقبت به خِیرترین نوازنده ایران منم

به گزارش ایران اکونومیست؛ عصر روز گذشته شنبه 18 شهریور «آیین رونمایی از نسل نوین دو ساز ایرانی؛ دف و دُم‌دُم» با حضور بیژن کامکار و همایون نصیری کُنندِگان این کار، در گالری غربی برج میلاد برگزار شد. این دو هنرمند با همراهی بِرَندِ Ha Pa تغییراتی را در سازهای کوبه‌ای دَف و دُم‌دُم ایجاد کرده‌اند که منجر به بهبود کیفیت و افزایش کارایی آن‌ها شده است.
 
کارگاه ساخت ساز پادوک در سال 1390 توسط محسن فرمانی ایجاد شد و تمرکز خود را بر تولید سازهای کوبه‌ای گذاشت. در سال 94 همکاری این کارگاه با پژمان حدادی؛ نوازنده تنبک و سازهای کوبه‌ای منجر به شکل‌گیری بِرَندِ   Ha Pa ؛ Ha  مخففِ Hadadi و Pa مخففِ Padouk  شد.
 
از جمله مهمانان این مراسم می‌توان به ارژنگ کامکار، اردشیر کامکار، قشنگ کامکار، هانا کامکار، داوود گنجه‌ای، کامبیز گنجه‌ای، موسی گنجه‌ای، حسین رضایی‌نیا و نجمه تجدد بودند.
 
نمونه‌هایی از هر دو این سازها در گالری غربی برج میلاد چیده شده بود و دوستداران و شاگردان بیژن کامکار و همایون نصیری که در این مراسم حضور داشتند هر کدام در گوشه‌ای مشغول زدنِ دَف و دُم‌دُم بودند که فضایی متفاوت با رویدادهایی از این دست ساخته بود.
 
در ادامه بیژن کامکار صحبت‌های خود را این طور آغاز کرد: «من اگر صحبتی داشته باشم، نوعی درد دل است، گونه‌ای شِکوه و شکایت از 45 سال دف‌نوازی.  همیشه گفته‌ام که عاقبت به خِیرترین نوازنده ایران منم؛ چون روزی که دف را به دست گرفتم، یا از صمیم قلبم گفتم یا از روی زبانم یا شعار دادم، گفتم به امید روزی می‌زنم که صدها نفر دف به دست بگیرند و امروز نه صدها نفر که هزارها نفر دف به دستند.»
 
کامکار ادامه داد: «شروع کار من به همین سادگی نبود که دف را دست بگیرم و وارد گروه شوم. پیش از آن که شروع کنم از چهار خلیفه اِذن گرفتم که این ساز را بزنم و آن‌ها از من قول گرفتند که حرمت دف را به زیباترین شکل ممکن حفظ کنم. من این قول را به آن‌ها دادم ولی نمی‌دانستم روزی هزاران نفر دف خواهند زد و عده زیادی از آن‌ها از شاگردان من خواهند بود. اگرچه شُکوه دف و توانایی نوازندگانش چنان چشمگیر است که نقشِ غلط زدن‌های عده‌ای معدود به چشم نمی‌آید.»
 
این خواننده موسیقی کردی و موسیقی سنتی ایرانی در مورد تغییراتی که در دفِ Ha Pa  ایجاد کرده ادامه داد: «از روز اولی که شروع به زدن دف کردم، آن‌چه اذیتم می‌کرد صفحه وسیع پوستی‌اش بود، چون به واسطه تغییرات جوی شُل و سفت می‌شد. آن موقع موسیقی را دو بانده ضبط می‌کردند و بعد شد چهار بانده و هشت بانده و 16 بانده و الان هم که دیجیتالی شده، برای ضبط کردن یک قطعه باید از اول تا آخرش را در یک جلسه می‌زدم و اگر مثلا یکهو وسط کار یک تکه را خراب می‌کردم و می‌خواستم دوباره بزنم، کوک جدید با کوک قبلی جور درنمی‌آمد، مجبور می‌شدم دف را گرم کنم که پوست شل می‌شد و سرد می‌کردم سفت می‌شد و خلاصه ناچار می‌شدم دوباره از نو بزنم. گاهی پیش می‌آمد یک قطعه را 10 بار از اول می‌زدم.»
 
این عضو گروه‌های شیدا و عارف افزود: «این‌ها گله‌های من از کار با دف در طول این 40، 45 سال است. زمانی بود که یک هیتر برقی کنار خودمان می‌گذاشتیم تا پوست دف سفت نشود و باور کنید تا یک ماه دستم پوست می‌انداخت و الان هم که یادم می‌آید دردم می‌گیرد. یعنی یکی از مشکلات بزرگ دف پوستی، همین ناتوانی ما در برابر شل شدن و سفت شدنش بود و من همیشه آرزو می‌کردم دفی داشته باشیم با رویه پلاستیکی بدون آن که از نظر کیفی افت کند.»
 
