«توتال رسما وارد ایران شد»، این جمله هرچند کوتاه است اما از روز گذشته سیلی از خبرها و پیام‌های اقتصادی، سیاسی و بین‌المللی را با خود به همراه آورده است. روز گذشته پاتریک پویان، مدیرعامل چهارمین شرکت بزرگ نفتی دنیا برای نخستین بار به تهران آمد تا با حضور در باغ کوشک وزارت نفت ایران، شخصا قراردادی حدودا 5 میلیارد دلاری را میان کنسرسیومی به رهبری توتال و شرکت ملی نفت ایران با حضور وزیر نفت به امضا برساند و پس از آن به ملاقات رئیس‌جمهور حسن روحانی برود. این قرارداد که سند حضور بیست ساله این شرکت در پارس‌جنوبی است، نخستین قرارداد در قالب «قراردادهای جدید نفتی» است و در کنار انتقال سرمایه و تکنولوژی به صنعت نفت ایران، خط بطلانی نیز بر سیاست‌های تحریم‌جویانه غرب علیه ایران که برای سال‌ها مانع ورود سرمایه و تکنولوژی به کشور شده بود، کشید. بیژن زنگنه در سخنرانی خود در مراسم امضای قرارداد با کنسرسیومی به رهبری توتال گفت: امضاي نخستین قرارداد بین‌المللی گازی با شرکتی خارجی در دوران پساتحریم از دستاوردهاي برجام و انتخابات دور دوازدهم رياست جمهوري کشور است چرا که مردم در انتخابات قاطعانه گفتند كه سیاست‌های نفتي ما ادامه يابد.
طبق این قرارداد، توتال از دیروز به‌طور رسمی رهبری کنسرسیومی متشکل از شرکت ملی نفت چین (CNPCI) و شرکت پتروپارس (به‌عنوان شریک ایرانی مشارکت) را برای توسعه فاز 11 پارس‌جنوبی بر عهده گرفت تا آنطور که اعلام شده است تا 40 ماه آینده بهره‌برداری از تنها فاز باقی‌مانده از پارس‌جنوبی که در فاصله‌ای نزدیک به مرز قطر قرار دارد، آغاز شود. از دیگر دستاوردهای مهم حضور غول نفتی فرانسوی در ایران که به معنای آغاز به کار رسمی قراردادهای جدید نفتی نیز هست، هموار شدن مسیر برای ورود دیگر شرکت‌های خارجی به صنعت نفت و گاز ایران در دوران پساتحریم است. بیژن زنگنه و مدیرعامل شرکت ملی نفت چین (CNPCI) نیز روز گذشته در سخنان خود ابراز امیدواری کردند که «با امضای قرارداد توسعه فاز 11 پارس‌جنوبی با حضور توتال، راه ورود دیگر شرکت‌های خارجی یکی پس از دیگری باز شود.» زنگنه در این زمینه حتی راه را برای ورود شرکت‌های آمریکایی به صنعت نفت و گاز ایران باز دانست و در سخنرانی خود گفت: مانعی بر سر راه حضور شرکت‌های آمریکایی وجود ندارد، بلکه مانع را دولت آمریکا ایجاد کرده است.
توتال قانونی وارد ایران شده است
امیرحسین زمانی‌نیا، معاون امور بین‌الملل و بازرگانی وزارت نفت، در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» در حاشیه مراسم روز گذشته با تاکید بر این که «ما امضای این قرارداد را سیاسی نمی‌بینیم»، گفت: شک نداریم که توتال بر اساس قوانین وارد ایران شده است و به احتمال زیاد ابعاد قانونی ورودش به ایران را با آمریکایی‌ها نیز چک کرده است، اما نکته‌ای که در این میان برای ما بسیار حائز اهمیت است اینکه توتال بر اساس برجام و به شکل قانونی وارد ایران شده است و این حق طبیعی ما از توافق نامه بین‌المللی برجام است. زمانی‌نیا در ادامه روند طولانی (18 ماه) مذاکرات ایران و توتال را با توجه به 20 ساله بودن این قرارداد طبیعی ارزیابی کرد و گفت: با این حال امضای قرارداد با توتال تاثیر مضاعفی بر ورود شرکت‌هایی دارد که برای ورود به ایران تردید دارند و این برای ما ارزشمند است زیرا نشان‌دهنده امنیت سرمایه‌گذاری در ایران است.
