فاجعه در «هفت‌خوان»

دستور روحانی به جهانگیری

به دنبال این سانحه حسن روحانی رئیس‌جمهوری خواستار بررسی و اعلام دلایل وقوع این حادثه تلخ شد. به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی ریاست جمهوری، حسن روحانی در نامه‌ای به اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس‌جمهور خواستار بررسی و اعلام دلایل وقوع این حادثه تلخ و معرفی مقصران احتمالی و به‌کارگیری تمام اقدامات لازم برای درمان سریع‌تر مصدومان شد. روحانی در این پیام نوشت: «لازم است فوراً دستگاه‌های مسوول، به‌ویژه وزارت راه و شهرسازی نسبت به بررسی و اعلام دلایل وقوع این حادثه تلخ و معرفی مقصران احتمالی اقدام کنند و تمام اقدامات و تمهیدات فنی و مدیریتی را برای جلوگیری از تکرار چنین حوادث دلخراشی پیش‌بینی و اجرا کنند. همچنین ضروری است همه دستگاه‌های امدادی و استانی، به‌ویژه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تمام اقدامات لازم را برای درمان سریع‌تر مصدومان به عمل آورند.» روحانی همچنین جان باختن هموطنان در این حادثه را به خانواده‌های محترم داغدیده تسلیت گفت.

دلایل احتمالی‌ وقوع حادثه

آنچه دیروز به وقوع این حادثه منجر شد، متوقف بودن قطار ‌تبریز‌-مشهد در ایستگاه هفت خوان بین دامغان و سمنان در بلاک فرعی و در ادامه برخورد قطار ‌سمنان-مشهد از پشت به این قطار بوده است. با این حال روابط عمومی شرکت راه‌آهن رجا از علت این حادثه ابراز بی‌اطلاعی کرد و گفت که قرار است کمیسیون سوانح، موضوع را بررسی کند. ایسنا هم نوشت: روابط عمومی راه‌آهن در مورد دلیل حادثه و اینکه چرا قطار دومی که با قطار متوقف شده در ایستگاه برخورده کرده از این توقف اطلاع نداشته و پیش بینی در این باره نشده، عنوان کرد که دلیل آن هنوز مشخص نیست. با این حال محمدرضا خباز استاندار سمنان دیروز درباره دلیل متوقف بودن قطار از احتمال یخ‌زدگی لکوموتیو قطار تبریز –مشهد به دلیل شدت سرما سخن گفته؛ موضوعی که به گفته او این قطار را مجبور کرد در 4 و نیم کیلومتری از ایستگاه متوقف شود.

4 ابهام موجود

تا ساعت 19 دیروز و پیش از مصاحبه مدیر عامل 4 ابهام درباره علل بروز این حادثه مطرح شده بود:

ابهام اول: با فرض بروز هرگونه مشکل فنی یا یخ زدگی لکوموتیوها برای قطار تبریز-مشهد، چرا مسوولان این قطار، توقف خود در 4 و نیم کیلومتری از ایستگاه را به اتاق کنترل اعلام نکردند؟

ابهام دوم: با فرض اعلام این توقف، قطار تبریز-مشهد در پی مشکل فنی، چرا مسوولان کنترل ایستگاه مذکور به قطار دوم یعنی قطار سمنان – مشهد، توقف قطار تبریز- مشهد را اطلاع ندادند؟

ابهام سوم: با فرض قطع سیستم کنترل اتوماتیک (ATC)، آیا هیچ دستگاه دیگر، فرد یا عامل انسانی وجود نداشته که در صورت بروز احتمالی این مشکل، موضوع را به راهبران قطار و احتمالا قطار دوم اطلاع دهد؟ سه ابهام بالا در شرایطی درباره موضوع برخورد دو قطار ذکر شده به ذهن متبادر می‌شود که این روزها سیستم‌های اطلاع‌رسانی پیشرفته در کشور در دسترس همگان وجود دارد و این درحالی است که به نظر می‌رسد مسوولان ایستگاه از به کارگیری تلفن همراه یا بی‌سیم برای ارتباط با این قطارها عاجز بوده‌اند.

ابهام چهارم: با فرض هرگونه مشکل فنی در هر یک از قطارها یا سیستم‌های کنترلی یا ریل ها، سوال این است که چرا بررسی‌های فنی لازم هر روزه، پیش از رخداد حادثه‌ای اینچنین انجام نشده است. به نظر می‌رسد در پاسخ به این سوال، نگاه‌ها تنها به سمت عامل انسانی معطوف است که با اهمال و شانه خالی کردن از مسوولیت، حادثه‌ای مرگبار را رقم زده است. گرچه هنوز معلوم نیست که دلایل اصلی بروز این حادثه چیست اما محمدرضا کاتب نماینده گرمسار و عضو مجمع نمایندگان استان سمنان نیز اهمال عوامل انسانی را یکی از اصلی ترین دلایل این حادثه مطرح می‌کند. او در گفت‌وگو با خبرگزاری خانه ملت اعلام کرد که دستور نابجای حرکت قطار از سوی مدیر ایستگاه در سمنان، علت برخورد دو قطار بوده که عمدی یا سهوی بودن این اتفاق نیز باید مشخص شود.

