طی سال‌های اخیر یکی از جدی‌ترین چالش‌هایی که کشور ما با آن مواجه شده، بحث کمبود آب است. بحران آب مشکلات زیادی را برای کشور ایجاد کرده و هر چه جلوتر می‌رویم این بحران نیز عمیق تر می‌شود.
به گونه‌ای که کارشناسان معتقدند میزان آبهای تجدیدپذیر کشور از ۱۳۲ میلیارد متر مکعب در حدود ۵۰ سال قبل، به ۸۸ میلیارد مترمکعب درحال حاضر رسیده است و بحران کم آبی و خشکسالی کشور را به شدت تهدید می‌کند. در همین راستا و به بهانه اینکه فردا، چهارشنبه، اول مارس ۲۰۱۷ و یازدهم اسفند ماه ۹۵، روز ملی آب است و قرار است که به همین منظور همایش بزرگداشتی در اتاق ایران برگزار شود، با سرج ناکوزی، نماینده فائو در ایران درباره وضعیت آب در کشورمان، گفتگویی انجام دادیم که از نظرتان می‌گذرد؛
*آقای ناکوزی بفرمایید که سابقه همکاری فائو و ایران به چند سال می رسد و مهم ترین مواردی که در این همکاری مورد توجه طرفین بوده، چه مسائلی هستند؟
فائو و دولت جمهوری اسلامی ایران، سابقه چندین دهه همکاری مستمر با هدف مدیریت پایدار منابع طبیعی کشور دارند؛ موفقیت‌های متعددی در قالب این همکاری بدست آمده و همواره سعی شده تا با تقویت اثربخشی و پایداری همکاری‌های فی مابین، چالش‌های اکولوژیک در حفاظت از منابع طبیعی در حال تقلیل در شرایط زیست محیطی که نه تنها در ایران بلکه در کل منطقه، روز به روز در حال پیچیده‌تر شدن است؛ مورد توجه قرار گیرند. در مرکز این چالش‌ها، کمیابی آب و نیاز به رویکردهای بهینه مدیریت بهره برداری از منابع آب و حکمرانی است.
*دلایل کمیابی آب در منطقه خاورمیانه از نظر فائو چیست و چه تحلیلی برای وضعیت آب در این منطقه دارید؟
براساس پیش بینی‌های منتشر شده توسط موسسه منابع آب، نیمی از کشورهای منطقه تا سال ۲۰۴۰ میلادی، تنش‌های آبی بسیار شدیدی تجربه خواهند کردافزایش جمعیت، عوامل محرک افزایش خودکفایی غذایی، شهری شدن، توسعه اقتصادی – اجتماعی، در ترکیب با اثرات منفی تغییر اقلیم و کاهش قابل توجه کیفیت منابع آب، مهم‌ترین عوامل تشدید کننده کمیابی آب در منطقه خاور میانه هستند. براساس پیش بینی‌های منتشر شده توسط موسسه منابع آب، نیمی از کشورهای منطقه تا سال ۲۰۴۰ میلادی، تنش‌های آبی بسیار شدیدی تجربه خواهند کرد.
*مهم‌ترین چالشی که کمبود آب می‌تواند در آینده نزدیک برای این کشورها ایجاد کند، چیست؟
در این شرایط، یادآوری این نکته مهم است که بخش کشاورزی در حال حاضر حدود ۷۰ درصد منابع آب جهان و نزدیک به ۹۵ درصد منابع آب بسیاری از کشورهای در حال توسعه را مصرف می‌کند. به خصوص در منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا که کشورها به طور طبیعی با کمبود آب مزمن دست به گریبان هستند، یکی از مهم‌ترین چالش‌ها، تأمین امنیت آبی و غذایی برای توسعه پایدار اقتصادی و اجتماعی در شرایط کمیابی شدید و غیرمنتظره آب است.