طبق اعلام زنگنه، پروژه‌های نفتی و گازی ایران برای توسعه به سرمایه‌ای حدود 200 میلیارد دلار (١٣٠ ميليارد دلار در بخش بالادست و ٧٠ ميليارد دلار در پایین‌دست) نیاز دارند که بیش از 70 درصد آن باید از طریق سرمایه‌گذاری خارجی تامین شود. وزارت نفت در آبان‌ماه سال 1394 در مراسم رونمایی از قراردادهای جدید نفتی (کنفرانس تهران) 52 پروژه نفت و گاز کشور را به شرکت‌های نفتی معرفی کرد تا برای سرمایه‌گذاری در ایران با این پروژه‌ها بیشتر آشنا شوند. بر این اساس در نخستین گام پس از گذشت بیش از یک سال از لغو تحریم‌های غرب علیه ایران، روز گذشته با ورود رسمی توتال به طرح توسعه فاز 11 پارس‌جنوبی، تکلیف حدود 5 میلیارد دلار از سرمایه مورد نیاز برای توسعه در بخش گاز کشور مشخص شد. قراردادهای جدید نفتی که بر پایه قراردادهای بیع متقابل بازنگری شده‌اند، با ایجاد تغییراتی که «پویان» مهم‌ترین آنها را «طولانی‌مدت بودن، روش مدیریتی و اختیارات» عنوان کرد، تلاشی است از سوی وزارت نفت به منظور جذاب‌تر کردن صنعت نفت و گاز ایران برای ورود شرکت‌های خارجی. این قراردادها با وجود انتقادات فراوان، پس از چند بار اعمال اصلاحات مطابق آنچه منتقدان و کارشناسان اعلام کرده بودند، سرانجام موفق به کسب مجوزهای لازم برای اجرا شد و روز گذشته نیز با حضور رسمی مدیرعامل توتال در ایران، برای نخستین بار در تاریخ صنعت نفت ایران به اجرا درآمد.
همچنین معاون مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران در امور توسعه و مهندسی به «دنیای اقتصاد» گفت: باوجود شایعات موجود که در حال حاضر تاسیسات افزایش فشار در قطر نصب شده است، با اجرای قرارداد توسعه فاز 11 پارس‌جنوبی، برای نخستین بار در منطقه ایران موفق به نصب سکوهای تقویت فشار برای حفظ تولید از میدان گازی پارس‌جنوبی می‌شود. غلامرضا منوچهری با اشاره به این که افت فشار در گوشه‌گوشه میدان مشترک گازی پارس‌جنوبی (در دو کشور) آغاز شده است، اجرای طرح تقویت فشار را دستاوردی مهم برای ایران عنوان کرد. همچنین به گفته زنگنه اين قرارداد در حالي امضا مي‌شود كه بسیاری از دشمنان ما چه در همسايگي و چه در راه‌هاي دور نمي‌خواهند عزت ايران را شاهد باشند و ببینند که روابط ايران با جهان عادي مي‌شود. زنگنه بر «هدف انتقال فناوري و پيشرفت به شركت‌هاي ايراني» در پی امضای قرارداد روز گذشته با توتال تاکید کرد و گفت: این قرارداد حجم عظيمي از كار را به داخل ارجاع مي‌دهد و بخش عمده كارهاي خدماتي اين طرح با مناقصه به شركت‌هاي داخلي واگذار مي‌شود.
به گفته زنگنه، بر اساس قراردادهای جدید، تمهيداتي دیده شده است كه «هر شركتي كه سهم بيشتري از کار را به شركت‌هاي ايراني بدهد، امتيازهای بیشتری كسب می‌كند.» زنگنه همچنین در سخنان خود در جمع خبرنگاران تاکید کرد: اجراي اين قراداد به هيچ شرطي منوط نيست يعني اجراي اين قراداد نه منتظر مساعد شدن شرايط بانكي مي‌ماند و نه موافقت اوفك، همه موانع و مشكلات حل شده و همه مشكلات آن ديده شده است. وزیر نفت در ادامه گفت: با امضای این قرارداد تنها ترديدي كه براي شركت‌های دیگر وجود دارد، برطرف خواهد شد و اين قرارداد نه تنها برای شركت‌هاي نفتي دنیا بلكه برای شركت‌هاي غير نفتي اروپايي و آسيايي نیز اطمينان ایجاد خواهد کرد. او همچنین در رابطه با احتمال بازگشت تحریم‌ها در زمان اجرای قرارداد گفت: اين قرارداد در زمان خود اجرا مي‌شود و تحريم‌ها هم بحثی بين‌المللي هستند که ما تمهيدات خوبي براي احتمال بازگشتش ديده‌ايم. زنگنه در نهایت با تاکید بر این نکته که «فشار گاز ميدان بالا است و بايد هرچه زودتر قرارداد را اجرا کنیم تا از حاصل آن استفاده كنيم»، گفت: پتروپارس به‌عنوان بازوی ایرانی اجرای این قرارداد بايد منابع مورد نیازش را خود تامين کند و از آنجا که شرکتی دولتي است نمي‌تواند از منابع صندوق توسعه ملی استفاده كند.
