طلسم 50 ساله ای که با تدبیر شکست

به گزارش ایران اکونومیست; سدگلورد که در 45 کیلومتری جنوب شرقی شهر نکا ساخته شد ، طرحی بود که سال ها در عین باور به نیاز آن، در پشت سدهایی از مشکلات و بهانه ها از نبود اعتبار گرفته تا هزار جور مانع دیگر ، انتظار تولد می کشید و هر بار چون فرزندی ناخوانده ، فقط وعده جشن تولدی داده می شد و دیگر هیچ .
تنها بررسی خبرهای منتشر شده در رسانه در دولت نهم و دهم نشان می دهد که هر سال یکی از مسئولان کشوری یا استانی در این مدت وعده آبگیری این سد را ' سال آینده ' می داد ، آینده ای که هیچگاه تا پایان عمر آن دولت ها از راه نرسید و سبب شد تا امید بهره برداری از این طرح برای مردم منطقه به توهمی همرنگ بسیاری طرح های نیمه تمام دیگر تبدیل شود .
** دفن سیلاب ها و خشکسالی در وعده های توخالی
سالیان سال سیلاب ها آمدند و مردمان شرق مازندران را به عزای عزیزان و زمین و محصول نشاندند ، اما خبری از پایان ساخت سد نبود، زمین های کشاورزی خشک شدند و چاه های عمیق یکی پس از دیگری بر گرده زمین نشستند و آب های زیرزمینی را به کام مرگ کشاندند، اما باز هم خبری از پایان سد نبود.
دشت های فقیری که چشمانشان خشک شده بود و دیگر نگاه نافذی برای جذب کشاورز و روستایی و هیچکس نداشتند با غربتی به رنگ خشکسالی، سیرابی را از اجرای طرح سدی به انتظار نشسته بودند که دولت های پی در پی را به دلیل سختی کار، ضربه فنی کرده و پشتشان را به خاک زده بودند و پایان اجرای این حریف قدر ، حریفی قدرتر با همتی سخت تر از پایه های بتونی سد می طلبید که در نیمه دوم سال 92 از راه رسید و تلاش های همسوی مجموعه آن ، بازوانی توانمند برای بالابردن پایه های نفس بریده این سد شد.
** تاریخچه ای به درزای سدسازی در ایران
آغاز تولد سد گلورد به دهه قبل از 50 هجری شمسی و دوران آغاز پیدایش رویه ای به نام سدسازی در ایران بر می گردد. مکان یابی و مطالعات اولیه این سد به منظور آبدهی نواحی شرق مازندران در آن سال ها آغاز شد اما سد در سالیان قبل از انقلاب در همان مراحل روی کاغذ و تنها با نام و نشانی بر زمین، رها شد.
طرح سد گلورد پس از انقلاب به طرح های انقلابی پیوست و تقریبا تا سال 69 اقدامی برای عملیاتی کردن و پیشبرد در این زمینه انجام نشد. در سال 69 و اوج گرفتن فعالیت های دوران سازندگی و سدسازی ، عملیات مطالعاتی این سد مجددا مطرح و آغاز و پس از حدود 10 سال از تایید، وارد عملیات اجرایی شد ، اما در کش و قوس کمبود اعتبارات مالی ، دولت ها را یکی پس از دیگری بازنشسته کرد .
سد گلورد طی همه این سال ها به حدود کمتر از نیمه رسید ، اما با قوت گرفتن بحث محرومیت زدایی به عنوان راهبرد مهم نظام جمهوری اسلامی در سرلوحه برنامه ها و اهداف دولت تدبیر و امید ، بارقه هایی از امید در مناطق محروم شرق مازندران و دشت فقیر بهشهر به بندر گز بر مسیر انتظار چندساله روستائیان چشم به راه نقش بست.
** از کنترل سیلاب تا نجات سفره های زیرزمینی
اگرچه مازندران از مناطق پرباران کشور به شمار می رود و آب در فعالیت های کشاورزی این خطه نقش اساسی دارد ، اما به دلیل عدم مهار و کنترل این منبع عظیم، بخش مهمی از اراضی کشاورزی استان دارای وضعیت غرقابی است و امکان کشت و کار در آن وجود ندارد و بخش دیگری از زمین ها نیز به دلیل کمبود آب دچار خشکسالی می شود ، به طوری که در 10 سال اخیر استان مازندران هفت بار با انواع خشکسالی مواجه بوده است.
مازندران 460 هزار هکتار زمین های کشاورزی دارد که سالانه بیشتر از 6 میلیون تن محصولات کشاورزی را تولید می کند. 20 درصد از آب کشاورزی استان از طریق سدها و آب بندان ها و بقیه از آب های سطحی و زیر زمینی تامین می شود.
