در ایران به‌واسطه وجود
تحریم‌های دلاری، عمده عملیات واقعی اقتصاد با سایر ارزهای معتبر دنیا صورت
می‌گیرد؛ اما مبنای گزارشگری اقتصادی، همچنان دلار باقی مانده است. این
موضوع باعث بروز مشکلاتی مانند «انتقال نوسانات نرخ دلار به داخل»، «احتمال
مواجه شدن با تحریم دلاری آمریکا»، «تمرکز تقاضای جامعه برای دلار» و
«دشواری یکسان‌سازی گزارش‌ها با عملیات واقعی» شده است. رئیس کل بانک
مرکزی، در یک گفت‌و‌گوی تلویزیونی از برنامه این نهاد برای تغییر ارز مبنای
گزارشگری از دلار به یک ارز معتبر دیگر در دو ماه آینده خبر داد. سیف برای
ارز جایگزین دو ویژگی را برشمرد: نخست آنکه از ثبات لازم برخوردار باشد و
دوم آنکه در تجارت خارجی کشور ما نقش پررنگی داشته باشد. رئیس کل بانک
مرکزی با توجه به اینکه بزرگ‌ترین مبادلات تجاری ایران با اتحادیه اروپا،
چین و امارات صورت می‌گیرد، دو روش متداول جهان برای این تغییر را استفاده
از سبدی از ارزها یا بهره‌گیری از ارز رایج در تجارت خارجی دانست.
رئیس کل بانک مرکزی از تغییر واحد ارز گزارشگری کشور از دلار به دیگر ارزهای رایج دنیا خبر داد. او با اشاره به نقش اندک دلار در تجارت خارجی ایران تاکید کرد: باید ارزی را مبنای گزارش‌دهی قرار داد كه از ثبات بیشتری برخوردار است و در تجارت خارجی ما كاربرد بیشتری دارد. سیف با بیان اینکه تغییر ارز مبنا در گزارش‌دهی ایران حداکثر تا دوماه آینده صورت می‌گیرد، توضیح داد: برای این تغییر باید یکی از دو روش معمول در جهان را انتخاب کرد؛ یعنی یا سبدی از ارزها را تعیین کنیم یا ارزی كه بیشترین نقش را در تجارت خارجی ایفا می‌كند، برگزینیم.
اصلاح واحد ارزی در گزارشگری
به گزارش روابط عمومی بانک مرکزی، سیف در برنامه نگاه یک از برنامه بانک مرکزی در مورد تغییر واحد ارز گزارشگری کشور از «دلار» به دیگر «ارزهای رایج دنیا» خبر داد. به گفته سیف، گرفتاری ایران با دلار از زمان تحریم‌های اولیه وجود داشت و این روند در حال حاضر نیز ادامه دارد، اما درخصوص استفاده از ارزهای دیگر، محدودیتی وجود ندارد. او با بیان اینکه در حال حاضر واحدهای بانکی ایران، در اغلب كشورهای دنیا از جمله آلمان، فرانسه و ایتالیا فعال شده‌اند، درخصوص عدم تمایل بانک‌های انگلیسی به همکاری با ایران اعلام کرد: این موضوع هیچ ارتباط معناداری با تحریم‌ها ندارد و این بی میلی تنها ناشی از ریسكی است كه خود آنها ارزیابی می‌كنند. در این خصوص هم مذاكراتی در شرف انجام است و امیدواریم مشكلات به زودی مرتفع شود.
