سهم ایران از کانون ریزگردها در خشکسالی های شدید 20 درصد است

«هدایت فهمی» روز شنبه با اشاره به تشدید مشکل ریزگردها در کشور که در هفته های گذشته به بحران قطعی آب و برق در استان خوزستان و برخی دیگر از مناطق کشور تبدیل شد، افزود: تحلیل ها نشان می هد منشا 65 درصد ریزگردهای ایران از کشور عراق، 16 درصد سوریه، 9 درصد عربستان، هشت درصد ایران و 2 درصد اردن است، اما در سال های گذشته و به دلیل بروز خشکسالی های شدید و افزایش فرسایش خاک، میانگین سهم ایران به 12 درصد و در برخی سال ها تا 20 درصد نیز افزایش داشته است.

وی بیان داشت: بر این اساس عمده کانون ریزگردها در کشور از خارج ایران است و بویژه ساخت دریاچه مصنوعی «ثرثار» عراق و سدسازی های گسترده در ترکیه در قالب پروژه «گاپ» را می توان به عنوان مهمترین عامل شکل گیری آن برشمرد.
فهمی در ادامه توضیح داد: «گاپ» (Great Anatolian Project) – به اختصار GAP – پروژه عظیمی مشتمل بر 22 سد بزرگ و کوچک و 14 طرح برقابی روی رودخانه های دجله و فرات در منطقه شرقی ترکیه است که 9 استان و 10 درصد خاک این کشور را شامل می شود.
به گفته این مقام مسئول، در طرح اولیه این پروژه، اجرای کشت آبی در 1.8 تا 2 میلیون هکتار از اراضی ترکیه و تولید سالیانه هفت هزار و 500 مگاوات انرژی برق پیش بینی شده است.
وی بیان داشت: این پروژه عظیم در زمان ریاست جمهوری «سلیمان دمیرل» در دهه 60 میلادی آغاز و از سال 1980 با نام جدید گاپ مطرح شد که بخش عمده ای از پروژه های آن در سال 2008 به بهره برداری رسید.

فهمی اظهار داشت: ترک ها در اجرای این پروژه جمله مشهوری داشتند و آن اینکه «کاری می کنیم که ارزش هر بشکه آب با یک بشکه نفت برابری کند».
وی با یادآوری اینکه همه آب رودخانه های دجله و فرات که کشور عراق را مشروب می کند، از ترکیه سرچشمه می گیرد، خاطرنشان کرد: پروژه گاپ با همکاری 81 شرکت خارجی از جمله شرکت هایی از ایتالیا، آمریکا، آلمان، سوئد، بلغارستان، رژیم اشغالگر قدس، عراق و اردن فعال شد.
این مقام مسئول وزارت نیرو اظهار داشت: مطابق آمارهای موجود، از سال 2008 تاکنون و با بهره برداری از این پروژه ها و همچنین تغییرات اقلیمی و افزایش تبخیر، 114 میلیارد مترمکعب از آب حوضه آبریز بین النهرین (میان رودان) در کشور عراق کاهش یافته که به اندازه تقریبی کل آب تجدیدپذیر ایران است و دومین کاهش آب در یک حوضه آبریز پس از کشور هندوستان در جهان محسوب می شود.
این کارشناس مسائل آب خاطرنشان کرد: 35 میلیارد مترمکعب از کاهش حجم آورد رودخانه های دجله و فرات به دلیل سدسازی های پروژه گاپ بوده است، اما بقیه این کاهش به دلیل حفر چاه های عمیق در حوضه آبریز بین النهرین (60 درصد)، کاهش نزولات جوی (20 درصد) و تبخیر آب ناشی از افزایش دما (20 درصد) بوده است.
وی با اشاره به عبور رودخانه دجله از عراق، ادامه داد: رودخانه فرات نیز با سرچشمه گرفتن از ترکیه، وارد سوریه و عراق شده و این دو کشور را مشروب می کند. ترکیه با ساخت سد «آتاتورک» (بزرگترین سد خاورمیانه و نهمین سد بزرگ جهان) با حجم تنظیمی 37 میلیارد مترمکعب (تقریبا به اندازه حجم تنظیمی همه سدهای موجود در ایران) در سال های گذشته، دریافتی سالیانه آب سوریه و عراق را که پیش از این سالیانه 33 میلیارد متر مکعب بود به 9 میلیارد مترمکعب کاهش دادند.
معاون مدیرکل دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو تصریح کرد: این مساله بتدریج کیفیت و کمیت آب را در این کشورها کاهش داد، به طوری که آلایندگی رودخانه فرات (شامل آلودگی های صنعتی، فاضلاب های شهری و ...) از 800 پی. پی. ام (قسمت در میلیون) به 1800 پی. پی. ام افزایش یافت.

