ایران همسایه قدرتمندی که اجازه نفوذ ترکیه در جنوب را نخواهد داد

 ایران همسایه قدرتمندی که اجازه نفوذ ترکیه در جنوب را نخواهد داد

به گزارش فارس،«اندیشکده واشنگتن» طی گزارش تحلیلی به‌قلم «سونرکاگاپتای و تایلر ایوانز» درباره «آینده روابط ترکیه با عراق و اقلیم کردستان» می‌نویسد: پیش از قیام‌های مردمی و گسترش آن درکشورهای عرب و در دسامبر 2012، ترکیه و عراق در اوخر دهه 90 میلادی به توافق امنیتی گسترده‌ای رسیده بودند.

بنابراین گزارش، اولین توافقنامه در سال 1998 و در شهر آدانا به امضا رسید که بر اساس آن سوریه متعهد به عدم حمایت از پ‌ک‌ک گردید. ایران نیز در سال 2003 وارد این ماجرا شد و حتی مواضع پ‌ک‌ک بمباران کرد.

ایران امید داشت که چنین حرکاتی روابط با ترکیه را بهبود بخشیده و در عین حال موجب اختلاف بین واشنگتن و آنکارا گردد. ترکیه در این بین روابط خود را با ایران و سوریه بهبود بخشیده و از دخالت در امور داخلی این دو کشور پرهیز کرد. با کمک این توافقنامه، هرج و مرج‌هایی که وضعیت عراق را بعد از سال 2003 خراب کرد بر روابط بین ترکیه و ایران و یا افزایش روابط اقتصادی و اجتماعی با سوریه خدشه‌ای وارد نکرد.

به دنبال پیروزی محمود احمدی نژاد، رییس جمهور ایران در جریان انتخابات سال 2009، «اردوغان»، نخست وزیر ترکیه اولین مقام رسمی بود که این پیروزی را به او تبریک گفت. در سال 2010، ترکیه حسن نیت خود را با پادرمیانی در عقد یک پیمان‌نامه در زمینه هسته‌ای جهت کاستن از فشار بر ایران انجام داد.

* تقابل ایران و ترکیه در جبهه سوریه

همچنین سوریه نیز به دنبال روابط حسنه اردوغان و اسد از این مسئله سود برد هر چند که بهار عربی ایجاد تعاملی دیگر را بر هم زده است. از سوی دیگر ترکیه در روابطش با سوذیه تجدید نظر به عمل آورد در حالی‌که نقش فعال ایران در حمایت از متحد راهبردی خود باعث اختلاف با ترکیه در این زمینه شده است. ترکیه حتی کمک‌های سیاسی و تجهیزاتی را به مخالفان سنی سوری ارسال می‌کند در حالی‌که ایران نیز کمک‌ها را در حمایت از اسد انجام می‌دهد.

در این میان مسئله حمایت سوریه از پ‌ک‌‌ک دوباره مطرح شده است. سوریه آشکارا رویکرد حمایت از این گروه را برای مقابله با سیاست‌های ترکیه در پیش گرفته است. سوریه در بهار سال 2012، اجازه داد تا در حدود 2000 نفر از اعضای پ‌ک‌ک از رشته کوه‌های قندیل در مکانی مجاور شمال عراق و سوریه ماوی گیرند.

اخیرا مقام‌‌های رسمی ترکیه‌‌ای، سوریه را به‌خاطر حمایت از پ‌‌ک‌ک مقصر شمرده‌اند و به دنبال بمب‌گذاری ماه اوت این گروه در جنوب شرقی منطقه تجاری «غازیان تپ» به بیان دیدگاه خود درباره حمایت دمشق از این گروه مسلح پرداختند.

* ادامه رقابت ایران وترکیه این‌بار در بغداد

در این میان ترکیه و ایران در عراق و به دنبال خروج نیروهای آمریکایی از این کشور در سال 2011، سرگرم رقابت سیاسی هستند و این مسئله شدت نیز یافته است. سیاستگذاران ترکیه‌ای به‌طور فزاینده‌ای موافق این مسئله هستند که رهبری عراق تحت نفوذ کامل ایران قرار دارد.

«یاسر یاکیس» وزیر خارجه اسبق ترکیه و دیپلمات کارکشته این کشور که از هواداران سیاست خارجی سکولاری است و نیز عضو «حزب توسعه عدالت» که جریانی سنی است، می‌باشد، اخیرا بیان داشت که ایران تمایل به ایجاد زنجیره‌ای از کشورهای شیعه مسلک را از خود این کشور گرفته تا شرق دریای مدیترانه دارد.

