صنایع دارویی و تجهیزات پزشکی از مهم‌ترین صنایع در تجارت
امروزی بشر به لحاظ اثرگذاری بر سلامت انسان بوده و این صنایع به عنوان یکی
از کلیدی‌ترین و عظیم‌ترین صنایع جهان مطرح می‌باشد. در اختیار داشتن چنین
صنایعی به منزله یکی از معیارهای مهم توسعه یافتگی کشورها شناخته می‌شود.
این صنایع در بازارهای جهانی متفاوت از سایر صنایع با فناوری پیشرفته
می‌باشند، زیرا تابع تحقیقات نوآورانه، سرمایه‌گذاری و مقررات دولتی
می‌باشند. هزینه سرمایه‌گذاری جهت ایجاد نوآوری در این صنایع با توجه به
ماهیت آن بیشتر از سایر صنایع است.
در تولید اکثر محصولات این صنایع از فناوری ساخت بالا استفاده می‌شود به همین دلیل این صنعت در جرگه صنایع بالادستی و دانش‌بنیان طبقه‌بندی می‌گردد. به واسطه تخصصی بودن، تیراژ تولید مشخص و استفاده از تجهیزات ساخت فناوری بالا تولیدات این صنعت از ارزش افزوده بالاتری در مقایسه با تولیدات سایر صنایع با فناوری پیشرفته برخوردار هستند و اغلب واحدهای تولیدی این صنایع فاقد آلایندگی زیست محیطی در فرآیند تولید خود هستند و به دلیل ارتباط مستقیم با سلامت افراد جامعه نیازمند دقت لازم در پیاده‌سازی استانداردهای عملکردی، ایمنی و کیفی می‌باشند.
میزان صادرات انواع داروهای انسانی طی یازده ماهه سال ۱۳۹۵ از نظر ارزشی معادل ۱۰۴.۵ میلیون دلار و از نظر وزنی ۴.۷ هزار تن می‌باشد که نسبت به مدت مشابه در سال ۱۳۹۴، ۳۵.۸ درصد رشد ارزشی و از نظر وزنی تغییری نداشته است. صادرات تجهیزات پزشکی نیز طی یازده ماهه سال ۱۳۹۵ با ارزش ۱۱.۴ میلیون دلار و وزن ۰.۳۵ هزار تن از رشد ارزشی ۸.۵ درصدی و کاهش وزنی ۴۱ درصدی برخوردار بوده است.
جمع کل صادرات اقلام دارویی مشتمل بر داروهای انسانی، مواد اولیه دارویی، داروهای دامپزشکی، مواد اولیه دارویی و تجهیزات پزشکی و آزمایشگاهی طی یازده ماهه سال ۱۳۹۵ با ارزش ۱۷۵.۲ میلیون دلار و وزن ۳۵ هزار تن نسبت به مدت مشابه در سال قبل از رشد ارزشی ۳۴.۴ درصدی و رشد وزنی ۳۱.۳ درصدی برخوردار بوده است.
فرسودگی خطوط تولید و پایین بودن ظرفیت‌های فعال تولیدی نسبت به ظرفیت اسمی، وضعیت تولید این کالاها را با مشکلاتی مواجه نموده است که منجر به عدم استفاده از حداکثر توان ظرفیت تولید شرکت‌ها گردیده است. همچنین مشکلات مربوط به تامین مواد اولیه، بالا بودن هزینه‌های ثبت در بازارهای هدف، عدم امکان جذب تکنولوژی‌های روز دنیا به دلیل کمبود نقدینگی، عدم استمرار حضور در بازارهای هدف به دلیل فعالیت‌های مستمر و کارشناسی شده شرکت‌های رقیب نظیر ترکیه و اردن در بازارهای همسایه، صادرات این گروه را با مشکلاتی مواجه نموده است.
تجهیزات پزشکی
مجموعه‌ای از توانایی‌ها در زمینه‌های علوم پزشکی، بیولوژی، مواد، ماشین‌های الکتریکی، الکترونیک، بیوالکترونیک و ابزار دقیق منجر به وجود آمدن صنعت نوپای تجهیزات پزشکی می‌شود. در حال حاضر در حدود ۵۰۰ واحد تولیدکننده فعال بیش از ۸۰۰ نوع وسیله پزشکی با کلاس‌های مختلف تولید می‌کنند.
