پایان ماه ژوئن، مصادف با پایان توافق 6 ماهه بزرگان نفتی برای کاهش تولید بود. کارنامه 6 ماهه تولید نفت اوپک نشان می‌دهد تولیدات این سازمان نسبت به پیش از توافق تغییر محسوسی نداشته و این خود یکی از عوامل عدم رشد قیمت‌ها در 6 ماه گذشته است. با این حال بررسی جزئی‌تر آمار تولید نشان می‌دهد که اوپک به‌خوبی توافق را اجرا کرده و متوسط پایبندی به توافق در 6 ماه گذشته بیش از 100 درصد بوده است. حتی پایبندی در ماه ژوئن با وجود کاهش نسبت به ماه‌های قبل، به شکل قابل‌توجهی از سوابق قبلی این سازمان بهتر است؛ بنابراین راز موثر نبودن توافق این سازمان نه در شکل اجرای آن بلکه در سیاست‌ها و برنامه‌هایش نهفته است. در واقع زمانی که اوپک دو کشور لیبی و نیجریه را از توافق کنار گذاشت، گمان نمی‌کرد آنها بتوانند تولید نفت خود را چندان افزایش دهند. اما برخلاف برآوردها این دو کشور تولیدات خود را به شکل چشمگیری افزایش داده و توافق اوپک را خنثی کردند. حال به‌نظر می‌رسد سه سناریو پیش‌روی اوپک قرار دارد که هر کدام از آنها از سوی کارشناسان رد یا تایید می‌شوند.
کاهش پایبندی به توافق
گزارش‌ها نشان می‌دهد که تولید نفت اوپک در ماه گذشته رشد داشته و این سازمان در ماه ژوئن یکی از بدترین کارنامه‌های خود از زمان اجرای توافق را به نمایش گذاشته است. آن‌طور که آخرین گزارش منابع اطلاعاتی نشان می‌دهد، تولید نفت این سازمان در ماه ژوئن نسبت به ماه پیش از آن 5/ 393 هزار بشکه افزایش داشته و به 611/ 32 میلیون بشکه در روز رسیده است. بخشی از این میزان رشد به افزوده شدن میزان تولید عضو جدید این سازمان یعنی غنا مربوط است. تولید نفت این کشور در ماه گذشته 170 هزار بشکه در روز بوده است. اما اگر این عضو جدید را کنار بگذاریم و تنها تولید 13 عضو این سازمان را که در زمان امضای توافق در 30 نوامبر در این سازمان عضویت داشتند در نظر بگیریم، تولید نفت اوپک بالغ بر 44/ 32 میلیون بشکه در روز می‌شود که نسبت به ماه پیش از آن 224 هزار بشکه افزایش داشته است. این در حالی است که براساس توافق قرار بود این سازمان تولیدات روزانه خود را 166/ 1 میلیون بشکه نسبت به تولید ماه اکتبر2016 کاهش دهد. تولید نفت 13 عضو اوپک در ماه اکتبر 955/ 32 میلیون بشکه در روز بوده است؛ بنابراین سطح تولید ماه ژوئن نسبت به اکتبر تنها 514 هزار بشکه کاهش یافته است.
نمره قبولی اجرای توافق
عدم کاهش قابل توجه در تولید نفت اوپک در حالی رخ داده که آمارها نشان می‌دهد اعضای این سازمان به‌خوبی به توافق پایبند بوده‌اند. در واقع آمار آخرین گزارش اوپک نشان می‌دهد مجموع پایبندی 11 عضو این سازمان به علاوه غنا(عضو جدید اوپک) که توافق را پذیرفته‌اند در ماه ژوئن نزدیک به 96 درصد بوده درحالی‌که ماه مه میزان پایبندی حدود 106 درصد بوده است؛ هرچند براساس گزارش اوپک میزان پایبندی کاهش یافته، با این حال این میزان پایبندی به توافق همچنان در سطح بالا و بسیار بهتری از کارنامه اوپک در توافق‌های قبلی این سازمان است. با وجود کاهش سطح پایبندی در ماه ژوئن اما متوسط پایبندی اعضا در 6 ماه ابتدای سال بالای 100 درصد بوده است. با این حال بررسی جزئی‌تر داده‌های تولید نشان می‌دهد که میزان پایبندی اعضا به توافق در ماه ژوئن در یک سطح نبوده است و عدم پایبندی برخی اعضا موجب شده که نتیجه کار اوپک در این ماه کمتر از ماه‌های پیش از آن شود. در ماه ژوئن مجددا عراق بزرگترین متخلف از توافق نام گرفته است. این کشور ماه گذشته بیش از 5/ 4میلیون بشکه در روز نفت تولید کرده که نسبت به ماه پیش از آن 6/ 60 هزار بشکه رشد داشته است. این در حالی است که عراق براساس توافق باید تولید روزانه خود را در سطح 35/ 4 میلیون بشکه در روز نگه می‌داشته است. بنابراین این کشور در ماه ژوئن حدود 151 هزار بشکه بیشتر از سطح توافق نفت تولید کرده و سطح پایبندی خود را به 28 درصد رسانده است. عراق از ابتدای اجرای توافق اوپک نسبت به دیگر کشورهای عضو کمتر به توافق پایبند بوده است، با این حال این کشور در ماه ژوئن کمترین سطح پایبندی به توافق را داشته است. متوسط سطح پایبندی این کشور در 5 ماه ابتدای سال 74 درصد بوده است. بعد از عراق کمترین سطح پایبندی به کشور الجزایر تعلق داشته است. این کشور در ماه ژوئن با 06/ 1 میلیون بشکه در روز 21 هزار بشکه بیشتر از سطح توافق نفت تولید کرده و سطح پایبندی خود را به 58 درصد رسانده است. این کشور نیز از ابتدای سال نسبت به دیگر اعضای اوپک کمتر به توافق پایبند بوده است. متوسط پایبندی الجزایر به توافق در 5 ماه ابتدای سال 74 درصد بوده است. امارات در ماه گذشته بعد از عراق و الجزایر با ثبت رقم 83 درصد، کمترین سطح پایبندی را به توافق داشته و 24 هزار بشکه بیشتر از سطح توافق نفت تولید کرده است. با این حال بررسی روند تولید نفت این کشور نشان می‌دهد سطح پایبندی آن نسبت به ماه‌های پیش از آن چندان تغییری نداشته است. در واقع در 5 ماه ابتدای سال متوسط پایبندی امارات 84 درصد بوده است.
