بحران اقتصادی عربستان

برای مثال بازار بورس اوراق بهادار و سهام عربستان برای دومین هفته متوالی متحمل ضرر و زیان سنگینی به مبلغ ۱۴ میلیارد دلار شد. به گزارش روزنامه الحیات چاپ لندن، تقاضا برای خرید سهام و نرخ آن بر اثر عوامل بسیاری در این بازار به شدت کاهش یافته است.

در این میان می توان از کاهش قیمت نفت و شاخص مالی پایین اکثر شرکت‎های سهام دار به عنوان دو عامل برجسته اشاره کرد. علاوه بر آن بازار سهام عربستان نیز با کاهش ۳.۴۴ درصدی به میزان ۵۲ میلیارد ریال سعودی (۱۴ میلیارد دلار) متحمل ضرر و زیان شد و ارزش کل سهام آن به ۱.۴۷۰ تریلیون ریال (۳۹۲ میلیارد دلار) رسید.

شاخص سهام در ۱۵۴ شرکت از مجموع ۱۷۰ شرکت که نامشان در بازار اوراق بهادار عربستان درج شده با کاهش روبه رو شده است.

از سوی دیگر، ذخایر خارجی بانک مرکزی عربستان ظرف یک سال گذشته بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار کاهش داشته و در نتیجه کاهش بیش از ۵۰ درصد قیمت نفت در بازارهای جهانی در مقایسه با قیمت آن در ماه ژوئن سال ۲۰۱۴، عربستان به عنوان بزرگ ترین کشور صادرکننده نفت در جهان با کاهش شدید منابع مالی روبه رو بوده است.

سقوط آزاد

صندوق جهانی پول در اوایل سال جاری میلادی پیش بینی کرد که کشورهای تولید کننده نفت برای جبران کسر بودجه خود از ذخایر ارزی خارجی استفاده خواهند کرد. از سوی دیگر سپرده های بانکی عربستان در طی ماه ژوئن در مقایسه با همین مدت در سال گذشته میلادی، که ۱.۶۴۶ تریلیون ریـال سعودی (۴۳۹ میلیارد دلار) بود، با کاهش سه درصد به ۱.۵۹۲ تریلیون ریـال سعودی (۴۲۴.۵ میلیارد دلار) رسید.

اطلاعات ماهانه موسسه پول عربستان نشان می دهد که میزان دریافت وام های بانکی در ماه ژوئن به میزان ۹ درصد افزایش یافته و به ۱.۴۳۶ تریلیون ریـال سعودی (۳۸۲.۹ میلیارد دلار) رسیده است در حالی که در همین مدت در سال گذشته میلادی میزان دریافت وام های بانکی ۱.۳۱۹ تریلیون ریـال (۳۵۱.۷ میلیارد دلار) بود.

از سوی دیگر میزان مبادلات ارزی خارجی در نیمه اول سال جاری میلادی به میزان ۲.۶ درصد یعنی ۷۹.۵ میلیارد ریـال سعودی (۲۱.۲ میلیارد دلار) کاهش یافت در حالی که در همین مدت در سال گذشته میزان مبادلات ارزهای خارجی به ۸۱.۶ میلیارد ریـال سعودی (۲۱.۸ میلیارد دلار) بالغ گردید.

هشدار کارشناسان

با شدت گرفتن بحران اقتصادی در عربستان، نشریه آمریکایی وال استریت ژورنال هشدار داد آینده اقتصاد عربستان سعودی که به صورت اساسی بر صادرات نفت متکی است در آستانه فروپاشی خطرناکی قرار گرفته است. پژوهش این نشریه نشان می دهد مصرف نفت در عربستان برابر با مصرف نفت در آلمان است که سه برابر عربستان جمعیت دارد ولی اقتصاد آلمان پنج برابر اقتصاد عربستان است.

هشدارها درباره وضع مصرف نفت در داخل عربستان این پیش بینی را ایجاد کرده است این کشور به دلیل افزایش مصرف نفت داخلی در سال ۲۰۴۰ به وارد کننده نفت تبدیل خواهد شد. مصرف نفت در این کشور با رشد هشت درصدی روبرو است.

این نرخ از معیارهای جهانی بسیار بالاتر است و این وضع باعث خواهد شد عربستان جایگاه تولیدی خود را در جهان از دست بدهد و مصرف روزانه بیش از دو میلیون بشکه نفت در روز در بخش های انرژی و آب زیان گسترده ای به اقتصاد عربستان می زند.

صندوق بین المللی پول(IMF) نیز در گزارشی چشم‌انداز اقتصاد عربستان سعودی را تیره و تار گزارش داده است. طبق پیش‌بینی IMF، این کشور با کمبود دارایی‌هایی مواجه می‌شود که برای جبران هزینه‌های پنج سال آتی خود به آنها نیاز دارد.

صندوق بین‌المللی پول همچنین اعلام کرد: درصورتی‌که عربستان سعودی با همین روند به هزینه‌های خود ادامه دهد، علاوه بر کسری بودجه امسال خود، در سال ۲۰۱۶، شاهد ۱۹.۴ درصد دیگر کسری مواجه خواهد شد.