میزان صادرات تجهیزات پزشکی در طی یازده ماهه سال ۱۳۹۵ با ۱۱.۴ میلیون دلار ارزش و وزن ۰.۳۵ هزار تن از رشد ارزشی ۸.۵ درصدی و کاهش وزنی ۴۱ درصدی نسبت به مدت مشابه قبلی برخوردار می‌باشد.
با توجه به سهم ناچیز ایران در جهان، ارتقای سطح فناوری و ارتباط دو حوزه مهندسی و پزشکی در بهبود صادرات این کالا می‌تواند موثر باشد. برخی از مشکلات این صنعت عبارت است از کمبود نقدینگی و سرمایه در گردش صادرکنندگان، عدم حضور مستمر در نمایشگاه‌های معتبر خارجی و کمبود منابع مالی در جهت معرفی توانمندی‌های تولیدی صادراتی در بازارهای هدف، عدم امکان حضور در مناقصات کشورهای هدف، کمبود ارتباط بین این صنعت و صنایع پشتیبان بوده و با توجه به جوان بودن این صنعت در کشور و تلاش برخی از شرکت‌های تولیدکننده صادراتی در بازارهایی نظیر ایتالیا، فرانسه و آلمان، توجه و اختصاص حمایت‌های لازم به این صنعت در رشد و توسعه آن مثمرثمر خواهد بود.
به دنبال اجرای طرح تحول نظام سلامت در سال‌های اخیر به دلیل سیاست‌های حمایتی وزارت بهداشت جهت استفاده از تجهیزات پزشکی داخلی، رشد تولیدات داخلی در این حوزه افزایش و همچنین تمایل افراد به احداث واحدهای تولیدی در این بخش بیشتر شده است. همچنین محدودیت در واردات کالاهای مشابه تولید داخل با کیفیت پایین‌تر سهم تولید را افزایش داده و در نتیجه منجر به افزایش سهم صادراتی شده است. مهم‌ترین راهکار در شرایط فعلی معرفی مستمر تجهیزات پزشکی کشورمان در قالب نمایشگاه‌های تخصصی اختصاصی و تخصصی بین‌المللی در کشورهای هدف می‌باشد.
درصد سهم یازده ماهه صادرات تجهیزات پزشکی در سال ۱۳۹۵ برای پنج بازار عمده صادراتی از کل صادرات این بخش ۷۳.۷ می‌باشد. علی‌رغم رشد ۸.۵ درصدی گروه، افت ارزشی در بازارهای امارات و عراق مشهود می‌باشد. البته نفوذ به کشور لهستان به عنوان بازار جدید اهمیت خود را دارا می‌باشد.
داروهای انسانی
براساس تعریف سازمان بهداشت جهانی دارو، هر ماده‌ای که در فرآیندهای دارویی به کار رفته و سبب کشف یا اصلاح فرآیندهای فیزیولوژیک یا حالات بیماری در جهت بهبود مصرف‌کننده گردد، دارو نامیده می‌شود. از مهم‌ترین نقاط قوت انواع و اقسام این کالا تولید محصولات با ارزش افزوده بالا، مزیت نسبی، گستره متنوع تولید، حجم قابل توجه سرمایه انسانی و موقعیت جغرافیایی و استراتژیکی کشور ایران می‌باشد.
میزان صادرات انواع داروهای ساخته شده انسانی طی یازده ماهه سال ۱۳۹۵ از نظر ارزشی معادل ۱۰۴.۵ میلیون دلار و از نظر وزنی معادل ۴.۷ هزار تن می‌باشد که نسبت به مدت مشابه سال ۱۳۹۴، با رشد ۳۵.۸ درصدی ارزش مواجه بوده است.
با توجه به برنامه‌های وزارت بهداشت مبنی بر رسیدن به تراز مثبت صادرات با توسعه صادرات، نظارت بر واردات دارو، کاهش واردات و کم شدن وابستگی به داروهای وارداتی، به نظر می‌رسد جهش خوبی در هشت ماهه سال جاری صورت گرفته است که با جهت‌گیری‌ها در چارچوب سیاست کلی سلامت در سال جاری امید می‌رود این روند ادامه یابد.
نظر به نیاز گسترده کشورهای همسایه به دارو و عدم توانایی در تولید داروهای برند بین‌المللی، نیاز به واردات داروهای خاص با کیفیت بالا در این کشورها احساس می‌شود، لذا توجه به صادرات اقلام دارویی با ارزش و فناوری بالا نظیر داروهای بیوتکنولوژیک می‌تواند در گرفتن سهم مجدد در بازارهای سنتی تاثیر بسزایی داشته باشد.
