پوکی استخوان شایع ترین بیماری متابولیکی استخوان

 روز جهانی پوکی استخوان همه ساله در روز 20 اکتبر(29مهرماه) برگزار می شود؛ هدف از نامگذاری این روز افزایش آگاهی مردم سراسر دنیا نسبت به پیشگیری، تشخیص و درمان پوکی استخوان است.شعار روز جهانی پوکی استخوان در سال 2016 'با دوست داشتن استخوان هایمان ازآینده خویش مراقبت کنیم' تعیین شده است.
در سالهای اخیر شیوع پوکی استخوان در ایران رو به افزایش گذاشته و باتوجه به افزایش امید به زندگی و طول عمر به نظر می رسد پوکی استخوان در آینده ای نه چندان دور به عنوان یک معضل جدی، سیستم سلامت عمومی و بهداشت سالمندان را به چالش بکشد.
مطالعات انجام شده نشان می دهد که ساکنین استان های شمالی کشور (گلستان، مازندران،آذربایجان) واستان تهران به طور قابل توجهی بیش از استان های جنوبی (بوشهر وشیراز) به پوکی استخوان مبتلا هستند که ممکن است بدلیل کمتر درمعرض آفتاب قرار گرفتن ، تغذیه یا فعالیت فیزیکی متفاوت باشد.
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با اشاره به روز جهانی پوکی استخوان گفت: پوکی استخوان به عنوان شایع ترین بیماری متابولیکی استخوان ازمهمترین بیماری های دوران سالمندی به شمار می رود.
دکتر سید احمد رییس السادات افزود:درحال حاضر حدود 6 میلیون سالمند در کشور وجود دارد و براساس پیش بینی های انجام شده جمعیت بالای 60 سال کشور در سال 2020 به حدود 10 میلیون نفر خواهد رسید که این موضوع نشان می دهد که بیماری پوکی استخوان در این سنین باید مورد توجه بیشتر قرار گیرد.
وی بیان کرد: با توجه به افزایش امید به زندگی و شیوع سالمندی در جامعه جهت گیری سیستم بهداشت و درمان به سمت بیماری های دوران سالمندی ضروری به نظر می رسد.
رئیس السادات بیان کرد: در این بیماری تراکم استخوان ها کاهش می یابند و استخوان ها متخلخل تر می شود و به دلیل تغییر کیفیت ساختاری استخوان خطر و احتمال شکستگی در آنها افزایش می یابد. این بیماری هم به دلیل اختلالاتی که در کیفیت زندگی ایجاد می کند و هم به علت شکستگی های ناشی از کاهش تراکم استخوان، هزینه های بسیاری بر سیستم بهداشت و درمان جامعه تحمیل می کند.
وی توضیح داد: پوکی استخوان به دو نوع اولیه و ثانویه تقسیم می شود، پوکی استخوان اولیه با افزایش سن، یائسگی و عادات مربوط به شیوه زندگی مانند سیگار، الکل، رژیم غذایی غلط و فعالیت فیزیکی ناکافی ایجاد می شود.
وی ادامه داد که پوکی استخوان ثانویه در اثر بیماری های مختلف (دیابت، پرکاری تیروئید و پاراتیروئید، کاهش هورمون های رشد، برخی سرطان ها و . . . ) یا استفاده از دارو از جمله داروهای استروئیدی (کورتون) و ضد تشنجی، داروهای مورد استفاده در درمان بیمارهای تیروئیدی و . . . ایجاد می شود.
رئیس السادات گفت: از نظر آسیب شناختی پوکی استخوان حاصل عدم تعادل بین ساخت استخوان جدید و برداشت استخوان قدیمی است که در نهایت منجر به از دست رفتن پیشرونده بافت استخوان و تغییر کیفیت ساختاری آن می شود.
وی اظهار کرد که تراکم استخوان در انسان بعد از جهش رشدی در دوران بلوغ افزایش می یابد و در 25 تا 35 سالگی به حداکثر مقدار خود می رسد بعد از 40 سالگی تراکم استخوان ها مرتبا کم می شود و این کاهش تا پایان عمر ادامه می یابد.