اما یکی از مهم‌ترین عوامل کاهش سطح پایبندی اوپک به سطح توافق به تولید نفت عربستان بازمی‌گردد. این کشور در ماه ژوئن 95/ 9میلیون بشکه در روز نفت تولید کرده که نسبت به ماه پیش 51 هزار بشکه بیشتر است. هرچند این کشور براساس آمار منابع ثانویه همچنان 108 هزار بشکه کمتر از سطح توافق نفت تولید کرده و 122 درصد به توافق عمل کرده است، اما این کشور نسبت به ماه‌های قبل تولید بیشتری داشته و سطح پایبندی کمتری را به ثبت رسانده است. در واقع متوسط سطح پایبندی عربستان در 5 ماه ابتدای سال 127 درصد بوده، یعنی به طور متوسط 131 هزار بشکه کمتر از سطح توافق نفت تولید می‌کرده درحالی‌که این رقم در ماه گذشته به 108 هزار بشکه رسیده و این در کاهش متوسط سطح پایبندی اوپک اثرگذار بوده است. البته این برآوردها در حالی مطرح می‌شود که آمار اعلام شده از منابع رسمی عربستان به اوپک در خصوص تولید ماه ژوئن تفاوت معناداری با آمار اعلام شده از سوی منابع ثانویه دارد. براساس آمار رسمی، این کشور در ماه ژوئن 190 هزار بشکه تولیدات خود را افزایش داده و به 07/ 10 میلیون بشکه در روز رسانده است. در صورت صحیح بودن این آمار، باید گفت تولید نفت این کشور در ماه ژوئن برای اولین‌بار از زمان اجرایی شدن توافق اوپک به بیش از سطح توافق رسیده چراکه براساس توافق این کشور باید تولید خود را در سطح 058/ 10 میلیون بشکه نگه دارد.
در گزارش‌های ماهانه اوپک دو آمار تولید اعلام می‌شود که یکی براساس آمار منابع ثانویه (7 موسسه آماری از جمله میس، آژانس‌بین‌المللی انرژی، پلاتس و... ) و دیگری آمار رسمی یعنی مقادیر تولیدی که توسط وزارتخانه‌های کشورهای عضو اعلام می‌شود، است. با این حال آمار رسمی به دلیل دخیل بودن منافع کشورها در سطح تولیدشان چندان مورد استناد نیست و غالبا آمار منابع ثانویه مقبولیت بیشتری دارد. حتی کمیته ویژه نظارت بر توافق آمار ثانویه را مورد استناد قرار می‌دهد. در این میان برخی منابع از جمله آژانس بین‌المللی انرژی میزان پایبندی 11 عضو اوپک را بسیار کمتر از آنچه که در گزارش اوپک آمده است، برآورد کرده‌اند. آژانس میزان پایبندی را حدود 78 درصد اعلام کرده است که کمترین میزان پایبندی به توافق از زمان اجرای آن یعنی از ابتدای سال 2017 محسوب می‌شود. براساس گزارش این موسسه، رشد تولید عراق، امارات، ونزوئلا و عربستان موجب کاهش میزان پایبندی اوپک شده است.