تغییر برابری ارزها
رئیس کل بانک مرکزی با تاکید بر نقش اندک دلار در تجارت خارجی ایران عنوان کرد که در چنین شرایطی منطقی نیست دلار مبنای گزارش‌دهی اقتصادی ایران باشد. او به ارائه توضیحاتی درباره تغییر نرخ برابری ریال در برابر یورو و دلار گفت: «ارزش واحد پول اتحادیه اروپا در برابر ریال ایران، آذر امسال در مقایسه با مرداد 1392 قریب به 2/ 1 درصد كاهش یافته است.» رئیس كل بانك مركزی با تاكید بر این كه نوسانات ارزهای كشورهای مختلف در برابر یكدیگر اصولا پدیده عجیبی نیست، گفت: در ماه‌های اخیر برابری دلار نسبت به سایر ارزها به شدت تغییر یافته، به عبارت دیگر دلار حتی در برابر یورو و سایر اسعار تقویت شده است. این شرایط در مواردی ناشی از سیاست‌های تجاری و اقتصادی كشورها است. به‌عنوان مثال كشورهای حوزه یورو می‌خواهند نرخ واحد پول خود را كاهش دهند تا صادراتشان توسعه یابد یا مانع از واردات شوند. به هر حال با توجه به قدرت گرفتن دلار و به خصوص بحران نفتی كه بازارهای جهانی را تكان داد، نرخ برابری واحد پول آمریكا در مقابل همه ارزهای رایج دنیا تغییر كرد. این افت ارزش برای واحد پول آذربایجان 130 درصد و برای روسیه و روبل 87درصد بود. در این میان یورو هم در قیاس با دلار 26 درصد ضعیف تر شد. با این همه، افت ارزش ریال در برابر دلار 21 درصد به ثبت رسید یعنی حتی كمتر از یورو.
انتخاب یکی از دو روش معمول جهان
رئیس کل بانک مرکزی با بیان این مقدمات توضیح داد: یكی از اقداماتی كه در این خصوص و با توجه به شرایط گفته شده باید انجام شود تغییر واحد ارز گزارشگری ایران است. به عبارت دیگر ما باید ارزی را مبنای گزارش‌دهی قرار دهیم كه از ثبات بیشتری برخوردار است و در تجارت خارجی ما كاربرد بیشتری دارد.به گفته سیف، بانك مركزی در این خصوص مشغول فعالیت است چون بزرگ‌ترین مبادلات تجاری ایران با اتحادیه اروپا، چین و امارات صورت می‌گیرد. با این اوصاف، ایران می‌تواند یكی از دو روش معمول در جهان را انتخاب كند؛ یعنی یا سبدی از ارزها را تعیین كند یا ارزی كه بیشترین نقش را در تجارت خارجی ایفا می‌كند، برگزیند.
او زمان تغییر ارز مبنا در گزارش‌دهی ایران را یك یا دو ماه آینده اعلام كرد و گفت: پیمان‌های ارزی هم در این راستا از جمله راهكارهایی است كه بانك مركزی مورد توجه قرارداده و به همین منظور تفاهم‌نامه‌هایی نیز با كشورهای مختلف از جمله آذربایجان، عراق، روسیه و تركیه امضا شده اما متاسفانه در عمل، امكان اجرایی شدن این تفاهم‌ها وجود ندارد. او درخصوص عدم تحقق پیمان‌ها توضیح داد: یكی از دلایل عدم تحقق پیمان ها، انجام صادرات نفت، در مقابل نبود وارداتی مناسب از كشورهای هم‌پیمان است. این عدم تعادل، گردش منابع را كند می‌كند و به نظر می‌رسد تا زمانی كه تعادل كالایی ایجاد نشده نمی‌توان انتظار به ثمر رسیدن پیمان‌های ارزی را داشت.
تعریف ارز عملیاتی و ارز گزارشگری
ارز عملیاتی به ارزی اطلاق می‌شود که داد‌و‌ستدها و معاملات بر اساس آن صورت می‌گیرد، اما ارز گزارشگری، ارزی است که مبنای محاسبات و انتشار گزارش‌های اقتصادی قرار می‌گیرد. به‌عنوان مثال، در حال حاضر بخش قابل توجهی از نفت کشور به اروپا یا کشورهای شرق آسیا صادر می‌شوند که ارز عملیاتی آن غیر از دلار است، اما میزان گزارش‌ها از صادرات نفت ایران همواره بر اساس دلار بوده است. در سال‌های گذشته به دلیل وجود تحریم‌های اولیه و در ادامه تحریم‌های مربوط به فعالیت‌های هسته‌ای، دیگر دلار به‌عنوان ارز اصلی در تجارت خارجی محسوب نمی‌شده است. همچنین اگر در برهه‌هایی در جریان معاملات از دلار استفاده می‌شد، در مراحل پرداخت، دلار به ارزهای دیگر تبدیل می‌شد. در حالی که در مبادلات بین‌المللی ایران از سایر ارزها استفاده می‌شود،اما برای ثبت حساب‌ها از دلار استفاده می‌شود.