ناقوس مرگ

عربستان سعودی با اعلام رسمی کاهش ذخایر ارزشی اش که به پایین ترین حد ظرف چهار سال گذشته رسیده است، ناقوس خطر سقوط اقتصادی خود را به صدا در آورد. ریاض چندی پیش اعلام کرد ذخایر ارزشی اش بیش از ۶۰۰ میلیارد دلار است که پیش بینی می شود این رقم تا پایان سال ۲۰۱۶ به ۵۰۰ میلیارد دلار کاهش یابد، این بدان معنا است که اگر سقوط قیمت نفت به همین شکل ادامه یابد صندوق ذخیره ارزی عربستان ظرف پنج سال کاملا خالی شود.

به گزارش روزنامه السفیر، چاپ بیروت، صندوق بین المللی پول پیش بینی کرده است که اگر قیمت نفت در همین نرخ فعلی باشد ظرف پنج سال آینده تمامی ذخایر ارزی عربستان به پایان برسد.

عربستان سعودی سال ۲۰۱۵ را در حالی به پایان رساند که با کسری شدید بودجه مواجه شد، به گونه ای که مجبور شد ۳۰ میلیارد دلار از بانک مرکزی وام بگیرد و نزدیک به یک صد میلیارد دلار از ذخایر ارزی خود را از بانک های خارجی خارج کند و به بازارهای داخلی خود تزریق کند.

مجله امریکایی فارن پالسی اخیرا در گزارشی نوشت که سیاست خارجی و جنگ یمن هزینه هنگفتی را متحمل عربستان سعودی کرده است که در کنار کاهش قیمت نفت عربستان را وادار کرده که ماهانه ۱۲ تا ۱۴ میلیارد دلار از ذخایر استراتژیک ارزشی اش برداشت کند، در صورت ادامه این روند ظرف سه سال آینده عربستان دیگر هیچ ذخیره ارزی ای نخواهد داشت.

شرکت سرمایه گذاری «جدوی» عربستان نیز چندی پیش گزارش داد که ذخایر ارزشی کشور تا پایان سال ۲۰۱۵ تا ۶۱۱.۹ میلیارد دلار کاهش یافته است که پایین ترین سطح از سال ۲۰۱۱ تا کنون محسوب می شود.

در سال ۲۰۱۴ میزان ذخایر ارزی عربستان به ۷۳۲ میلیارد دلار رسیده بود. این شرکت پیش بینی کرده است ذخایر ارزی عربستان تا پایان سال ۲۰۱۶ به ۵۰۰ میلیارد دلار کاهش یابد که دلیل اصلی آن کاهش قیمت نفت و رسیدن ارزش آن به یک سوم قیمت ها در هر بشکه در مقایسه با سال ۲۰۱۴ است.

کسری بودجه عربستان در سال ۲۰۱۵ به بیش از ۹۸ میلیار دلار رسید و انتظار می رود در سال ۲۰۱۶ نیز حداقل با کسری بودجه ۸۷ میلیارد دلاری مواجه شود. شرکت سرمایه گذاری جدوی پیش بینی کرده است که کسری بودجه عربستان در سال ۲۰۱۶ به ۱۰۷ میلیارد دلار برسد.

در ماه دسامبر دولت عربستان بازرسی های ویژه مالی را در دستور کار خود قرار داد و یارانه حمایت از کالاهای اساسی از جمله سوخت، آب و برق را کاهش داد تا به این ترتیب بتواند میزان درآمدهای دولت را افزایش دهد.

شرکت سرمایه گذاری جدوی پیش بینی کرد که عربستان سعودی در سال جاری شاهد افزایش نرخ تورم باشد به گونه ای که نرخ تورم در سال ۲۰۱۶ به ۳.۹ درصد برسد این رقم در سال گذشته ۲.۲ درصد بود. صندوق بین المللی پول پیش بینی کرده که رشد تولید داخلی عربستان در سال جاری تنها ۱.۲ درصد باشد که پایین ترین رقم از سال ۲۰۰۹ به این سو خواهد بود. این رقم در سال ۲۰۱۵ در حدود ۳.۴ بود.  

این در حالی است که عربستان سعودی تصمیم گرفته است که ارتباط خود با دلار امریکا را نیز قطع کند که کارشناسان اقتصادی می گویند که این اتفاق سقوط ارزش ریال در برابر ارزهای خارجی را باعث خواهد شد.

پیش بینی نیکلاس ولز

اما «نیکلاس ولز» تحلیلگر اقتصادی و بازار نفت در سی ان بی سی نوشت: در تقویم خود روز ۲۸ آگوست سال ۲۰۱۸ میلادی را علامت بزنید. در این تاریخ عربستان سعودی دچار بحران اقتصادی می‌شود.

بر مبنای داده‌های موجود یعنی ذخایر ارزی، تولید نفت و قیمت این ماده خام، عربستان که بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت عضو اوپک است، سه سال دیگر  دچار بحران اقتصادی خواهد شد، البته اگر تغییراتی در قیمت نفت پدید آید یا سیاست‌های مالی و اقتصادی عربستان متحول شود آن تاریخ نیز عوض خواهد شد.