وی افزود: اثر هورمون های جنسی بر فرایند استخوان سازی و بروز پدیده یائسگی (منوپاز) سبب می شود روند کاهش تراکم استخوان در زنان سرعت بیشتری نسبت به مردان داشته باشد به طوریکه شیوع پوکی استخوان در سنین یائسگی حدودا 5 برابر مردان است. البته در مردان مسن نیز، کاهش تدریجی هورمون های مردانه باعث ایجاد حالتی شبیه به یائسگی در آنان می شود.
رئیس السادات بیان کرد: از مجموعه این مطالب، می توان میزان تراکم استخوان را به یک پس انداز طولانی مدت بانکی تشبیه کرد. تا حدود 30 تا 35 سالگی فرصت داریم که برموجودی این حساب بیفزاییم. پس از این سن میزان برداشت از حساب همواره بیشتر از میزان واریز به حساب است و در دوران سالمندی این افزایش برداشت می تواند منجر به ورشکستگی شود.
وی گفت: پی آمد بالینی این ورشکستگی، پوکی استخوان و عوارض و پیامدهای ناشی از آن است. هر چه میزان حداکثر تراکم استخوان (پس انداز اولیه در سنین جوانی) بیشتر باشد احتمال ابتلا به پوکی استخوان (کاهش موجودی و ورشکستگی) در سنین بالاتر کمتر خواهد شد.
رئیس السادات در پاسخ به این پرسش که چه چیز سبب افزایش تراکم استخوان می شود، عنوان کرد: اگرچه عامل ژنتیک و وراثت مهمترین عامل تعیین کننده تراکم استخوان به شمار می رود ولی تغذیه مناسب در دوران کودکی، نوجوانی و جوانی و نیز دوران بارداری و شیر دهی در کنار فعالیت فیزیکی مناسب و پرهیز از عادات غلط مانند کشیدن سیگار و الکل از مهمترین عوامل قابل اصلاح و پیشگیری کننده از کاهش تراکم استخوان است.
وی افزود: مصرف فرآوردهای لبنی (شیر، ماست، کشک و دوغ کم نمک . . .)، سبزیجات، حبوبات و میوه های تازه و استفاده متعادل از مواد غذایی پروتیئنی مانند ماهی و تخم مرغ وهمچنین پرهیز از استفاده بی رویه از نوشابه های گازدار و قهوه از جمله توصیه های غذایی مناسب در پیشگیری از پوکی استخوان است.
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی اظهار کرد: استفاده مناسب از مکمل ها و ویتامین ها از جمله ترکیبات حاوی کلسیم و ویتامین D اگرچه می توانند نقش مفیدی داشته باشند، به هیچ وجه به عنوان جایگزین تغذیه طبیعی و فعالیت فیزیکی نیستند.
رئیس السادات ادامه داد: از نظر بالینی استئوپروز یک بیماری خاموش است، چرا که تا وقتی که شکستگی در استخوان اتفاق نیفتاده باشد درد و شکایت جدی ایجاد نمی کند و نمی توان به وجود آن پی برد.
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی گفت: شایع ترین محل های شکستگی ناشی از استئوپروز، ستون فقرات پشتی و کمری، انتهای ساعد و استخوان لگن هستند.
شکستگی فشاری مهره غالبا به دنبال یک فشار جزئی نظیر عطسه کردن، خم شدن یا جابجا کردن اشیای نسبتا سنگین ایجاد می شود. درد پشت معمولا به طور حاد آغاز شده و به پهلوها و جلو انتشار می یابد.درد به تدریج با گذشت چند هفته تا ماه برطرف می شود و با وقوع شکستگی جدید مجددا ایجاد می گردد.
شکستگی مهره ها ممکن است منجر به انحراف و بد شکلی ستون فقرات شود ودردمزمن ناحیه پشت را سبب شود که با ایستادن بدتر می شود.در برخی از بیماران شکستگی باعث کاهش قد فرد شده و ممکن است با تغییراتی به صورت خمیدگی (قوز) پشتی همراه باشد.
در مورد شکستگی های ساعد معمولا مداخلات ارتوپدی و جراحی مورد نیاز است. در شکستگی مهره ها، درمان های نگهدارنده و غیر جراحی نقش پرنگ تری دارند. نکته مهمی که در درمان شکستگی ها باید مد نظر قرار گیرد، پرهیز از بی حرکتی طولانی مدت است، چرا که بی حرکتی خود می تواند علتی برای تشدید استئوپروز زمینه ای شود.