خطای انسانی

هرچند تا حدود ساعت 19 دیروز برخی احتمالات ازجمله «عملکرد ناقص سیستم ایمنی ریلی ATC»»، «نقص سوزن» و «سرعت‌ قطار» به‌عنوان ۳ دلیل احتمالی‌ وقوع این حادثه اعلام شده بود اما پورسید آقایی مدیرعامل راه آهن در گفت و گویی با خبرگزاری صدا وسیما خطای انسانی را اصلی ترین علت وقوع این حادثه اعلام کرد؛ خطایی که منجر به کشته شدن دست کم 43 نفر شد و نشان داد که گمانه زنی و احتمالاتی که تا پیش از این مصاحبه مطرح شده بود پایه و اساس درستی ندارد. پورسید آقایی، در گفت‌وگو با صدا و سیما با بیان اینکه قطار مشهد- تبریز به دلیل سرمای هوا و یخ زدگی سیستم ترمز در مسیر و در فاصله ۵ کیلومتری سمنان متوقف شد و مورد را به سیستم ctc شاهرود به‌عنوان مرکز کنترل و نیز به کل سیستم توقف قطار اطلاع داد، گفت: چراغ برای تردد قطارها در مسیر قرمز می‌شود درهمین زمان قطار مشهد- سمنان در مسیر متوقف شد اما متاسفانه در این زمان به دلیل تغییر شیفت مسوول کنترل فرد جایگزین از سابقه قرمز شدن چراغ بی‌اطلاع بود و وقتی رئیس قطار مشهد- سمنان مجددا کسب تکلیف کرد، به او گفته شد مسیر باز است و مشکلی نیست شاید چراغ به دلیل برودت هوا قرمز مانده است، بنابراین به وی تلگراف شد که حرکت کند.» پیش از مصاحبه مدیر عامل راه‌آهن گمانه‌زنی‌های مختلفی درباره علل وقوع این حادثه از زبان یک مقام آگاه مطرح شده بود. یک منبع آگاه در این باره توضیح داده بود: خط‌‌آهن تهران-مشهد به سیستم کنترل اتوماتیک (ATC) تجهیز شده است که ایمنی مسیر را افزایش می‌دهد اما می‌توان احتمال داد که این سیستم به خوبی عمل نکرده است و ایمنی را نیز از بین برده است. او افزود: ممکن است پس از آنکه سوزن ریل برای انتقال قطار تبریز-مشهد به بلاک فرعی عوض شده، این سوزن برنگشته باشد و به این ترتیب قطار بعدی (سمنان-مشهد) هم در ادامه، از طریق همین خط، با ذهنیت اینکه این خط به خط فرعی وصل نیست، وارد بلاک فرعی ‌شده و به قطار برخورد می‌کند. احتمال دیگر سرعت بالای قطار سمنان – مشهد است. عمل نکردن سیستم کنترل اتوماتیک (ATC) در شرایطی مطرح می‌شود که طبق این سیستم اگر لکوموتیوران هم قصد داشته باشد، سرعت قطار را افزایش دهد، این سیستم مانع سرعت گرفتن غیرمجاز قطار ‌می‌شود و خطای انسانی را کاهش می‌دهد.

تشكيل پرونده قضايی

همچنین قاضی آسیابی، دادستان عمومی و انقلاب سمنان هم در گفت‌وگو با خبرگزاری میزان، از احتمال خطای انسانی در بروز این حادثه خبر داد و گفت که باید بررسی شود چرا به قطار سمنان-مشهد اجازه حرکت داده شده است. او همچنین از تشکیل پرونده قضایی و ارجاع آن به شعبه سوم بازپرسی و همچنین صدور دستور قضایی برای شناسایی علت حادثه خبر داد و تاکید کرد که علت حادثه در دست بررسی و دستورات قضایی لازم صادر شده است. در خبری دیگر؛ عباس آخوندی وزیر راه برای پیگیری علل وقوع این حادثه دیروز به سمنان سفر کرد. آخوندی اضافه کرد: «از ۱۰۳ مجروحی که به بیمارستان منتقل شدند، اکثر آنها به‌صورت سرپایی مداوا و مرخص شدند؛ ۱۸ نفر در دامغان و هشت نفر در سمنان بستری هستند و بقیه به‌طور کامل مرخص شده‌اند و مشکل خاصی نداشتند.» در پی این حادثه وزیر راه سفر خود به ترکمنستان را لغو کرد. به یاد بیاوریم که ریزعلی خواجوی 54 سال پیش و با دست خالی توانست جلوی یک فاجعه انسانی را بگیرد اما در عصر ارتباطات مسوولان موفق به پیشگیری این حادثه نشده‌اند.