بده بستان نفتی

در همین ارتباط حمیدرضا شادوست، رئیس پایانه نفتی نکا هم اعلام کرده آخرین محموله نفت خام که در جریان سوآپ نفت در پایانه نفتی نکا تحویل گرفتیم مربوط به تاریخ 25 تیرماه سال 91 بوده است.

در حال حاضر پایانه نفتی نکا آماده انتقال روزانه 120 هزار بشکه نفت خام است که این میزان نفت در پالایشگاه‌های تهران و تبریز مورد استفاده قرار خواهد گرفت و در ازای مصرف این میزان نفت خام، در جنوب کشور نفتی را با همان مشخصات نفت مصرف‌شده تحویل شرکت‌های خارجی داده تا عملیات سوآپ آغاز شود.

البته قرار است با راه‌اندازی حوضچه فراگیر، ظرفیت تخلیه نفت خام در پایانه نکا به 500 هزار بشکه برسد تا به این ترتیب بتوان نفت بیشتری را از طریق عملیات سوآپ وارد کشور کرد.

ظاهرا قرار است در مرحله اول عملیات سوآپ که تقریبا تا یک ماه آینده آغاز می‌شود بین 50 تا صد هزار بشکه نفت خام از قزاقستان به ایران بیاید.

چرا سوآپ نفتی موفق نبود؟

آنچه تاکنون گفته شد خبر از سرگیری عملیات سوآپ نفت خام بود، ولی در این قسمت از گزارش باید مروری کنیم بر علت توقف عملیات سوآپ نفت خام که چهار سال پیش با دستور سیدمسعود میرکاظمی، وزیر اسبق نفت صورت گرفت، البته انتقاداتی به این دستور وزیر نفت از سوی برخی کارشناسان صنعت نفت مطرح شد که میرکاظمی در آن موقع اعلام کرد آنچه اتفاق می‌افتاد سوآپ نبود، بلکه شوآپ بود.

جلیل سالاری که در آن سال‌ها به عنوان یکی از اعضای هیات مدیره مجموعه پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی مشغول به کار بود و نسبت به جزئیات این عملیات مطلع بوده است می‌گوید آنچه مدت‌ها در قالب سوآپ نفت خام انجام می‌شد، در واقع یک طرح غیرکارشناسی بود و تنها می‌توان آن را یک بیزینس نامید، زیرا اصلاً یک نگاه درازمدت به پروژه طرح انتقال نفت کشورهای حاشیه دریای خزر مطرح نشد.

وی ادامه می‌دهد در این پروژه اهدافی مشخص شد و مهم‌ترین هدف آن بود که نفت حوزه خزر به پالایشگاه‌های شمالی کشور که شامل تهران و تبریز می‌شود بیاید و کار فراورش در این پالایشگاه‌ها براساس نفت آسیای میانه انجام شود. این پالایشگاه‌ها براساس نفت میادین اهواز، آسماری طراحی شده بود و در واقع باید یک نفت خامی از آسیای میانه می‌آمد که منطبق با نفت خام اهواز و آسماری باشد.

این مقام سابق شرکت ملی پالایش و پخش افزود: ولی باید گفت نفت خام‌هایی که از آسیای میانه می‌آمد همه آنها نفت خام‌هایی بود که دارای مرکاپتان (ترکیبات گوگرددار که موجب افزایش آلایندگی می‌شود) بالا بود و از طرفی مشخصات کیفی نداشت. به همین دلیل مسئولان اسبق با دیدن چنین وضعیتی تصمیم گرفتند پروژه را در دو بخش تعریف کنند که بر این اساس تصمیمی گرفته شد نفت از این کشورها بیاید و از طرف دیگر در پالایشگاه‌های تهران و تبریز نیز تغییراتی صورت پذیرد و برخی واحدهای جدید نیز اضافه شود تا بتوان این نفت را فراورش کرد. ولی با تمام این هزینه‌هایی که پیش‌بینی‌شده بود، طرح سوآپ نفت خام با شکست مواجه شد.