افتخار توتال به حضور در ایران
مدیرعامل توتال در سخنرانی خود در مراسم امضای نخستین قرارداد این شرکت با «شرکت ملی نفت ایران» در دوران پس از لغو تحریم‌ها گفت: توتال نخستین شرکت بین‌المللی بود که در سال 1995 به ایران آمد و هم‌اکنون نیز نخستین شرکتی است که پس از تحریم‌ها به ایران بازگشته و این باعث افتخار شرکت ما است.پاتریک پویان که شرکت متبوعش رهبری کنسرسیوم ایرانی-فرانسوی-چینی برای توسعه فاز 11 را برعهده دارد، در ادامه گفت: می‌توانم بگویم امروز برای ما در شرکت توتال یک روز تاریخی به‌شمار می‌آید. پویان با اشاره به اینکه این یک افتخار بزرگ برای من به‌عنوان مدیرعامل توتال است که در این مراسم شرکت کنم، ادامه داد: از آقای زنگنه به‌دلیل خوشامدگویی گرم ایشان در ایران تشکر می‌کنم.مدیرعامل توتال گفت: من می‌دانم که مردم ایران اهمیت زیادی به تاریخ می‌دهند و تاریخ همچنین نشانه‌ای از وفاداری است، همچنین مطلع هستم که همه شما می‌دانید فعالیت‌های توتال در ایران تاریخی طولانی دارد و ما سال‌ها با شرکت ملی نفت ایران در پروژه‌های نفت و گاز مشارکت داشته‌ایم. به گفته پویان، توتال نخستین شرکت بین‌المللی بود که در سال 1995 میلادی به ایران آمد و برای توسعه میدان سیری قرارداد امضا کرد و همچنین با شرکت ملی نفت ایران برای توسعه فازهای 2 و 3 پارس‌جنوبی همکاری کرد. او در ادامه سخنانش گفت: من نمی‌دانم که آیا مذاکرات (برجام) سخت بود یا نه، اما این توافق کارآمد بوده و طی تنها 18ماه پس از امضای تفاهم‌نامه‌های پاریس با حضور رئیس‌جمهوری ایران و فرانسه، این تفاهم‌نامه نهایی شد.
پویان، از تعهد همه گروه‌ها در شرکت ملی نفت ایران، شاخه بین‌المللی شرکت ملی نفت چین (CNPCI) و پتروپارس تشکر کرد و افزود: روحیه پیشتازی یکی از پنج شعار اصلی توتال است و اکنون می‌توانم بگویم که توتال دوباره یک شرکت پیشتاز در ایران است. وی یادآوری کرد: نخستین‌بار در نوامبر 2014 که با آقای زنگنه در وین دیدار کردم، به من گفت که آیا به یاد دارید که توتال باید یک شرکت پیشتاز در ایران باشد؛ اکنون می‌توانم بگویم که به حرف شما گوش دادم و افتخار دارم که همانند مدیر پیشین خود «کریستف دومارژری» حضور در تاریخ ایران را ادامه دهم. مدیرعامل توتال با بیان اینکه ما اعتقاد داریم که الگوی جدید قراردادهای نفتی به‌طور متقابل برای شرکت ملی نفت، توتال، سی‌ان‌پی‌سی‌ای و پتروپارس و همچنین برای اقتصاد ایران سودآور خواهد بود، تاکید کرد: این قرارداد همچنین به ارتقای روابط میان ایران، اتحادیه اروپا و فرانسه کمک می‌کند. پویان ادامه داد: الگوی جدید قراردادهای نفتی ایران دو ویژگی دارد که ما را متقاعد می‌کند که برای اقتصاد ایران سودآور است؛ نخست این یک قرارداد 20 ساله است، ما 20 سال در ایران خواهیم بود و این یک تعهد بلندمدت است. وی با تاکید بر اینکه می‌توانم به شما تضمین دهم که توتال برای 20 سال و بیشتر به کشور شما متعهد خواهد بود، افزود: دوم اینکه در این قرارداد، رهبری کنسرسیوم و مدیریت پروژه با توتال است که این برای حداکثر کردن تولید مفید است؛ زیرا دقیقا چیزی است که یک شرکت بزرگ نفت و گاز همچون توتال باید آن را برای کشورها محقق کند. مدیرعامل توتال گفت: بنابراین از آقای زنگنه برای اعتمادش تشکر می‌کنم و بر تعهدمان برای انتقال تخصص تاکید می‌کنم و همچنین تشکر خود را به شریکان ما سی‌ان‌پی‌سی‌ای و پتروپارس اعلام می‌کنم.به گفته پویان، پروژه توسعه فاز 11 نه‌تنها به‌دلیل عرضه گاز، به اقتصاد این کشور کمک می‌کند، بلکه همچنین به توسعه توانایی‌های تولیدی ایران یاری می‌رساند. وی همچنین تاکید کرد: بی‌گمان توتال از پیمانکاران ایرانی استفاده خواهد کرد و سرانجام توسعه صنعت نفت و گاز به کل اقتصاد ایران کمک می‌کند. مدیرعامل توتال گفت: من به وزیر قول دادم که بیش از 50 درصد تامین کالای فاز 11 پارس‌جنوبی به شرکت‌های ایرانی اعطا خواهد شد.
