بحران آب چالشی انکارناپذیر برای فردا

به گزارش ایران اکونومیست; پدیده ای که گویا همه در بحرانی بودنش اتفاق نظر دارند اما سهم هر کدام از ما چه در جایگاه حقیقی و حقوقی که مسئولیتی تعریف شده چیست؟!
در شرایطی که منابع آبی روز به روز در حال کاهش بوده و بنابر اعلام سازمان حفاظت محیط زیست سرعت استفاده از منابع آب زیرزمینی در ایران در قیاس با استاندارد جهانی سه برابر بیشتر تخمین زده می شود ، مدیریت مصرف آب در بخش های مختلف ضرورتی انکارناپذیر است.
اینکه گفته می شود حدود 90 درصد منابع آبی در بخش کشاورزی مصرف می شود نشان می دهد که مدیریت مصرف در اولویت اول با مصرف آب در بخش کشاورزی است این اولویت ضمن اینکه توجه به صرفه جویی در مصرف خانگی را انکار نمی کند اما مدیریت در نوع محصولات مورد کشت در بخش کشاورزی را بیشتر نشان می دهد.
هر آنچه که در مصرف خانگی آب صرفه جویی شود نهایت سهم قابل توجهی دراین وادی را در مقایسه با بخش کشاورزی ندارد اما به نظر می رسد گاه آنان که باید پاسخگوی همین شیوه های مدیریتی باشند ، توپ را به زمین مردم انداخته اند و اینگونه وانمود می شود که افراد با کنترل مصرف خانگی تماما باید در برابر بحران آب انجام وظیفه کنند.
واقعیت اما فراتر از این است و باید پذیرفت فرهنگ سازی در مصرف بهینه آب مهم است اما ضروری تر و اولویت دارتر، مدیریت کشت محصولات کشاورزی است و اینکه آیا اصولا به صرفه است که برای یک محصول کشاورزی با بازده اقتصادی محدودی آنهم در حد کشت معیشتی یک محصول ، منابع آبی قابل توجهی از همان منابع رو به کاهش را صرف کرد؟!
طبق پیش بینی‌های جهانی در سال 1400 سرانه آب مصرفی به کمتر از یکهزار مترمکعب برای هر فرد در سال خواهد رسید و این به معنی ورود به بحران آبی است.
بد نیست بدانیم که ایران از نظر جغرافیایی در بخش نیمه خشک و خشک جهان قرار گرفته به شکلی که میانگین بارش در ایران حدود 250 میلیمتر است درحالی که میانگین جهانی حدود 850 میلیمتر یعنی بیش ازسه برابر میزان بارش در ایران است.
اینها همه یعنی اینکه ، ایران درآستانه بحران آب به سرمی برد و طی سال‌های آینده تامین آب به یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های کشور در بسیاری از استان‌ها، شهرها و مناطق تبدیل خواهد شد.
 
** تفاوت نوع مصرف آب در ایران و سایر کشور قابل تامل است
مجید سپهوند فارغ التحصیل دکترای هیدرولوژی (آب شناسی) گفت:میانگین بارش سالانه در کشور 250 میلی متر با مقدار 413 میلیارد متر مکعب است که با توجه به اقلیم خشک و نیمه خشک کشور بالغ بر 75 درصد تبخیر می شود و مقداری هم بر اثر سایر عوامل ناشی از تخریب جنگل ها و از بین رفتن پوشش گیاهی بصور رواناب هدر می رود و آنچه که باقی می ماند 120 تا 130 میلیارد متر مکعب آب تجدید پذیر در کشور است.
به گفته وی این میزان آب نیز صرف بخش های متعددی اعم از شرب و مصرف خانگی ، صنعت و کشاورزی می شود به اینصورت که مصرف آب شرب ایران بین 6 تا هفت درصد ، مصرف صنعتی یک تا 2 درصد و بین 90 تا 92 درصد هم در بخش کشاورزی که قسمت قابل توجهی است صرف می شود.
سپهوند اظهار کرد:مصارف منابع آب در جهان بصورت هشت درصد مصرف شرب، 70 درصد صنعتی و 22 درصد بخش کشاورزی است که بیانگر تفاوت 90درصدی نحوه مصرف آب ما با شیوه مصرف جهان است.
وی اضافه کرد: در کشورهای با درآمد بالا شیوه مصرف بصورت 11 درصد شرب، 59 درصد صنعتی و 30 درصد بخش کشاورزی است و این الگو در کشورهای با درآمد پایین بصورت هشت درصد شرب، 10 درصد صنعت و 82 درصد کشاورزی تغییر می کند و ایران نیز از نظر نحوه مصرف منابع آبی در رده کشورهای با درآمد پایین قرار دارد.
این متخصص در منابع طبیعی و آبخیزداری گفت: اقلیم خشک و نیمه خشک ایران، رشد جمعیت ، گسترش شهرنشینی ، توسعه فعالیت های بخش کشاورزی و صنعتی، پدیده های اکوسیستمی همانند خشکسالی ها و کاهش بارندگی منجر به کاهش منابع آب تجدید پذیر در کشور شده است که باید با توجه به نحوه مصرف منابع آبی تغییراتی در مدیریت این منابع ایجاد کرد.
 