دلیل شکست طرح سوآپ چه بود؟

به گفته کارشناسان، دلیل شکست طرح قبلی سوآپ نفت خام این بود که اولا طرح معاوضه نفت خام را به شرکت نیکو سپردند و این شرکت نیروی تخصصی برای این فعالیت نداشت و در همان ابتدا نفت خام‌هایی را وارد کرد که اصلا نفت خام نبود. به هر حال در سال 83 تصمیم گرفته شد نفت خام‌هایی به ایران بیاید که در واقع این نفت خام‌ها رؤیایی بود مثلا یک گزینه این بود که همه نفت خام‌های آذربایجان (آذری لایت) به طور 100 درصد بیاید، زیرا نفت خام آذربایجان با ساختار پالایشگاه‌های تهران و تبریز مطابقت داشت، اما یک حالت دیگر این بود که 50 درصد نفت خام‌ها از میدان تنگیز قزاقستان و 50 درصد از میدان کالامکاس باشد.

گزینه دیگر این بود که 25 درصد از تنگیز، 50 درصد اهواز و 25 درصد از چلیکن ترکمنستان باشد و گزینه دیگر 25 درصد اهواز، 25 درصد چلیکن، 25 درصد تنگیز و 25 درصد کالامکاس باشد، اما از همان اول تا آخرین روز که این طرح متوقف شد هیچ کدام از این سناریوها اجرایی نشدند.

نفت خام‌هایی به کشور وارد شد که با شرایط طراحی پالایشگاه تطبیق نداشت. بنابراین کمیته بررسی کیفیت نفت خام‌های وارداتی در وزارت نفت شکل گرفت که در نهایت این کمیته به طور رسمی اعلام کرد نفت خام‌هایی که وارد کشور می‌شود همگی مشکل دارد و آن قدر مشکل حاد بود که به دلیل کیفیت بسیار بد نفت خام وارداتی در زمستان این نفت در خط لوله ماسید و برای آن که بتوان خط لوله را احیا کرد، میلیون‌ها لیتر گازوئیل به خط لوله تزریق شد و برای آن که دیگر این مشکل ایجاد نشود میعانات گازی خانگیران را به منطقه می‌آوردند و با ترکیب با آن نفت وارداتی که معلوم نبود، واقعا نفت خام است به خط لوله می‌فرستادند تا خط لوله دیگر دچار مشکل نشود.

درس از تجربه قبلی

در فرآیند سوآپ هزینه انتقال یا به اصلاح سوآپ فی در نظر گرفته می‌شود که براساس نفت خام‌های متفاوت این هزینه نیز متغیر باید در نظر گرفته شود، به طوری که عملا باید نفت خام را با 30شاخص کیفیت و هزینه حمل قیمت‌گذاری کنیم، زیرا هر نفت خام در بازارهای مختلف قیمت‌های متفاوت دارد و این نیست که فقط یک مسیر طراحی کنیم و بگوییم فقط از این مسیر سوآپ صورت می‌گیرد. همچنین قیمت نفت هر روز ثابت نیست که بگوییم سوآپ فی نیز ثابت است، اما با در نظر گرفتن سوآپ فی ثابت عملا آنچه اتفاق می‌افتاد خرید و فروش نفت خام بود و نه سوآپ نفت خام. بعد از توقف سوآپ، در دولت یازدهم بحث‌های زیادی مطرح شد و نهایتا امور بین‌الملل نفت اعلام کرد اگر بحث سوآپ اقتصادی باشد ما وارد می‌شویم و دیگر شرکت نیکو در این پروژه فعال نخواهد بود. به این ترتیب به نظر می‌رسد دور جدید سوآپ نفت، با ملاحظات جدی و شرایط ویژه‌ای اجرا خواهد شد تا تجربه تلخ قبلی تکرار نشود.