زمین های مرکزی و شرق مازندران که دست کم 15 شهرستان را شامل می شود ، 60 درصد تولیدات کشاورزی و باغی استان را در اختیار دارند که به شدت نیازمند آب هستند.
از سوی دیگر به دلیل نوع محصولات کشاورزی استان مازندران مانند برنج ، گندم دیم ، صیفی جات و باغات، ضریب حساسیت این استان به خشکسالی بسیار بالاست ، بدین معنا که بر خلاف استان های دیگر، خشکسالی خفیف تهدید بزرگی برای کشاورزی و اقتصاد مرتبط با آن است.
حدود 15 درصد از آب شرب استان مازندران از ذخیره سدها و بقیه از منابع زیرزمینی تامین می شود. امروز دشت مازندران بویژه در مناطق شرق استان به دنبال خشکسالی های سال های گذشته و اضافه برداشت از چاههای مجاز و حفر چاههای غیر مجاز در معرض تهدید جدی شوری آب قرار دارد، به گونه ای که در حال حاضر 82 هزار حلقه چاه در بخش های کشاورزی، صنعت، خدمات شهری و روستایی استان وجود دارد که سالانه بیش از یک میلیارد مترمکعب از آنها برداشت می شود و بیش از 30 درصد این چاهها غیرمجازند.
پیشروی آب شور در دو جبهه سطحی و زیرزمینی و محاصره و تهدید دشت های شرق مازندران با آب شور به مرز هشدار رسیده ، به گونه ای که به گفته کارشناسان ادامه افت سطح آب های زیرزمینی خطر تهی شدن کامل سفره ها و نابودی سرمایه گذاری های انجام شده و امکانات معیشتی و نیز مشکلات زیست محیطی را به دنبال خواهد داشت.
در کنار اینها ، اقلیم مازندران نیز با سرعت در حال تغییر است و در سال های اخیر بارش به سمت بارندگی های رگباری رفته است و باران های رگباری و پراکنده به عنوان بارش های غیر موثر سبب شده تا با وجود افزایش مقدار بارش، روان آب های رودخانه ها زیاد نشود و در مواردی تبدیل به سیلاب شود و یکی از راهکارهای برون رفت از وضعیت موجود و جبران مشکلات خشکسالی و مدیریت بر روان آب رودخانه ها ایجاد سازه های تنظیم کننده ای چون سد است.
مازندران 120 رودخانه اصلی و فرعی به طول هفت هزار کیلومتر دارد و توان بالقوه این استان در حدود 6 میلیارد و 600 میلیون متر مکعب است که از این مقدار چهار میلیارد و 900 میلیون متر مکعب آب های سطحی و بقیه آب های زیرزمینی است .
به طور میانگین سالانه حدود یک میلیارد و 550 میلیون متر مکعب آب در بخش آب های سطحی بهره برداری می شود و بقیه این آبها به صورت هرز به دریا می ریزد . سد گلورد از هرز آب رودخانه پرآب نکا و زیرشاخه هایش به حجم سالانه بیش از 100 میلیون متر مکعب جلوگیری خواهد کرد.
تامین آب شرب 30 میلیون متر مکعبی شهرهای پایین دست نکا ، بهشهر و گلوگاه و روستاهای مسیر ، رفع مشکل بی‌آبی و کم ‌آبی 25 هزار هکتار از اراضی کشاورزی شامل 15 هزار هکتار اراضی نوآباد که برای نخستین بار با منابع آبی تقویت می شوند، تنظیم و کنترل سیلاب ها و عوارض مخرب آنها، فراهم سازی زمینه اشتغال هزاران نفر با تامین آب کشاورزی اراضی پایین دست از طریق شبکه های آبیاری و توسعه ارضی از جمله دستاوردها و بهره وری هایی است که بر اثر وارد مدار فعالیت شدن این سد می توان شاهد آن بود.
شرق مازندران از مناطق کم آب استان بوده و به واسطه این بحران کم آبی با محرومیت های فراوانی مواجه است که آبگیری سد گلورد در این منطقه افزایش تولید محصولات کشاورزی، ایجاد فضای تفریحی، تفرجگاهی و گردشگری و ایجاد مزارع پرورش ماهی و آبزیان در مسیر رودخانه و بهبود وضعیت معیشتی روستائیان و ایجاد اشتغال را به دنبال خواهد داشت.
** طغیانی که می توانست جانکاه نباشد
سیل نکا ، نمونه ای از سیلاب های شرق مازندران بود که در بامداد پنجم مرداد 78 در پی بارندگی‌هایی که از روز پیش در شهر نکا آغاز شده بود، به وقوع پیوست و منجر به کشته و زخمی شدن بیش از 80 نفر شد، بارندگی شدید منجر به بالا رفتن سطح رودخانه نکا رود و در نهایت طغیان این رودخانه که از میانه شهر عبور می‌کند شد.