فاز 11 چقدر برای ایران درآمد دارد؟
بیژن زنگنه در پاسخ به این سوال «دنیای اقتصاد» که «برنامه مصرف گاز برداشت شده از فاز 11 پارس‌جنوبی چیست؟»، گفت: «برنامه فعلی انتقال گاز فاز 11 به پالایشگاه‌های فازهای 6، 7، 8 و 12 است. ما ظرفیت کافی برای شیرین‌سازی داریم بنابراین برای فاز 11 ساخت پالایشگاهی مجزا در نظر نگرفته‌ایم.» زنگنه در رابطه با صادرات گاز فاز 11 از طریق ال‌ان‌جی گفت: در طرح ایران ال‌ان‌جی باید گاز خشک و ترش مصرف شود، یعنی گازی که میعاناتش گرفته شده و گوگردش باقی مانده است، بنابراین ممکن است گاز فاز 11 شیرین‌سازی شود یا اینکه به‌صورت خشک به ایران ال‌ان‌جی برود. اواخر سال گذشته رویترز از تمایل توتال برای خرید بخشی از سهام تاسیسات صادرات ال‌ان‌جی (ایران ال‌ان‌جی) که اجرای آن نیمه کاره باقی‌مانده است، خبر داد. حال باید دید با ورود توتال به ایران سرنوشت این طرح به کجا خواهد رسید. اما با تکمیل این پروژه توسعه فاز 11 پارس‌جنوبی که هدف آن «تولید حداکثری و پایدار روزانه 2 میلیارد فوت مکعب (برابر با حدود 56 میلیون مترمکعب) گاز غنی ترش از منابع بخش فراساحل فاز 11 میدان گازی مشترک پارس‌جنوبی و انتقال آن به خشکی» است؛ در طول دوره قرارداد با فرض قیمت حدود 50 دلار برای هر بشکه نفت خام، در مجموع 54 میلیارد دلار آمریکا از محصولات مختلف این فاز نصیب ایران می‌شود. با اجرای این طرح برآورد می‌شود در طول 20 سال دوره قرارداد 335 میلیارد مترمکعب گاز طبیعی غنی و ترش از این میدان مشترک تولید شود که از این گاز غنی ترش می‌توان حدود 290میلیون بشکه میعانات گازی، 14 میلیون تن گاز مایع، 12 میلیون تن اتان و 2 میلیون تن گوگرد به همراه 315 میلیارد مترمکعب گاز سبک شیرین تولید کرد. ارزش محصولات قابل استحصال از فاز 11 پارس‌جنوبی (مانند میعانات گازی، اتان، گوگرد)، بدون احتساب گاز شیرین سبک، بیش از 23 میلیارد دلار در طول دوره قرارداد برآورد شده است.بر اساس اطلاعات موجود، درآمد ایران از اجرای این طرح، منحصر به دوران قرارداد نبوده و برآوردها حکایت از آن دارد که ارزش تولیدات این میدان گازی پس از پایان قرارداد (با فرض قیمت حدود 50دلار برای هر بشکه نفت خام) بیش از 30میلیارد دلار خواهد بود که جمعا از 84 میلیارد دلار با فرض قیمت‌های فعلی نفت خام، فراتر خواهد رفت. در قرارداد تصریح شده است که مالکیت مخزن، هیدروکربورهای استخراج شده و تاسیسات، همگی از ابتدا تا انتها متعلق به شرکت ملی نفت ایران (ازطرف جمهوری اسلامی ایران) است.
