شناسایی شرکت‌های ممتاز یا دارای موقعیت برتر را اغلب بر پایه معیارهای قدرت نقدشوندگی سهام، میزان تاثیرگذاری شرکت بر بازار و برتری نسبت‌های مالی بررسی می‌کند. روش محاسبه این شاخص نیز به این صورت است که بر مبنای ارزش جاری بازار سهام، به‌طور فصلی (سه ماهه) شرکت‌هایی انتخاب می‌شوند که بیشترین درصد ارزش بازار را دارا هستند. در پایان فصل ارزش بازار شرکت‌ها بازنگری می‌شود و در صورت عدم احراز شاخصه‌های حضور، بعضی از شرکت‌ها از گردونه ۵۰ شرکت فعال‌تر خارج و شرکت‌های دیگر جایگزین آنها می‌شوند.
رضا کیانی، مدیر تحقیق و توسعه بورس اوراق بهادار تهران با انتقاد از روش محاسبه شاخص ۵۰ شرکت فعال‌تر بازار سهام به «دنیای اقتصاد» گفت: کارکرد شاخص به‌صورت سنتی نشان دادن شرایط حاکم بر بازار است. در میان بورس‌های پیشرفته اما شاخص کارکرد مهم‌تری پیدا کرده است و به‌عنوان یک استراتژی برای سرمایه‌گذاری مورد استفاده قرار می‌گیرد. این در حالی است که برخی شاخص‌های موجود در بازار سهام ایران عملا در یک راستا هستند و همپوشانی بسیار نزدیکی با یکدیگر دارند. به‌عنوان مثال بررسی‌ها نشان دهنده عملکرد یکسان شاخص کل، شاخص ۳۰ شرکت بزرگ و شاخص ۵۰ شرکت فعال‌تر بازار سهام است. روند بازدهی شاخص کل و شاخص ۵۰ شرکت فعال‌تر در سال ۹۴ به ترتیب ۲۸ و ۲۶ درصد بوده است. در سال ۹۵ نیز این دو شاخص با تفاوت ۳ درصدی ارقام ۷/ ۳ و ۷/ ۶ درصدی را به خود اختصاص دادند.
این تحلیلگر بازار سهام در ادامه تصریح کرد: شاخص ۵۰ شرکت فعال‌تر بورس تهران بر مبنای ۶ مشخصه تعداد سهام معامله شده، ارزش سهام معامله شده، تعداد روزهای معاملاتی، تعداد دفعات معاملاتی، میانگین سهام منتشر شده و ارزش جاری شرکت‌ها محاسبه می‌شود که هر یک از این مشخصه‌ها ضرایب مخصوص به خود را کسب می‌کنند. با وجود اینکه یکی از دلایل اصلی طراحی این شاخص توجه به نقدشوندگی سهام بوده است، اما در عمل تمامی مشخصه‌های مذکور تحت تاثیر بزرگی شرکت‌ها قرار می‌گیرند و عملا شرکت‌ها در لیست ۵۰ شرکت فعال‌تر قرار می‌گیرند که در مجموعه ۳۰ شرکت بزرگ بازار سهام قرار دارند. در عین حال به وضوح دیده می‌شود که ۹۰ درصد نمادهای حاضر در محاسبه شاخص ۳۰ شرکت بزرگ بورس تهران در لیست ۵۰ شرکت فعال‌تر نیز مشاهده می‌شوند. بنابر این به نظر می‌رسد همپوشانی این شاخص‌ها سبب شده است تا رصد لیست ۵۰ شرکت فعال‌تر بازار سهام دیگر مورد توجه فعالان بازار سهام قرار نگیرند و جایی در مدیریت سرمایه‌گذاری معامله‌گران نداشته باشند. کیانی در پایان خاطرنشان کرد: در صورتی که شاخص ۵۰ شرکت فعال‌تر بورس اوراق بهادار به نحوه‌ای محاسبه شود که تمرکز بیشتری بر نقدشوندگی سهام داشته باشد و معیار بزرگی شرکت‌ها در محاسبه آن کمرنگ شود می‌تواند به‌عنوان مبنایی قابل اتکا برای تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران مورد استفاده قرار گیرد.