در اثر این واقعه ، پل اصلی این شهر، پل راه آهن، راه‌های روستایی، تعدادی از روستاها و زمین‌های کشاورزی و تعداد زیادی از ساختمان های اداری خسارت دیدند، علاوه بر آن تاسیسات و تجهیزات زیر بنایی نظیر آب و برق و تلفن خسارت زیادی را متحمل شدند.
سد گلورد بر روی رودخانه های نکا رود و زارم رود، سازه ای که اگر بود، آثار مخرب سیل در این منطقه و چندین سیلاب بعدی را شاهد نبودیم.
اکنون در مازندران 10 سد با حجم تنظیم 400 میلیون مترمکعب وجود دارد که این رقم حدود 10 درصد از آب های سطحی استان را شامل می شود.
** ز عمل کار برآید ، به سخنرانی نیست
بحران شرق مازندران و پایان کار سد گلورد به عنوان راه برون رفت از مصائبی که شرحش رفت ، سرانجام در سفر دولت یازدهم به استان مازندران در سال 94 جدی گرفته شد. این طرح که دولت دهم قرار بود پرونده اش را با مهر ' مهر ماندگار ' ببندد ، در حد حرف باقی ماند تا سرانجام جزو طرح های مصوب اولویت دار این استان در سفر استانی دولت تدبیر و امید قرار گیرد .
رئیس جمهوری یازدهم در سفر مهر ماه 94 عزم دولتش را جزم کرد تا حتی با تزریق اعتباری دو برابری در برخی از بخش های اجرای طرح و تلاش شبانه روزی در 2 سال اخیر ، بهره برداری از سد گلورد را در هفته های پایانی دولت اولش به مردم شرق مازندران هدیه و این ضرب المثل را جاودانه کند که ' زعمل کار برآید ' و در روز 13 خرداد 1396 نیز با آغاز آبگیری سد ، چنین کرد .
سد گلورد نکا از جمله سدهای کشور با شیب تند است که تعداد آنها در ایران زیاد نیست و در ساخت آن از آخرین تکنولوژی‌ها و استانداردهای روز دنیا استفاده شده است ؛ برای اجرای این طرح شامل ساخت سد، خاکریزی به میزان حدود 2.5 میلیون متر مکعب و بتن ریزی حدود چهار میلیون متر مکعب، شبکه های آبیاری و زهکشی آن 2 هزار و 300 میلیارد ریال اعتبار هزینه شد که 80 درصد این اعتبار در دولت یازدهم تامین شد.
سد گلورد ، از نوع سنگریزه ای با رویه بتنی با طول تاج 270 و ارتفاع 100 متر از بستر رودخانه به منظور تامین آب کشاورزی و تولید برق در منطقه شرق مازندران با حجم مخزنی حدود 107 میلیون مترمکعب آب و ظرفیت اسمی 2 نیروگاه برق برنامه ریزی و اجرا شد.
افتتاح و آبگییری این سد اجرای طرح های بزرگ آبرسانی از جمله مجتمع آبرسانی نکا، بهشهر و گلوگاه و تمام روستاهای پایین دست و شبکه آبیاری و زهکشی این بخش را نیز به دنبال دارد که برای مردمان این منطقه دستاوردی عظیم در بخش آب شرب و کشاورزی است.
** افتتاح و آبگیری 33 سد در دولت یازدهم
در دولت یازدهم 33 سد در سطح کشور افتتاح یا آبگیری شد که این سدها بیش از 4.5 میلیارد متر مکعب از آب کشور را تنظیم می کنند ، این درحالی است که از ابتدای انقلاب تا دولت یازدهم 20 میلیارد مترمکعب در سطح کشور کنترل و تنظیم می شد که به طور میانگین سالانه حدود 600 میلیون مترمکعب آب را شامل بود.
در 4 سال دولت تدبیر و امید به طور میانگین سالانه یک میلیارد و 125 میلیون متر مکعب آب درسطح کشور تنظیم و کنترل شد و تا پایان سال جاری نیز به گفته وزیر نیرو حدود 10 سد دیگر در سطح کشور افتتاح یا آبگیری خواهد شد.
در دولت یازدهم در طول چهار سال به بیش از پنج هزار و 400 روستا در سطح کشور آبرسانی و مردم آن مناطق از آب شرب لوله کشی برخوردار شدند، میزان برخورداری روستاهای کشور از آب شرب در دولت یازدهم به اندازه 10 سال آبرسانی دولتهای گذشته بوده است.