ابعاد توسعه فاز 11
طرح توسعه فاز 11 پارس‌جنوبی که پیش از این و در سال 2000 گفت‌وگوها بین ایران و توتال برای توسعه بخش بالادست آن و ساخت یک کارخانه حدود 10 میلیون تنی تولید LNG جریان داشته، قرار است در سال جاری طی دو طرح اجرایی شود. بخش اول طرح شامل حفاری 30 حلقه چاه (2 حلقه توصیفی و 28 حلقه توسعه‌ای)، 2 سکوی تولیدی هر یک با 15 حلقه چاه برای تولید 2 میلیارد فوت مکعب گاز (حدود56 میلیون مترمکعب) در روز، احداث تاسیسات مربوطه و دو رشته خط لوله 32 اینچی جمعا به طول 270 کیلومتر است. بخش دوم طرح شامل سکوی فشارافزایی برای حفظ تولید از این میدان است که ضمن آنکه جزو فناوریهای پیچیده و منحصر به فرد در منطقه است، دارای اهمیت اقتصادی بسیار زیادی است و تقریبا انتظار می‌رود نیمی از تولیدات بیان شده در بند قبل، از عملکرد این فناوری حاصل شود. عملیات فاز دوم که کلیدی‌ترین بخش این پروژه است و برای اولین بار در خاورمیانه انجام خواهد شد، شامل یک یا دو سکوی (حسب نتایج مطالعات آتی) فشارافزایی با ظرفیت 2 میلیارد فوت مکعب استاندارد در روز جهت تقویت فشار سیال تولیدی از سکوهای فاز 11 پس از افت فشار مخزن در سال‌های آتی است. سکوی فشارافزایی اشاره شده دارای وزنی حدود 20 هزار تن است. با شروع کاهش تولید از سایر فازهای پارس‌جنوبی، اجرای طرح مشابه و ساخت سکوهای فشارافزایی برای سایر فازهای پارس‌جنوبی نیز یک ضرورت خواهد بود و از این منظر، اجرای این بخش از طرح در کشور و کسب دانش فنی ساخت این سکو، یک دستاورد مهم و حیاتی برای توسعه آتی میدان پارس‌جنوبی است. مطابق زمان‌بندی پیش‌بینی شده برای توسعه فاز 11، 40 ماه بعد از امضای قرارداد، تولید اولیه از میدان آغاز می‌شود. با توجه به پیچیدگی ساخت تاسیسات فشارافزایی در فاز دوم، 36 ماه زمان برای مطالعه و آماده‌سازی و 60 ماه زمان برای ساخت سکو در نظر گرفته شده است.
وظایف مالی قرارداد
برآورد هزینه مستقیم این طرح 8/ 4 میلیارد دلار است. در این قرارداد طرف دوم (مشارکت توتال و همکاران) موظف به تامین کلیه منابع مالی مورد‌نیاز (اعم از مستقیم و غیرمستقیم) برای اجرای پروژه است و شرکت ملی نفت ایران تا پیش از آغاز تولید از میدان هیچ مبلغی به طرف دوم پرداخت نخواهد کرد. شروع بازپرداخت به پیمانکار، تنها منوط به آغاز تولید از میدان و از محل بخشی از تولید آن است. بر این اساس بازپرداخت اصل هزینه سرمایه مستقیم طرف دوم، 10 ساله خواهد بود که در مقایسه با قراردادهای پیشین بیع‌متقابل (با دوره بازپرداخت 4 تا 6 ساله) یک دستاورد مهم است. میزان پرداخت دستمزد به پیمانکار در هر سال، وابسته به مقدار تولید از میدان است. پرداخت هزینه بهره‌برداری و هزینه سرمایه‌ای غیرمستقیم به‌صورت جاری خواهد بود. کلیه هزینه‌های یاد‌شده باید بر اساس برنامه و بودجه عملیاتی سالانه انجام شده و بازپرداخت آنها منوط به اخذ تاییدیه‌های لازم از شرکت ملی نفت ایران است. حال با برداشته شدن نخستین گام در اجرای قراردادهای جدید نفتی در دوران پسابرجام، باید دید نگاه دیگر شرکت‌های سرمایه‌گذاری نفتی برای ورود به بزرگ‌ترین صنعت ایران چگونه خواهد بود؟