کارنامه تولید ایران و دو کشور معاف از توافق
اما بخشی از عدم توفیق اوپک در کاهش عرضه جهانی نفت، به رشد تولید دو عضو معاف از توافق بازمی‌گردد. آمار نشان می‌دهد، تولید نفت لیبی و نیجریه در ماه گذشته 7/ 223 هزار بشکه افزایش یافته است. لیبی در این ماه 852 هزار بشکه و نیجریه 733/ 1 میلیون بشکه نفت تولید کرده‌اند. همچنین رشد تولید نفت این دو کشور در ماه‌جاری نیز ادامه یافته به‌طوری‌که لیبی اخیرا برای اولین‌بار ظرف 4 سال گذشته به تولید بیش از یک میلیون بشکه در روز دست یافت. علاوه‌بر این تولید نفت این دو کشور نسبت به سطح تولید ماه اکتبر 442 هزار بشکه افزایش یافته و بخشی از کاهش تولید نفت دیگر اعضا را خنثی کرده است. در واقع آمار نشان می‌دهد که تولید نفت 11 کشور مشمول توافق در ماه ژوئن نسبت به سطح مرجع که در توافق قید شده(968/ 30 میلیون بشکه در روز) 11/ 1میلیون بشکه کاهش یافته است؛ درحالی‌که دو کشور لیبی و نیجریه در این مدت تولیدات خود را به‌شدت افزایش داده و بخشی از این توافق را خنثی کرده‌اند. درعین‌حال براساس توافق ایران نیز اجازه یافته سطح تولیدات خود را 90 هزار بشکه افزایش داده و به 797/ 3 میلیون بشکه در روز برساند. براساس آمار منابع ثانویه، ایران در ماه ژوئن 79/ 3 میلیون بشکه در روز نفت تولید کرده که نسبت به ماه پیش از آن 7/ 16 هزار بشکه بیشتر است. این در حالی است که منابع رسمی مدتهاست که تولید نفت ایران را بیشتر از این مقدار و نزدیک به 9/ 3 میلیون بشکه در روز اعلام می‌کنند.
سه سناریو پیش‌روی توافق
مجموع آنچه در این گزارش گفته شد، نشان می‌دهد که آن اعضایی از اوپک که در توافق حضور داشتند، به توافق پایبند بوده و به‌خوبی آن را اجرا کرده‌اند. اما کشورهایی که خارج از توافق بودند تولیدات خود را افزایش داده و مانع از کاهش مجموع تولید اوپک به اندازه سطح مورد انتظار(166/ 1 میلیون بشکه در روز) شدند. نتیجه استراتژی که اوپک در توافق به کار برده، عدم اثرگذاری بر مازاد عرضه و موجودی انبارهای نفتی جهان است. حال اوپک می‌تواند سه سناریو در پیش بگیرد. اول اینکه آن‌طور که کارشناسان و موسسات مختلف از جمله گلدمن‌ساکس پیشنهاد داده‌اند، اوپک توافق را تعمیق بخشد؛ به این معنا که کاهش بیشتری در سطح تولیدات خود لحاظ کند. گلدمن ساکس بر این باور است که اگر تولید خود را بیشتر کاهش ندهد، بازار نفت به زیر 40 دلار سقوط خواهد کرد. این سناریو در حالی مطرح می‌شود که به‌نظر می‌رسد سیاست‌گذاران توافق چندان با آن موافق نیستند. این موضوع بارها از زبان وزرای نفت اوپک و کشورهای غیرعضو از جمله روسیه مطرح شده است. همانطور که وزیر نفت سابق قطر روز گذشته اعلام کرده است، هرگونه کاهش بیشتر تولید از سوی اوپک سیگنال بدی به بازار و دیگر تولیدکنندگان نفت می‌دهد. به این معنا که تولیدکنندگان خارج از توافق از جمله تولیدکنندگان نفت شیل در آمریکا به این نتیجه می‌رسند که می‌توانند با خیال راحت به رشد تولید خود ادامه دهند؛ چراکه هر رشد تولیدی را اوپک با تعمیق بیشتر توافق جبران خواهد کرد، بنابراین روسیه واعضای اوپک چندان با این سناریو موافق نیستند.
اما سناریوی دوم از سوی مقامات اوپک مطرح شده است. اخیرا تحرکاتی از سوی اوپک دیده شده که سیگنال محدود کردن رشد تولید لیبی و نیجریه را به بازار نفت می‌دهد. اول اینکه این دو کشور به نشست کمیته ویژه نظارت بر توافق که بیست‌و‌چهارم ماه‌جاری در روسیه برگزار می‌شود، دعوت شده‌اند. همچنین اخیرا محمد بارکیندو، دبیرکل اوپک اعلام کرده این سازمان خواهان «ترمیم ضابطه‌مند» تولید نفت ایران، لیبی و نیجریه است. نگرانی از تولید نفت ایران نیز به این موضوع بازمی‌گردد که کشورمان بارها اعلام کرده که تا پایان سال تولید خود را به 4 میلیون بشکه در روز خواهد رساند. با این حال کارشناسان بر این باورند که این اقدام نمی‌تواند چندان موثر باشد. سناریوی سوم، بر سابقه بد اوپک استوار است. با توجه به اینکه در تمام توافقاتی که تا سال 2008 در اوپک انجام شده، اعضا به شکل بدی توافق را اجرا و چندان به آن پایبند نبوده‌اند، حال برخی بر این باورند که نشانه‌هایی مبنی‌بر تخلف اعضا دیده می‌شود. این در حالی است که اوپک تاکنون به‌خوبی موفق به اجرای توافق شده و رشد درآمد این سازمان خود تضمینی برای تداوم پایبندی به توافق است.