وی یادآور شد: در سال های گذشته کشور سوریه نیز با ساخت سدهای «اسد»، «بعث»، «حلب» و «تشرین» روی رودخانه فرات، از حجم آب ورودی این رودخانه به عراق کاسته است.
فهمی در ادامه با اشاره به رودخانه دجله، اضافه کرد: حجم ورودی آب این رودخانه به عراق سالیانه 21 میلیارد مترمکعب بود، اما با ساخت سد «ایلیسو» در ترکیه، حجم ورودی آب به عراق به حدود سالیانه 9 میلیارد مترمکعب کاهش یافت.
وی گفت: 85 درصد آب شیرین مصرفی مورد نیاز عراقی ها از رودخانه های دجله و فرات تامین می شود و این کشور نیز در سال 1956 میلادی برای اطمینان بخشی به تامین آب شرب مورد نیاز خود، اقدام به ساخت دریاچه مصنوعی «ثرثار» به وسعت 2710 کیلومتر مربع در 120 کیلومتری شمال بغداد که قابلیت ذخیره 86 تا 100 میلیارد مترمکعب آب را در خود داشت، کرد.
وی هشدار داد: بر اساس تحلیل های کارشناسان، تا سال 2045 میلادی 60 درصد به تقاضای آب شیرین در خاورمیانه افزوده می شود؛ این در حالی است که به دلیل تغییرات اقلیمی و کمبود آب، 10 درصد از منابع موجود آب شیرین در این منطقه کاهش می یابد؛ موضوعی که می تواند حتی منجر به بروز جنگ های منطقه ای شود و برخی «بیداری اسلامی» کشورهای عربی را از این موضوع متاثر می دانند.

معاون مدیرکل دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو در ادامه با اشاره به هورالعظیم افزود: این تالاب که بزرگترین تالاب استان خوزستان و یکی از بزرگترین تالاب‌های ایران است، در مرز ایران و عراق واقع شده و حدود یک سوم آن در کشورمان و دو سوم آن در کشور عراق قرار دارد.
وی ادامه داد: عمق اصلی این تالاب به سمت کشور عراق است که حقابه های آن از رودخانه فرات و همچنین از رودخانه های ایران تامین می شود.

فهمی یادآور شد: امسال و با شرایط نسبتا مساعد جوی و بارش ها، اکثر مخازن ششگانه هورالعظیم پر آب شده، اما هر زمان خالی از آب می شوند به منشا تولید ریزگرد مبدل می شوند.
وی تاکید کرد: رفع مشکل ریزگردها در کشور نیازمند تعامل با کشورهای همسایه و با دیپلماسی آب و گسترش روابط سیاسی به منظور رهاسازی حقابه های زیست محیطی امکانپذیر است و فقط با یک همکاری منطقه ای میسر می شود.

فهمی هشدار داد: ایران رتبه نخست فرسایش آبی و بادی خاک ها را داراست و اگر دیر اقدام کنیم، تبعات اسفناکی برای آینده این سرزمین به دنبال خواهد داشت.
به گزارش ایرنا، پیش از این «محمد درویش» مدیرکل دفتر مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط‌زیست در گفت وگویی اظهار کرده بود، دولت ترکیه که در 2 دهه گذشته با ساخت سدهای بسیاری در حوضه «آناتولی جنوبی» و سرچشمه‌های اصلی فرات، از ورود آب به کشور سوریه و عراق جلوگیری کرده است، در حال ساخت سد ایلسیو با گنجایش 43 میلیارد مترمکعب و ظرفیتی معادل سه برابر بزرگترین سد ایران یعنی کرخه است.

درویش با بیان اینکه سدهای ساخته شده بر روی دجله و فرات، همه آب این دو رودخانه را می‌گیرند، بیان داشت: خشک شدن تالاب‌های مرکزی عراق و سوریه، تبدیل تالاب هورالعظیم به بزرگترین کانون بحرانی ریزگرد در منطقه، درگیری 25 استان غربی و مرکزی کشورمان با معضل ریزگردها و افزایش چشمگیر این مساله، نمونه‌ای از ارمغان حذف حقابه دجله و فرات است.
مدیر کل دفتر مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست ادامه داد: نابودی بیش از 6.5 میلیون هکتار از اراضی کشاورزی عراق، سوریه، ایجاد کانون‌های فرسایش بادی و تولید گرد و خاک، خشکی عراق و گرد و غبار برخاسته از این کشور بر روی ایران، از دیگر آسیب‌های جبران‌ ناپذیر اقدام دولت ترکیه با ساخت سدهای گاپ است.

این مقام مسئول در سازمان حفاظت محیط زیست، با تاکید بر آسیب‌های نگران‌کننده احداث سد ایلیسو در ترکیه، افزود: اگر ساخت سد ایلیسو به پایان برسد، کار همه ما تمام است و همه نقاط کشور ما درگیر ریزگرد خواهد شد؛ بنابراین، ایران باید هر چه زودتر از تکمیل این سد که تا سال 2019 افتتاح خواهد شد، جلوگیری کند.

همچنین «سیدمحمدرضا رضازاده» مدیرعامل شرکت آب و نیروی ایران پیش از این در گفت وگو با ایرنا درباره پدیده ریزگردها در ایران گفت: از آنجا که ترکیه سدهای بزرگی را فقط برای مصارف داخلی خود ساخته اند و آب آنها در همان بالادست مصرف می شود، تاثیر زیادی روی رودخانه های دجله و فرات گذاشته و یکی از عامل های اصلی پدیده ریزگرد در ایران است.
وی درباره تاثیر کم آبی رودهای سرزمینی ایران بر عراق تصریح کرد: حداکثر اثر این آب ها بر رودخانه دجله 14 درصد است و در فرات هیچ تاثیری ندارد؛ همچنین ایران تاکنون از حقابه های خود در این رودخانه ها استفاده نکرده است.

رضازاده یادآوری کرد: ساخت سدهای حوضه آبریز کارون در ایران نیز به گونه ای است که در پایین دست آن زمین های مسطح قابل کشت چندانی وجود ندارد و بر این اساس، آب پشت سدها فقط صرف تولید و ذخیره برق شده و سپس به سوی دشت خوزستان می رود.