*شرایط مذکور چقدر برای کشورهایی که درگیر این چالش هستند، خطرناک است؟
روند رو به رشد وقوع خشکسالی ها و افزایش شدت آنها در یک دهه گذشته، هشداری برای منطقه غرب آسیا و شمال آفریقاست. به خطر افتادن بهره وری سامانه‌های کشاورزی با کاهش کیفیت منابع خاک، بیابان زایی، افزایش شدت طوفان‌های گرد و غبار و افت معیشتی همراه شده است. خشکسالی در شرایطی که راهکارهای مناسب مواجهه با آن در سطح محلی، ملی و منطقه‌ای وجود نداشته باشد، می‌تواند بسیار مخرب باشد.
*فائو برای مقابله با این مسائل چه راهکاری را پیشنهاد می‌کند؟
بسیار مهم است که کشورها به صورت راهبردی، تخصیص منابع آب خود را برنامه ریزی کنند و ضمن بررسی سیاست‌های بخشهای آب، غذا و انرژی از هماهنگی آنها با یکدیگر و شرایط متأثر از تغییر اقلیم (به خصوص وقایع حدی) در جهت بهترین استفاده از هر قطره آب اطمینان حاصل کنند. علاوه بر این، کاهش ریسک خشکسالی و سایر بلایای مرتبط با آب و هوا باید مورد توجه قرار گرفته و مدیریت خشکسالی در سیاست گذاری‌ها در سطوح سازمانی مختلف ملحوظ شود.
ایران چالش‌های زیادی را در بخش آب تجربه کرده به شکلی که کمبود آب، در حال حاضر، تبدیل به یک اولویت ملی شده؛ رشد جمعیت و تغییر اقلیم مواردی هستند که فشار بر منابع آب را افزایش داده‌اند*آقای ناکوزی بفرمایید که تحلیل فائو از وضعیت آب در ایران چگونه است؟
همانگونه که همه مطلع هستیم، ایران هم چالش‌های زیادی را در بخش آب تجربه کرده به شکلی که کمبود آب، در حال حاضر، تبدیل به یک اولویت ملی شده است. رشد جمعیت، تغییر اقلیم، افزایش نیازهای آبی و کاهش تأمین در بین مواردی هستند که فشار وارد شده به منابع آب کشور را افزایش داده‌اند.
با متوسط بارش ۲۵۷ میلیمتر که کمتر از یک سوم متوسط جهانی است و قرار گرفتن در کمربند خشک و نیمه خشک کره زمین با دمای متوسط ۱۷ درجه سانتیگراد، ایران در دسته کشورهای با تنش آبی است. میزان منابع آب تجدید پذیر ایران در ۱۵ سال گذشته به یک سوم متوسط جهانی نزول پیدا کرده است.
*فائو در راستای حل این مشکلات، چه اقداماتی را انجام داده است؟
برای رسیدگی به این چالش‌ها، فائو به عنوان یک نهاد تخصصی در سال ۲۰۱۳ میلادی، ابتکار عمل کمیابی آب (WSI) را تأسیس کرد که اولین خروجی آن، راهبردهای مشارکتی منطقه‌ای برای مدیریت پایدار آب در بخش کشاورزی در منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا بوده است.
راهبرد مشارکت منطقه‌ای، برای کمک به کشورهای منطقه در جهت شناسایی و تنظیم سیاست‌ها، ساختار حکمرانی، سرمایه گذاری‌ها و اقداماتی که به صورت پایدار منجر به بهبود بهره وری می‌شوند، چهارچوبی را فراهم می‌کند. خوشوقتم به اطلاع برسانم که از سال ۲۰۱۶ میلادی، جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از کشورهای نقطه تمرکز این ابتکار عمل انتخاب شده است.
برای پیاده سازی راهبرد همکاری منطقه‌ای و برای شتاب بخشیدن به پیاده سازی راه حل‌های مدیریت آب کشاورزی در منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا، فائو، ساختار همکاری منطقه‌ای توسعه داده که در کنار سایر ابتکار عمل‌های منطقه‌ای و بین المللی مانند اطلس( (DWFI Global Yield Gap، حسابداری آب (UNESCO-IHE)، پروژه‌ها و همکاری‌ها برای مثال با ICBA, AWC, ICARDA و قطب‌های علمی ملی، دستیابی به نتایج مورد انتظار را تسریع می‌کند.
*لطفا درباره ابتکار آب منطقه‌ای توضیحات بیشتری ارائه کنید.