**کاهش سرانه مصرف آب از 13هزار به زیر یکهزار متر مکعب
فارغ التحصیل دکترای هیدرولوژی (آب شناسی) همچنین گفت:در سال 1300 میزان سرانه آب برای هر نفر 13 هزار متر مکعب بود که تا به امروز این میزان رو به کاهش گذاشته بطوریکه در سال 1335 میزان سرانه آب به هفت هزار متر مکعب، در سال 1375 به 2 هزار متر مکعب ، سال 1393 به 1400 متر مکعب کاهش یافت و پیش بینی می شود این میزان تا سال 1400 نیز بین 800 تا یکهزار متر مکعب در سال برسد.
سپهوند گفت: این واقعیت بیانگر کمتر شدن منابع آب تجدید پذیر است و در عین حال جمعیت 13 میلیونی سال های 1300 اکنون از مرز 80 میلیون هم گذشته است که نیازمند آب هستند.
وی با اشاه به اینکه مشکل کسری مخازن آب را با ایجاد مخزن و یا استفاده از آب مجازی می توان حل کرد ، گفت: برخی از محصولات کشاورزی مصرف آب زیادی در پی دارند که کاشت آنها در مقایسه با میزان مصرف آبی که دارند به صرفه نیست و بهتر است این محصولات با مصرف بالای آب از سایر کشورها وارد شوند.
وی افزود: هندوانه از جمله این محصولات با مصرف بالای آب است که درآمد اقتصادی حاصل از آن به هیچ وجه قابل مقایسه با هزینه آبی که برای آن می شود، نیست و یا اینکه در محصولاتی همچون برنج برای هر کیلوگرم سه هزار لیتر آب و برای هر کیلوگرم گندم هم 1350 لیتر آب استفاده می شود.
این متخصص در حوزه منابع طبیعی و آبخیزداری اظهار کرد: در کشور ما علی رغم اینکه گفته می شود الگوی کشت وجود دارد اما در مقام اجرا کمتر مورد توجه قرار می گیرد و باید الگوی کشت جداگانه ای تعریف شود و مورد تضمین قرار گیرد تا با کشت آن ، خرید و فروش محصول تضمین شود تا ضرر و زیان ناشی از عدم فروش آن محصول منجر به رها کردن الگوی کشت نشود.
وی با تاکید بر اینکه مصرف بالای آب در بخش کشاورزی استفاده ناکارآمد از آب تلقی می شود گفت: بخش قابل توجهی از آب چیزی حدود 86 میلیارد متر مکعب در این بخش صرف می شود و یکی از پرمصرف ترین بخش های آب است.
وی همچنین گفت: برای مدیریت بهینه منابع آب و دستیابی به وضع مطلوب باید اقداماتی همچون مدیریت تقاضا، افزایش آگاهی اجتماعی، اجرای طرح های توسعه منابع آب، مهار آب های خروجی از کشور، مدیریت عرضه، افزایش بهره وری آب و کاهش بیلان منفی آب سفره های زیرزمینی، اولویت بندی مصارف و کاهش آلودگی های منابع آب ضروری است.
 