از طرفی به دلیل برداشته شدن تحریم‌های بانکی مسیر انتقال پول بسیاری از شرکت‌های دارویی که قبلا مسدود شده بود تا حدودی مرتفع گردیده و امکان انتقال پول‌های مسدود شده به کشور به دلیل تعاملات بانکی فراهم گشته است. همچنین به دلیل رشد تولید در حوزه دارو و کاهش واردات، میزان صادرات دارویی افزایش یافته است.
درصد سهم یازده ماهه صادرات داروهای انسانی در سال ۱۳۹۵ برای پنج بازار عمده صادراتی از کل صادرات این بخش ۸۷.۸ می‌باشد. با مشاهده رشد ارزشی در گروه می‌توان حدس زد که حجم بالای صادرات به بازار روسیه در سال ۱۳۹۵ دلیل قانع کننده‌ای برای رشد ارزشی این گروه می‌باشد.
داروهای دامپزشکی
میزان صادرات داروهای دامی طی یازده ماهه سال ۱۳۹۵ با ارزش ۸.۵ میلیون دلار و وزن ۶.۳ هزار تن نسبت به مدت مشابه در سال قبل با رشد ۱۱۸ درصدی ارزش و ۸۰ درصدی وزنی مواجه بوده است.
الزام شرکت‌های تولیدی و توجیه این شرکت‌ها مبنی بر تولید با کیفیت به منظور ارتقای فضای رقابتی در بازارهای هدف از طریق نشست‌ها و سمینارهای برگزار شده توسط سندیکای مربوطه با بخش خصوصی و تسهیلاتی که سازمان دامپزشکی کشور در فرآیند صادرات در سال جدید برای شرکت‌ها نظیر اعطای مجوز GMP به شرکت‌ها در کوتاه‌ترین زمان اعطا نموده، دستاوردهای صادراتی خوبی در هشت ماهه سال جاری به همراه داشته است.
درصد سهم یازده ماهه صادرات داروهای دامپزشکی در سال ۱۳۹۵ برای پنج بازار عمده صادراتی از کل صادرات این ۹۸ می‌باشد. داروهای دامپزشکی در مجموع از رشد ارزشی برخوردار می‌باشد، اما متاسفانه افت ارزشی در بازار ترکمنستان به دلیل مقررات دست و پاگیر این کشور مشاهده می‌شود.
شایان ذکر است طبق هماهنگی‌های به عمل آمده با دفتر صنایع دارویی وزارت صنعت، معدن و تجارت و سازمان دامپزشکی و سندیکای صادرکنندگان داروهای دامپزشکی، تعرفه‌های این صنعت نیاز به بازنگری داشته و متاسفانه به دلیل وجود دو تعرفه HS مشترک در بخش داروی دامی و داروی انسانی آمار صحیحی در این خصوص نمی‌توان ارائه داد.
مواد اولیه دارویی
میزان صادرات مواد اولیه دارویی طی یازده ماهه سال ۱۳۹۵ با ارزش ۵۰.۳ میلیون دلار و وزن ۲۳.۶ هزار تن نسبت به مدت مشابه در سال قبل از افزایش ارزشی ۳۲ درصدی و افزایش وزنی ۳۳ درصدی برخوردار بوده است.
در حال حاضر حدود ۳۵۰ ماده اولیه دارویی در کشور تولید می‌شود که تامین‌کننده نیاز بیش از ۴۰ درصد کارخانه‌های داروسازی داخل کشور می‌باشد. اعمال اصلاح تعرفه‌های ورودی مواد اولیه دارویی ضمانت اجرایی مناسبی برای جلوگیری از واردات بی‌رویه و حمایت از تولید داخلی و صادراتی گردید.
درصد سهم یازده ماهه صادرات مواد اولیه دارویی در سال ۱۳۹۵ برای پنج بازار عمده صادراتی از کل صادرات این بخش ۶۴.۳ درصد می‌باشد. مواد اولیه دارویی از تغییرات ارزشی مثبتی برخوردار بوده لیکن کشور امارات با افت ارزشی مواجه بوده که مهم‌ترین دلیل آن وجود تولیدکننده‌های بسیار هندی در این کشور در خصوص مواد اولیه و تمایل کشور امارات به واردات از چین و هند می‌باشد.
