چالش های نبود بازار مشتقه ارزی برای بازارهای پول و سرمایه

به گزارش ایران اکونومیست؛ ابزارهای مشتقه ارزی (شامل قراردادهای اختیار معامله، آتی‌ها و تهاتر)، از جمله ابزارهای نوین مالی هستند که توسط بانک‌های مرکزی بسیاری از کشورها جهت مدیریت بازار ارز مورد استفاده واقع می‌شوند. در واقع، سیاست‌گذار پولی به جای خرید و فروش ارز در بازار نقدی، به اتخاذ موقعیت‌های مناسب خرید و فروش در بازار مشتقات ارزی اقدام کرده و از این مسیر بازار را مدیریت می‌کند.
 
علاوه بر بانک مرکزی، سایر ذینفعان اقتصادی (سرمایه‌گذاران، بانک‌های تجاری و غیره) نیز به صورت گسترده در بازار ابزارهای مشتقه حضور داشته و تلاش می‌کنند از این بازار جهت پاسخگویی به نیازهای خود استفاده کنند. بر این اساس، به نظر می‌رسد بازار مشتقات ارزی کارکردهای مهمی داشته باشد که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود:
 
الف- پوشش ریسک نوسانات ارزی
ریسک و عدم اطمینان، یکی از امور جدا نشدنی فعالیت‌های اقتصادی است. در واقع، همه کسانی که مالک یک یا چند نوع دارایی (مانند ارز) هستند و قصد انجام فعالیت‌های اقتصادی را دارند، با پدیده ریسک مواجه‌اند. اگر چه برخی افراد ریسک‌پذیر هستند و با ورود به عرصه‌های پرمخاطره، قصد دستیابی به موقعیت‌های استثنایی و سود بالا را دارند، امّا می‌توان گفت بیشتر انسان‌ها مایلند ریسک فعالیت‌های خود را به حدّاقل ممکن برسانند؛ هر چند سود کمتری نصیب آنان شود. با ورود در قراردادهای مشتقه ارزی، طرفین از اطمینان نسبی برخوردار می‌شوند و با خیال راحت، برای تولید آینده برنامه‌ریزی می‌کنند. این ویژگی را می‌توان مزیت اصلی ابزارهای مشتقّه ارزی به حساب آورد.
 
علاوه بر این، هزینه خطر در بازار مشتقه ارزی (نسبت به بازارهای نقدی) بسیار کمتر است. در واقع، خریداران و فروشندگان در این بازار، با ضرر احتمالی پایین و نسبتاً مشخص رو‌به‌رو هستند. بر خلاف بازارهای نقدی که میزان خسارت از قبل معلوم نیست و ممکن است بسیار بالا باشد؛ تا حدی که حتی اصل سرمایه را از بین ببرد. به عنوان مثال، مشتری برای خرید مقدار مشخصی ارز، باید کل بهای آن را (که مبلغ زیادی است) به طور کامل پرداخت کند؛ امّا برای خرید ابزارهای مشتقه ارزی، پرداخت مبلغ اندکی (نسبت به ارزش دارایی پایه قرارداد) کافی است.
 
وجود بازار مشتقه ارزی (در کنار بازار فیزیکی ارز)، می‌تواند ریسک نوسانات نرخ ارز را تثبیت و سرمایه‌گذاران (شامل واردکنندگان و صادرکنندگان) را در مقابل نوسانات قیمت ارز، به نحوی بیمه کند. به عبارت دیگر، در بازار مشتقات ارزی، ریسک تغییرات نرخ ارز مورد خرید و فروش افراد ریسک‌پذیر و ریسک‌گریز واقع می‌شود و اشخاص گروه دوم، می‌توانند با پرداخت مبلغی مشخص، فعالیت اقتصادی خود را بیمه کنند.
 
ب- زمینه‌سازی کشف قیمت‌های آتی ارز
یکی از نگرانی‌هایی که همواره در اقتصادهای در حال توسعه وجود دارد، پیش‌بینی صحیح قیمت ارز در آینده است. در نبود بازار مشتقه ارزی، اشخاصی حقیقی و حقوقی که احساس می‌کنند قیمت ارز در آینده افزایش خواهد یافت، تلاش خواهند کرد با خرید نقدی ارز و ذخیره کردن آن، از سود فروش آن‌ها در آینده برخوردار شوند. این کار می‌تواند تعادل بازار ارز را به صورت منفی تحت تاثیر قرار دهد.
 
اما با وجود بازار مشتقه ارزی با تنوع کافی در سررسید، امکان مشاهده پیش‌بینی عموم ذینفعان بازار از قیمت‌های آتی ارز فراهم شده و اشخاص علاقه‌مند به کسب سود، می‌توانند به جای خرید نقدی ارز، با مبالغ بسیار کمتری نسبت به خرید ابزارهای مشتقه اقدام ورزند.
 
پ- کاهش معاملات بازار غیررسمی ارزی
به دلیل آنکه نیاز به بازار مشتقه ارزی یک نیاز واقعی است، نبود بازار رسمی مشتقات ارزی منجر می‌شود بازار غیررسمی مشتقات ارزی شکل بگیرد. طبعا حضور اشخاص نیازمند در این بازار، با هزینه‌های زیادی همراه بوده و به دلیل شفاف نبودن معاملات در آن، امکان سودجویی در این بازار غیررسمی بسیار زیاد است. لذا، تشکیل بازار مشتقه ارزی رسمی، می‌تواند به تدریج معاملات بازار غیررسمی را به بازار رسمی انتقال دهد.
 
ت- زمینه‌سازی ورود سرمایه‌گذاران خارجی
بدون شک یکی از مشکلات اساسی پیش‌روی سرمایه‌گذاران خارجی برای ورود در بازار سرمایه هر کشوری، مسئله تغییرات نرخ ارز است. چرا که سرمایه‌گذار خارجی همواره با این نگرانی مواجه است که به دلیل تغییرات نرخ ارز، کسب‌ وکارش به صورت منفی تحت تاثیر قرار گیرد. بر این اساس، وجود بازار مشتقات ارزی می‌تواند انگیزه سرمایه‌گذاران خارجی جهت ورود سرمایه‌های نقدی و غیرنقدی را تقویت کند.
 
با توجه به آنچه مطرح شد به نظر می‌رسد تشکیل بازار مشتقه ارزی یک از اصلاحات ضروری جهت تعمیق و توسعه بازار پول و سرمایه کشور به حساب می‌آید. راه‌اندازی این بازار با همکاری بانک مرکزی و بورس کالای ایران، می‌تواند اقدام مکمل سیاست یکسان‌سازی نرخ ارز، به حساب آید.
محمد حسن حقیقی؛ کارشناس اقتصادی