** آبیاری نوین راه برون رفت از مصرف زیاد آب در بخش کشاورزی
رئیس سازمان جهاد کشاورزی لرستان در این زمینه گفت: استفاده بهینه از منابع آب و خاک یکی از مهمترین موضوعاتی است که در دولت تدبیر و امید بدرستی و به بهترین نحو چه در قالب توسعه کشت گلخانه ای و چه توسعه سیستم های آبیاری نوین مورد توجه قرار گرفته است.
عبدالرضا بازدار افزود: در استان لرستان طی چهار سال دولت یازدهم، 15 هزارهکتار از اراضی استان به سیستم های نوین آبیاری مجهز شده است که 85 درصد منابع آنها توسط دولت تامین شده است.
به گفته وی کشت گلخانه ای یکی دیگر از راهکارهای استفاده بهینه از منابع آب و خاک است که این نکته نیز بدرستی مورد توجه قرار گرفته است بطوریکه تا قبل از دولت یازدهم میزان کشت گلخانه ای لرستان تنها هشت هکتار بود که اینک 31 هکتار در حال بهره برداری است.
وی افزود: علاوه بر این 150 هکتار برای کشت گلخانه ای در دست اقدام است که با راه اندازی آن استفاده بهینه ای از منابع آب و خاک را در پی دارد.
بازدار با اشاره به تغییرات اقلیمی که رخ داده ، گفت: این تغییر اقلیم علاوه بر کاهش بارندگی ، بصورت دماهای بسیار سرد و دماهای بسیار گرم رخ می دهد و همین تغییرات دمایی که در استان لرستان مشهود است بر محدودیت در توسعه کشاورزی اثرات مستقیمی دارد.
رئیس جهاد کشاورزی لرستان افزود: چنین شرایط اقلیمی در توسعه کشاورزی لرستان محدود کننده است و راهی نیست جر اینکه به سمت کشت های گلخانه ای و تغییر در سیستم های آبیاری و در تغییر در الگوهای کشت پیش رفت و این نکته با درایت و دوراندیشی در دولت مورد توجه قرار گرفته است.
وی یادآور شد: باید به سمت تولید محصولات کشاورزی به روش آبیاری نوین و استفاده بهینه از منابع آبی موجود حرکت کرد بر این اساس هیچ‌گونه محدودیتی برای مکانیزاسیون کردن سیستم‌های آبیاری در استان وجود ندارد و علاوه بر آن تسهیلات موردنیاز برای خرید تجهیزات و ادوات کشاورزی به متقاضیان اعطا می‌شود.
بازدار همچنین گفت : سازمان جهاد کشاورزی لرستان آمادگی دارد تا تمامی هزینه‌های آبیاری تحت‌فشار در اراضی کشاورزی را به‌صورت رایگان از طراحی و نظارت تا اجرا تقبل نماید که در این راستا سال گذشته 470 میلیارد ریال از محل صندوق توسعه ملی تخصیص داده‌شده و محدودیتی در این زمینه وجود ندارد.
 
** خارج شدن 69 حلقه چاه در لرستان از چرخه تولید
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب روستایی لرستان می گوید با توجه به استفاده از روش آبیاری غرقابی بیش از 92 درصد از آب موجود در استان لرستان توسط بخش کشاورزی مصرف می شود و مصرف آب آشامیدنی در این استان چهار درصد است.
علیرضا کاکاوند گفت: هیچ شهر و روستایی در لرستان از منابع آبی سد استفاده نمی کند درحالی که سه سد در لرستان مورد بهره برداری رسیده است.
وی با بیان اینکه 69 حلقه چاه در شهرستان های کوهدشت و رومشگان از مدار خارج شده است، گفت: عمده مشکلات آب روستایی مصارف غیرمجاز در آبیاری باغات و زمین های کشاورزی است.
 
**کوهدشت لرستان در وضعیت تنش شدید آب
حمیدرضا کرموند مدیرعامل شرکت آب وفاضلاب استان لرستان نیز در این زمینه گفت: در برخی از شهرهای استان با افت شدید آب مواجه هستیم بطوریکه شهر کوهدشت در وضعیت تنش شدید آبی قرار دارد و می توان با صرفه جویی این خط قرمز بحران را برطرف کرد.
وی با تاکید بر لزوم اطلاع رسانی و فرهنگ سازی در خصوص صرفه جویی در مصرف آب گفت: طبق سیاست وزارت نیرو باید آب آشامیدنی شهری از آب پایدار و از طریق سدها باشد ؛ با ایجاد سد می توان این آب پایدار را در شهرهای استان برای مصرف انتقال داد چراکه تاکنون هیچ شهری در لرستان از آب پایدار استفاده نمی کند.
مدیرعامل شرکت آب وفاضلاب استان لرستان اظهار کرد: در کوهدشت به حفر چاه کمکی اقدام شده است و با احداث 10 حلقه چاه می توان نیاز 15 سال آینده این شهر را تاحدودی تامین کرد.
 
**کاهش33 درصدی بارش های لرستان امسال نسبت به سال گذشته
محمد ناصر هاشمی ، مدیرکل هواشناسی استان لرستان نیز گفت: میزان بارندگی سال زراعی جاری در این استان به 444 میلی متر رسیده است که در مقایسه با سال گذشته کاهش 33 درصدی را نشان می دهد.
وی با اشاره به تغییر در شکل بارش ها بصورت باران و برف و ارتباط آن با خشکسالی اظهار کرد: اگر عمده بارش ها بصورت باران باشد بیشتر آنها با تبدیل شدن به روان آبها و یا آب جاری در صورتی که سد نباشد از استان خارج می شوند و ممکن است با وجود بارش های مطلوب در چنین حالتی همچنان پدیده خشکسالی حاکم باشد.
هاشمی اظهار کرد: در استان لرستان در شهرستان های کوهدشت، خرم آباد ، رومشکان و پلدختر در سال زراعی جاری میزان بارندگی زیر نرمال بوده است بطوریکه در کوهدشت 18/5 درصد بارندگی ها کمتر از میزان طبیعی بوده است.
به گفته کارشناسان سالانه بیش از 13میلیارد مترمکعب آب در این استان تولید می شود که بدلیل نبود زیرساختهای مناسب ذخیره آب ، از استان خارج می شود.