اثرگذاری تناقض ارزی
هنگامی که عملا از ارز دیگر در معاملات استفاده می‌شود، اما حساب‌ها بر حسب دلار محاسبه و ثبت می‌شود که این روند باعث می‌شود نوسانات دلار به اقتصاد کشور منتقل شود و این در حالی است که این ارز نقشی در عملیات ارزی ما نداشته است. از سوی دیگر، استفاده از دلار باعث شده عادات مصرفی نیز به این سمت کشیده شود و تقاضا برای ارز مسافرتی و حتی زیارتی، با دلار صورت می‌گیرد. در حالی که این دلار نیز در کشور مقصد به ارز آن کشور تبدیل و ارز سهمیه‌ای مسافرتی نیز با دلار پرداخت می‌شود. این در حالی است که می‌توان در ارز مسافرتی نیز از یک نرخ ارز معتبر دیگر بهره برد. این موضوع باعث می‌شود یک دوگانگی ارزی در بخش عملیات و گزارشگری در اقتصاد کشور وجود داشته باشد.
گام‌های اصلاحی
در حال حاضر این اصلاح گزارشگری در نرخ ارز می‌تواند در مرحله اول در بنگاه‌ها و بانک‌ها صورت گیرد، تا بنگاه‌ها ارز گزارشگری را متناسب با نرخ ارز عملیاتی تغییر دهند. یا اینکه اگر بنگاه‌ها و صادرکنندگان بر اساس یک ارز مشخص عملیاتی کار می‌کنند، گزارش‌های آن نیز بر اساس آن تنظیم شود. در گام بعد نیز می‌توان، عادات مصرفی جامعه را بر اساس این نرخ تغییر داد. به این شکل، اقتصاد کشور از تحریم‌های دلاری و همچنین نوسانات این ارز محافظت می‌شود.
به تنش دامن نزنید
رئیس نهاد ناظر پولی کشور، به سپرده‌گذاران موسسات کاسپین و ثامن‌الحجج توصیه کرد که از دامن زدن به تنش موجود بپرهیزند چرا که یكی از پیش نیازهای رشد و توسعه اقتصادی، جلوگیری از ایجاد تنش‌ها در اقتصاد و بازارهای مالی كشور است. رئیس کل بانک مرکزی بر این نکته تاکید دارد که در فضای آرام با سرعت بیشتری می‌توان به مطالبات سپرده‌گذاران رسیدگی کرد. ولی‌الله سیف در برناه نگاه یک توضیحاتی راجع به دو موسسه بحران‌زده ارائه داد. طبق گفته سیف، بیش از 90 درصد سپرده‌گذاری‌های زیر 300 میلیون تومان در موسسه ثامن‌الحجج تعیین تكلیف شده است.رئیس کل بانک مرکزی این اطمینان را به سپرده‌گذاران این موسسه داد كه در روند رسیدگی به هیچ عنوان، استثنایی وجود نخواهد داشت و کاملا بر اساس ضوابط عمل خواهد شد.
همچنین سیف‌عدم انتقال دارایی‌ها از میان موسسات ادغام شده به موسسه کاسپین و حكم مقام قضایی در یكی از استان‌های كشور مبنی بر نصب زودهنگام تابلوی کاسپین بر موسات مذکور را دلیل ایجاد مشکلات این موسسه خواند. او تاکید کرد که بانک مرکزی در حال حل و فصل موضوع است و مشکلات حل خواهند شد.رئیس کل بانک مرکزی به جامعه هشدار داد که طبق اصول اولیه بازار مالی، هیچ نرخ بالاتری بی‌دلیل نیست؛ به عبارت دیگر موسسه‌ای كه سود بیشتر وعده می‌دهد قطعا ریسك و خطر بیشتری هم به صاحب سرمایه تحمیل می‌كند.