ابتکار منطقه‌ای با هدف مواجه علمی و اقدام منطقه‌ای برای مدیریت منابع آب از سوی فائو معرفی شد؛ چراکه فائو اعتقاد دارد مساله کاملا منطقه‌ای است و چند کشوری که در وضعیت بحرانی قرار دارند از جمله ایران، به عنوان کشور کانونی انتخاب شدند. ضمن اینکه روش‌های سنجش از راه دور فائو و روش‌های منطقه‌ای موجب مدیریت هماهنگ بحران آب در منطقه می‌شود.
همکاری راهبردی، مکمل توانایی‌های تخصصی فائو در جمع آوری و توسعه داده‌ها و اطلاعات بروز و شواهد واقعی پشتیبانی کننده فرآیندهای مدیریت منابع آب، سیاست گذاری و تصمیم گیری است. این را می‌توان یک پیشرفت قابل ملاحظه در منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا در جهت محاسبه معیارهای کمی، پایش و ارزیابی خروجی‌ها و دستاوردها (شامل موارد مرتبط با اهداف توسعه پایدار) تلقی نمود.
یکی دیگر از ابعاد مهم این همکاری راهبردی در پرداختن به چالش بنیادی کمبود آب، بسیج طیف گسترده‌ای از ذینفعان است. ما همه اعتقاد داریم که آب یک عنصر حیاتی برای زندگی همه است. اما حیاتی بودن آب تنها به جنبه‌های اجتماعی و زیست محیطی و یا حیات بخشیدن به انسان محدود نمی‌شود، بلکه یک مسئله اقتصادی نیز هست. سرمایه گذاری در مدیریت مؤثر منابع آب برای توانمندسازی جوامع محلی و تقویت بخش کشاورزی و مناطق روستایی ضروری است.
استفاده بهینه از منابع طبیعی برای تقویت اقتصاد ملی و محلی ضروری است. از این منظر، همکاری بخشهای دولتی و خصوصی، یکی از محورهای اصلی تعامل با طیف گسترده ذینفعان است. از طریق تقویت مشارکت دولت‌ها، نهادهای بین المللی، جامعه مدنی و بخش خصوصی، قادر به توسعه سیاست‌های نوین مشارکتی، حکمرانی و مدیریت برای استفاده پایدار از منابع آب کمیاب خواهیم بود.
*در صحبت‌هایتان به توانمندسازی جوامع محلی و تقویت بخش کشاورزی و مناطق روستایی اشاره کردید بفرمایید که در ایران این توانمندسازی از چه طریقی صورت می‌گیرد و جوامع محلی چه آموزش‌ها و مهارت‌هایی را کسب می‌کنند؟ هم اکنون این طرح در کدام مناطق ایران اجرایی می‌شود؟
چشم انداز ما در ایران، تغییر نقش ماست به نحوی که بتوانیم به دولت جمهوری اسلامی برای دستیابی به امنیت پایدار غذایی و بهبود بهره وری بخش کشاورزی در کنار پرداختن به چالش کمبود آب کمک کنیمدر کرمان و خراسان جنوبی؛ در این زمینه می‌توان به ایجاد معیشت‌های جایگزین به جای مشاغلی که به محیط زیست لطمه می‌زنند مانند تخریب جنگل‌ها اشاره کرد؛ ایجاد صندوق‌های توسعه پایدار در مناطق روستایی را نیز می‌توان مورد اشاره قرار داد.
چشم انداز ما در ایران، تغییر نقش ماست به نحوی که بتوانیم به دولت جمهوری اسلامی ایران برای دستیابی به امنیت پایدار غذایی و بهبود بهره وری بخش کشاورزی در کنار پرداختن به چالش کمبود آب و حفاظت از منابع طبیعی کشور کمک کنیم.
دستیابی به این هدف از طریق پیاده سازی برنامه راهبردی برای حکمرانی پایدار آب در ایران صورت خواهد گرفت که پیوندهای بین بخشهای آب، غذا، انرژی و اقلیم را درنظر می‌گیرد. بخش خصوصی نقش مهمی در این راستا خواهد داشت