مروری بر ۵۰ شرکت فعال‌تر بورس در بهار ۹۶
فهرست ۵۰ شرکت فعال تر بورس تهران برای بهار ۹۶، در حالی منتشر شد که شاهد خروج ۲۰ شرکت از لیست پیشین و اضافه شدن ۲۰ شرکت جدید بود. بر این اساس مقایسه لیست جدید با شرکت‌های این فهرست در ۳ ماه پایانی سال ۹۵ نشان می‌دهد در دوره جاری نمادهای سرمایه‌گذاری غدیر، معدنی و صنعتی گل گهر، کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران، معدنی و صنعتی چادرملو، خدمات انفورماتیک، فولاد خوزستان، پتروشیمی پردیس، سرمایه‌گذاری صندوق بازنشستگی، پتروشیمی فجر، بانک اقتصاد‌نوین، بانک کارآفرین، بانک انصار، پالایش نفت تبریز، پتروشیمی فناوران، نفت بهران، سرمایه‌گذاری دارویی تامین، سرمایه‌گذاری صنایع شیمیایی ایران، گروه دارویی برکت، پتروشیمی شیراز، توسعه صنایع بهشهر از ۵۰ شرکت فعال‌تر بورس تهران خارج و نمادهای لابراتور داروسازی دکتر عبیدی، پلی اکریل، نفت بهران، لیزینگ رایان سایپا، گروه صنعتی بارز، سرمایه‌گذاری صنعت بیمه، زامیاد، سخت‌آژند، مس شهید باهنر، گروه بهمن، داروسازی جابرابن حیان، نورد آلومینیوم، تامین ماسه ریخته‌گری، ایران خودرو دیزل، پاکسان، تجارت الکترونیک پارسیان، سایپا دیزل، سرمایه‌گذاری آتیه دماوند، سرمایه‌گذاری خوارزمی، بیمه البرز و سرامیک‌های صنعتی اردکان به این فهرست اضافه شدند.
بر اساس این آمار پالایش نفت بندرعباس، گروه مپنا، گسترش نفت و گاز پارسیان، توسعه معادن و فلزات و گروه مدیریت سرمایه‌گذاری امید پنج شرکت فعال‌تر بورس تهران در بهار ۹۶ بودند. سایپا، پتروشیمی مبین، گروه پتروشیمی سرمایه‌گذاری ایرانیان، مخابرات ایران، آسان پرداخت پرشین، ایران خودرو، صنایع آذرآب، ایران ترانسفو، پارس خودرو و لابراتوار داروسازی دکتر عبیدی در رتبه‌های ششم تا پانزدهم جدول فعال‌ترین شرکت‌های بورسی در سه ماه اول سال جاری قرار دارند. بر‌اساس این گزارش، شناسایی شرکت‌های برتر در بورس اوراق بهادار تهران بر پایه ترکیبی از قدرت نقدشوندگی سهام، میزان تاثیرگذاری شرکت‌ها بر بازار و در چارچوب معیارهای سه‌گانه انجام می‌شود. میزان دادوستد سهام در تالار معاملات (تعداد و ارزش سهام دادوستد شده)، تناوب دادوستد سهام در تالار معاملات (تعداد روزهای دادوستد شده و دفعات دادوستد شده) و معیار تاثیرگذاری شرکت بر بازار (میانگین تعداد سهام منتشر شده و میانگین ارزش جاری سهام شرکت در دوره بررسی) سه معیار بورس تهران برای تعیین شرکت‌های فعال‌تر است.ضمنا ۵۰ نماد فعال‌تر بورس برای یک دوره یکساله محاسبه شده و هر سه ماه به روز می‌شود.