نفت ۹۰ درصد صادرات عربستان را تشکیل می‌دهد و ۱۰ درصد کل درآمد دولت از نفت حاصل می‌شود اما عربستان نیاز دارد قیمت نفت به سرعت افزایش یابد. با توجه به اینکه بازار همچنان با مازاد عرضه نسبت به تقاضا مواجه است و تولیدکنندگان بزرگ بر صادرات خود افزوده‌اند، احتمال افزایش قیمت‌ها اندک است و این امر آینده اقتصاد عربستان و دیگر تولیدکنندگان را به خطر انداخته است.

بنا به تخمین اداره اطلاعات انرژی آمریکا، عربستان ۲۵۰ میلیارد بشکه نفت دارد و اگر سطح تولید نفت این کشور در حد کنونی یعنی روزانه ۱۰ میلیون بشکه حفظ شود عربستان تا ۷۵ سال دیگر می‌تواند به تولید ادامه دهد، اما با توجه به قیمت کنونی نفت ذخائر ارزی عربستان بسیار زودتر از این تاریخ پایان خواهد یافت.

اگر قیمت‌ها در حد کنونی باقی بماند، عربستان که اکنون ۶۵۰ میلیارد دلار ذخایر ارزی دارد در اواخر سال ۲۰۱۸ دیگر ذخیره ارزی نخواهد داشت. به این ترتیب اگر تغییری در ساختار مالی این کشور صورت نگیرد و اوراق قرضه‌ای فروخته نشود، ذخیره ارز خارجی عربستان تا پایان سال ۲۰۱۸ تمام خواهد شد.

حتی اگر قیمت نفت به ۶۰ دلار هم برسد ذخیره ارزی عربستان پایان می‌یابد، اما در زمانی دیرتر. فرض بر این است که عربستان همچنان در سطوح کنونی نفت تولید خواهد کرد و هزینه‌های خود را کاهش نخواهد داد. وضعیت مالی عربستان چنان بد شده که این کشور سال گذشته ۴چهار میلیارد دلار اوراق قرضه فروخت و این نخستین بار پس از ۸سال بود که این میزان اوراق قرضه در این کشور فروخته شد. اگر شرایط کنونی تغییر نکند، میزان بالاتری اوراق قرضه از سوی عربستان عرضه خواهد شد.

نکته مهم دیگر این است که دولت عربستان در چند سال اخیر برای راضی نگه داشتن مردم و جلوگیری از سرایت ناآرامی‌ها از دیگر کشورهای عرب به این کشور، برهزینه‌های عمومی خود افزوده است.

پیش‌بینی شده هزینه عمومی عربستان در سال جاری میلادی ۱.۲ هزار میلیارد ریال، معادل ۳۲۱.۸ میلیارد دلار باشد. این رقم دو برابر رقم مربوط به سال ۲۰۱۰ است. مجموع این دو عامل یعنی کاهش درآمدهای نفتی و افزایش هزینه‌ها سبب شده شرایط اقتصادی این کشور وخیم شود.

رویاهای جوانک خام

در این میان برخی کارشناسان معتقدند که عربستان برای ضربه زدن به ایران با فشارهای خود به بازار و از سوی دیگر افزایش تولید نفت سعی در پائین نگه داشتن بهای نفت دارد اما گویا این وضعیت بیش از آنکه به زیان تهران باشد به زیان ریاض تمام شده است. تکیه عربستان بر اقتصاد تک محصولی و تاکید مقامات ایرانی به فاصله گرفتن از اقتصاد نفت بنیان موجب شده تا این توطئه ریاض چندان کارساز نیافتد.

اما در حالی که عربستان با کاهش ذخایر مواجه است درگیر بودن این کور در جنگ یمن و همچنینی حمایت های آن از تروریست های حاضر در سوریه و همچنین پرداخت رشوه های کلان به کشورهای مختلف برای همراه کردن آنها با سیاست های ریاض که گفته می شود اغلب این برنامه ها از سوی «محمد بن سلمان» جانشین ولیعهد و فرزند پادشاه عربستان طرح ریزی شده موجب شده تا ریاض در چنین شرایطی گرفتار شود.

اصرار این شاهزاده جوان بر سیاست های تفرقه افکنانه در منطقه و تاکید وی بر ادامه جنگ در یمن موجب شده تا دلارهای نفتی عربستان به بسته های آخر برسد و این در حالی است که محمد بن سلمان رویای نشستن بر تخت پادشاهی دارد هرچند که مواردی همچون اقتصاد خزان زده از یک سو و گیر کردن در باتلاق هایی همچون جنگ یمن و بحران سوریه و مجبوربودن به پرداخت رشوه های کلان از سوی دیگر و همچنین مطرح شدن گاه و بیگاه امکان کودتا در خاندان سلطنتی عربستان تحقق این رویا را در پرده ای از ابهام قرار داده است.