احتمالا شنیدهاید درمان برخی بیماریهای حاد خونی بویژه سرطانهای خون از طریق پیوند مغز استخوان ممکن است، اما بسیاری از ما از جزئیات و دلایل موثر بودن این روش درمانی آگاهی چندانی نداریم.
کد خبر: ۱۳۴۷۹۹
به گزارش ایران اکونومیست؛ واقعیت آن است که در بعضی بیماریهای خونی، تنها راه درمان و در برخی دیگر، یکی از درمانهای موثر، پیوند مغز استخوان است. به عنوان مثال، در بیماری تالاسمی، تزریق خون یک درمان موقت و تسکینی و پیوند مغز استخوان تنها راه درمان بیماری است. ولی در سرطان خون، شیمیدرمانی و پیوند، هر دو از روشهای درمانی موثر است که با توجه به وضعیت بیمار یکی از دو روش ارجحیت دارد.
جالب است بدانید پیوند مغز استخوان در درمان بیماریهایی ازجمله لوسمیها، لنفومها (انواع سرطانهای خونی)، تومورهای تخمدان، تومورهای مغز، تومورهای استخوانی و درمان بیماران تالاسمی و پیوند مغز استخوان جایگاه ویژهای دارد.
دکتر صفا نجفی، متخصص سرطان و عضو هیات مدیره انجمن سرطان ایران با تاکید بر این که بهترین نوع پیوند مغز استخوان از خواهر یا برادر بیمار با سازگاری کامل ژنتیک است،میگوید: درحال حاضر بیماریهای متعددی با پیوند مغز استخوان قابل درمان هستند. کما این که درمان قطعی سرطان خون با تلفیق پیوند مغز استخوان و شیمیدرمانی امکانپذیر است.
پیونددهنده سازگارتان را بیابید
پیوند سلولهای بنیادی از منشاء مغز استخوان به دو صورت عمده انجام میشود. پیوند از خود فرد به فرد: این زمانی است که بیمار به علت سرطان نیاز به شیمیدرمانی فوقالعاده سنگین دارد که بر اثر آن، سلولهای مغز استخوان بشدت آسیب میبینند، این آسیب برگشتناپذیر است. در این شرایط ابتدا سلولهای بنیادی مغز استخوان فرد را گرفته و ذخیره میکنند. سپس او را با شیمیدرمانی بسیار سنگین درمان میکنند و سپس همان سلولهای ذخیره شده را به وی بازمی گردانند.
این متخصص تاکید میکند: این نوع پیوند در حقیقت نوعی نجات مغز استخوان از شیمیدرمانی محسوب میشود. در بیماریهایی مثل لنفوم مقاوم به درمان و بیماری مولتیپل میلوما (نوعی سرطان خون که در مغز استخوان وجود دارد)، نتیجه پیوند به پاسخ اولیه بیماری به شیمیدرمانی بستگی کامل دارد، ولی عوارض خود این پیوند ناچیز است. پیـونـد از فرد غیرخویشاوند به بیمار: در این شرایط سلولهای بنیادی مغز استخوان یک فرد بیمار مثلا مبتلا به سرطان خون حاد را باید عوض کرد. میدانید که بدن ما هر جسم خارجی را از خود دفع میکند. پس پیوند مغز استخوان باید از افرادی انجام گیرد که با فرد مبتلا سیستم HLA مشابه داشته باشند. (افراد دارای مجموعههای پروتئینی مختلفی روی سلولهای خود هستند که HLA نامیده میشوند. تشخیص نوع HLA هر فرد با آزمایش ویژه خونی انجام میشود. )
پیوند موفق
برای به حداقل رساندن پتانسیل عوارض جانبی، بیشتر پزشکان تا آنجا که ممکن باشد از سلولهای بنیادی یا مغز استخوان سازگار با بیمار استفاده میکنند. دکتر نجفی با بیان این مطلب تاکید میکند: در بیشتر موارد، موفقیت پیوند مغز استخوان وابسته به این است که چگونه بخوبی آنتیژنهای HLA مغز استخوان فرد دهنده با مغز استخوان فرد گیرنده سازگار باشد. هر چه این سازگاری آنتیژن HLA بیشتر باشد شانس این که سلولهای ایمنی فرد بیمار، مغز استخوان فرددهنده را بپذیرد، بیشتر است. معمولا عواقب رد پیوند در بیمارانی که دهنده آنها از بستگان نزدیک بخصوص برادر و خواهر باشد خیلی کمتر است.