کامکار توضیح داد: «سنگینی دف مشکل دیگرش بود خصوصا برای خانم‌ها. من زمانی که شروع به یاد گرفتن دف کردم اصلا تصور نمی‌کردم خانم‌ها هم بتوانند این ساز را دست بگیرند چون از شما چه پنهان پهلوان می‌خواهد ولی امروزه می‌بینیم که تعداد دف‌نوازان خانم حتی بیشتر از نوازندگان آقاست.»
 
او تصریح کرد: «من از حدود 10، 12 سال پیش با پژمان حدادی در ارتباط بودم و بعد از پیوستن او به کارگاه ساخت ساز پادوک به همراه محسن فرمانی محبت کردند و شاید چیزی حدود 10 ساز ساختند و به خانه من آوردند. من می‌زدم و اشکالاتش را می‌گفتم که یکی از آن‌ها تیزی صدای زنجیرها بود طوری که انگار روی پوست پونز ریخته‌ای و من گفتم اگر زنجیرها را یک میلیمتر از پوست دور کنیم احتمالا بهتر می‌شود و بهنجارتر هم شد. در مورد وزن ساز که بسیار برایم مهم بود تمام مشکلات را حل کردیم و وزن ساز فعلی بین 650 تا 700 گرم است و در مورد شلی و سفتی پوست سطح دایره هم چاره‌ای اندیشیدیم طوری که صاحب قابلیت کوک کردن شد و حالا می‌شود در پرده‌های متفاوت کوکش کرد.»
 
کامکار در پایان گفت: «فکر نمی‌کنم در حال حاضر بتوان دفی بهتر از این ساخت و اگر جا داشته باشد انشالا این اتفاق طی سال‌های بعد رخ خواهد داد چون اگر آیندگان بهتر از ما نسازند باید فاتحه رشد و پیشرفت و تکامل را خواند، امیدوارم در آینده شاهد نمونه‌های بهتری باشیم ولی در حال حاضر بهتر از این چیزی نداریم.»      
 
همایون نصیری نیز در ادامه روی صحنه آمد و گفت: «بدون شک من انسان بسیار بسیار خوشبختی هستم که توانسته‌ام در این سن و سال به آرزویم برسم و با استاد بزرگی مثل بیژن کامکار همنشین شوم. نسل ما نباید فراموش کند که روزی از نزدیک دیدن کسی مثل بیژن کامکار جزو آرزوهایش بود. یادم نمی‌رود هنرستانمان که تعطیل می‌شد، سر راه از کنار فروشگاه بتهون رد می‌شدیم و کِی کِیِ‌مان بود که آلبوم تازه‌ای از کامکارها، از زنده‌یاد مشکاتیان، لطفی و... بیرون بیاید و ما هزار بار گوشش کنیم و از خودمان بپرسیم مگر می‌شود این طور هم خواند و نواخت؟!»
 
نصیری افزود: «نکته دیگری که بر آن تاکید دارم این است که دُم‌دُم اولین بار در سال 79 توسط حبیب مفتاح‌بوشهری معرفی شد و در کنسرت‌های داخلی و خارجی او مورد استفاده قرار گرفت و در واقع این مراسم، رونمایی از نمونه بهینه‌سازی شده این ساز است و نه رونمایی از اصل آن.»
 
او ادامه داد: «پس از آن دُم‌دُم مورد استفاده دیگر نوازندگان سازهای کوبه‌ای هم قرار گرفت اما نوازندگانی که با طناب‌کشی آن آشنایی نداشتند برایشان سخت بود و اکثرا بلد نبودند و به عنوان مثال خودِ من همیشه از یکی از بچه‌های بوشهر که با من بود می‌خواستم در طناب‌کشی‌ها کمکم کند، چون پوست ساز بعد از مدتی استفاده احتیاج به کشیده شدن دارد.»
 
سرپرست گروه موسیقی دارکوب افزود: «این موضوع را با محسن فرمانی در میان گذاشتم و توانستیم راه‌حلی پیدا کنیم، طوری که بتوان این پوست را با سفت و شل کردن یک پیچ، مانند سازهای دیگر، سفت و شل کرد.»   
 
در پایان این مراسم هانا کامکار اعلام کرد تصمیم گرفته‌اند از شاگردان بیژن کامکار دعوت کنند تا با حضور روی صحنه قطعه‌ای را به افتخار او بزنند. کامکار از آشنا سیدزاهدی، حسین رضایی‌نیا، آرین رضایی، نگار اعزازی و تارا موسویان دعوت کرد تا در کنار خودش روی صحنه بایستند و به این ترتیب پایان‌بخش مراسم، قطعه‌ای کردی با صدای آشنا سیدزاهدی و دف‌نوازی دیگر شاگردان بیژن کامکار بود.