تجهیزات آزمایشگاهی
یکی از شاخه‌های رو به گسترش در حمایت از تولید ملی و تحقق اقتصاد مقاومتی ساخت و تولید تجهیزات آزمایشگاهی با هدف کاهش وابستگی آزمایشگاه‌های داخلی به تجهیزات وارداتی و همچنین استفاده از توانمندی‌های داخلی و حمایت از فعالیت‌های دانش‌بنیان در زمینه‌ی ساخت این اقلام می‌باشد که منجر به آثار اقتصادی زیادی از جمله افزایش اشتغال، افزایش حجم فروش، افزایش توان صادرات و افزایش توان مالی برای سرمایه‌گذاری داخلی در توسعه فعالیت شرکت‌های داخلی شده است.
طبق آمارهای ارائه شده توسط گمرک جمهوری اسلامی ایران، میزان صادرات تجهیزات آزمایشگاهی ساخت داخل طی یازده ماهه سال ۱۳۹۵ از ارزش ۰.۴۶ میلیون دلار و وزن ۰.۰۲ هزار تن برخوردار بوده که نسبت به مدت مشابه در سال قبل از میزان ۵۴ درصد کاهش ارزشی و ۵۰ درصد کاهش وزنی برخوردار بوده است.
با توجه به نوپا بودن این صنعت بدیهی است به منظور تداوم تولید، ساخت و صادرات تجهیزات آزمایشگاهی باید ظرفیت‌های علمی، فنی و اقتصادی جدید برای افزایش توانمندی کشور شناسایی و اقدامات حمایتی و سیاست‌های تشویقی مورد توجه قرار گیرد.
همچنین حمایت‌هایی که دولت در راستای توسعه کالاهای دانش‌بنیان به عمل آورده و از آنجایی‌که بیشتر تولیدات این صنعت کالاهای با فناوری بالا می‌باشد و همچنین به دنبال رفع تحریم‌ها و تمایل شرکت‌هیا خارجی به تجارت با صادرکنندگان ایرانی سرمایه‌گذاری‌هایی در این خصوص صورت گرفته و شرکت‌ها و فعالین اقتصادی در این حوزه رشد کرده‌اند.
لازم به ذکر است به دلیل مشخص نبودن کد تعرفه‌های HS این صنف و طبقه‌بندی برخی از اقلام این صنعت در گروه‌های دیگر نظیر تجهیزات آزمایشگاهی مکانیکی آمار صحیحی نمی‌توان ارائه نمود. درصد سهم یازده ماهه تجهیزات آزمایشگاهی در سال ۱۳۹۵ برای پنج بازار عمده صادراتی از کل صادرات این ۹۴.۴% می‌باشد.
کالاهای با فناوری بالا
در برنامه چهارم و پنجم توسعه بر تثبیت جایگاه دوم ایران و دستیابی به آستانه جایگاه اول علمی و فناوری در منطقه و تثبیت آن تا پایان برنامه تاکید گردیده است. صادرات محصولات صنعتی با فناوری بالا موضوعی است که باید در سیاست‌های برنامه ششم توسعه به خوبی دیده شود، اما با توجه به بررسی‌های صورت گرفته، صادرات صنایع «هایتک» در شرایط مناسبی به سر نمی‌برد و در صورت ادامه چنین روندی نمی‌توان آینده‌ای را برای این صنایع متصور بود.
سهم عمده اقلام صادراتی صنایع با فناوری بالا به فعالیت تولید دارو و مواد شیمیایی مورد استفاده در پزشکی و محصولات دارویی گیاهی اختصاص دارد. سهم صادرات محصولات دارویی از سهم محصولات صنعتی با فناوری بالای کشور همواره با رشد همراه بوده است به‌طور کلی سهم محصولات دارویی در کل صادرات محصولات صنعتی هایتک در مقایسه با سایر محصولات صنعتی با فناوری بالا، زیاد است.
آخرین خلاصه تحلیل آماری وضعیت صادرات شاخص اقلام عمده دارو، تجهیزات پزشکی و آزمایشگاهی طی ۱۱ ماهه سال ۱۳۹۵ بوده که در اختیار خبرنگار ایسنا قرار گرفته است و هنوز تحلیل آماری وضعیت صادراتی در این بخش طی ۱۲ ماهه سال گذشته منتشر نشده است.