وی میافزاید: از تمام افراد درجه یک بیمار HLA گرفته میشود. در صورت یافتن فردی که HLA کاملا مشابه با بیمار داشته باشد، بهترین وضعیت پیوند مهیا میشود. اگر نشد درشرایط خاص از کسانی که مختصری تفاوت دارند هم میشود استفاده کرد. در اینجا پس از این که با یک شیمیدرمانی سلولهای مغز استخوان خود بیمار را تخریب میکنند، سلولهای بنیادیدهنده را به وی تزریق میکنند. موفقیت این پیوند به بیماری اولیه بیمار، درجه توافق HLA بیمار دهنده، مرکز پیوندکننده، شرایط بیمار قبل از پیوند و نوع رژیم درمانی به کار رفته برای بیمار بستگی دارد.
موفقیت پیوند مغز استخوان در کشور
خوشبختانه در کشور ما بیش از سه دهه است پیوند مغز استخوان از هر دو نوع صورت میگیرد و اینک شمار مراکز پیوند رو به افزایش است. به علاوه در بیشتر مقالات اعتقاد بر این است که تفاوتی میان نتایج در کشور ما با کشورهای پیشرفته وجود ندارد.
در ایران برای درمان بیمارهایی که نارسایی مغز استخوان دارند، بیماریهای ژنتیک که در اطفال روی میدهد، سرطان خون، بدخیمیهای خونی، بیمارانی که سکتههای قلبی کردهاند و بیمارانی که سر استخوان ران آنها از بین رفته از پیوند سلولهای بنیادی استفاده میشود.
همچنین برای درمان تالاسمی میتوان از پیوند سلولهای بنیادی استفاده کرد و این فعالیت در بیمارستان شریعتی انجام میشود.اگر بیمار تالاسمی پیوند موفق داشته باشد دیگر نیازی به تزریق خون ندارد.
چگونگی اهدای مغز استخوان
مغز استخوان شامل مادهای نرم و اسفنجی است که در استخوان قرار دارد. این ماده سلولهای نابالغی دارد که سلولهای بنیادی خون مانند گلبولهای سفید، قرمز و همچنین پلاکتها را تشکیل میدهد. در جریان پیوند مغز استخوان، سلولهای گرفته شده از فرد اهداکننده، پس از انجام دوره شیمیدرمانی طولانی روی فرد بیمار با هدف تخریب مغز استخوان وی از راه سیاهرگ، به بیمار پیوند زده میشود تا سلولهای جدید، جایگزین مغز استخوان تخریب شده شود.
اهدای مغز استخوان درد ندارد
اهدای سلولهای بنیادی از خون یا مغز استخوان، برخلاف تصور بسیاری از افراد، هیچ گونه احساس درد و عوارض برای فرد اهداکننده نخواهد داشت. در روش نخست، پیش از دریافت سلولهای بنیادی مغز استخوان، فرد اهداکننده برای مدتی کوتاه (نزدیک به چهار یا پنج روز پیش از انجام فرآیند اهدای مغز استخوان)، داروهای خاصی را در خصوص افزایش سلولهای بنیادی و آزادشدن آنها در خون محیطی مصرف میکند.
در این مرحله، در فرآیندی میان چهار تا شش ساعت، سلولهای رها شده در خون محیطی، از سیاهرگ به وسیله ماشینی که به بدن فرد اهداکننده متصل شده است، دریافت شده و باقیمانده آن به خون برگردانده میشود.
در مواردی که لازم است مغز استخوان به صورت مستقیم از اهداکننده دریافت شود، فرد در حالت بیهوشی عمومی یا بیحسی موضعی قرار میگیرد و سلولهای مغز استخوان بدون احساس درد و ناراحتی از استخوان لگن یا در برخی موارد، جناغ سینه وی دریافت میشود. هیچیک از این روشها خطری برای فرد اهداکننده ندارد.