* از دیدگاه ترکیه، ایران سد راه بزرگی در برابر این کشور است

برای آنکارا دلایل چنین رویکردی آشکار است. یک ایران حامی هلال شیعی مانع نفوذ ترکیه به جنوب و پیشبرد منافع این کشور خواهد شد. از سوی دیگر بی‌میلی بغداد در گرفتن موضع مخالف بر علیه حکومت اسد نشانه دیگری از ترتیب یافتن این صف‌آرایی جدید است با توجه به این‌که خبرهایی از کمک عراق به ایران در زمینه دور زدن تحریم‌ها به گوش می‌رسد.

درک این‌که «مالکی»، نخست وزیر عراق در پی یک ایران شیعه مسلک است باعث شده تا ترکیه در روابط خود با دولت اقلیم کردستان تجدید نظر کند.

اولین علائم از تغییر سیاست آنکارا در ژوئن 2010 هنگامی آشکار شد که «بارزانی»، رییس اقلیم کردستان طی شش سال اخیر برای اولین بار از ترکیه دیدار کرد.

آنکارا سپس کنسول‌گری خود را در اربیل افتتاح کرد و در مدت کوتاهی بعد از آن روابط دیپلماتیک بین دو طرف شدت یافت. با وجود افزایش روابط ولو ظاهری به ویژه در پاییز سال 2007، آنکارا انتقاد از کردستان عراق را آشکارا ادامه داد و در عین حال گفتگوهای مخفیانه بین کردها و مقامات ترکیه‌ای صورت گرفت. این گفتگوها باعث افزایش درک دو جانبه شد و حتی ترکیه به عملیات تعقیب جنگجویان پ‌ک‌ک را در شمال عراق مبادرت نمود.

* اتحاد آنکارا و اربیل بر علیه دولت مرکزی عراق

امروز با وجود تنش کنونی ترکیه با دولت عراق، رابطه نوپای بین اربیل و آنکارا مبدل به اتحاد اعلام نشده‌ای بین این دو و بر علیه بغداد شده است. وزارت خارجه ترکیه به‌طور مرتب با سفر به اربیل بدون این‌که توقفی در بغداد داشته باشد با دولت کردستان به رایزنی می‌پردازد.

دولت مالکی نیز به انتقاد نسبت به این ماجرا پرداخته و این ملاقات‌ها را غیر قانونی و آن‌را دسیسه‌ای بر علیه دولت مرکزی نامیده است. در عوض مقامات اقلیم کردستان سفرهای رسمی زیادی را به ترکیه انجام داده حتی بر وجود آن نیز صحه گذاشته‌اند.

اما جدی‌ترین وقفه در پروتکل امنیتی بین دو طرف در اوت 2012 رخ داد و آن زمانی بود که « احمد اغلو» وزیر خارجه ترکیه بدون توقف در بغداد با عزیمت به کرکوک به ملاقات با گروه‌های سیاسی ترکمن‌ عراقی رفت. این اولین باری بود که در سه دهه اخیر آنکارا وزیر خارجه خود را عازم این منطقه کرد و این ارسال پیامی شفاف مبنی بر این بود که ترکیه آماده نقض برخی موارد و حمله بر علیه منافع عراق است. البته عراق آشکارا نسبت به این سفر اعتراض کرد و حتی کمیته مجلس این کشور اقدام ترکیه را مورد نکوهش قرار داد.

این کمیته نسبت به برقراری محدودیت در روابط تجاری با ترکیه هشدار داد. بغداد در سپتامبر آنکارا را به قطع فرصت‌های اقتصادی در ترکیه تهدید کرده و افزودکه پروانه فعالیت شرکت‌های ترکیه‌ای شاغل در خاک عراق را لغو خواهد کرد.

این شکاف آشکار در رویکرد ترکیه و عراق در قبال بحران سوریه آشکار شد. حال آنکارا با دلهره ناظر این است که کردهای سوری فعالیت بیشتری در پ‌ک‌ک پیدا کرده‌اند و در واقع اعضای این گروه تعداد قابل ملاحظه‌ای از کردهای سوری را جذب خود کرده‌اند.

بارزانی در مقابل از نگرانی ترکیه جهت افزایش موقعیت خود به عنوان فردی صاحب نفوذ استفاده کرده است. او در ماه جولای گروه‌های مهم کردی سوریه را به اربیل آورد. وی مدعی آموزش جنگجویان کردی برای هدف مشخص حفظ امنیت در بعد از حکومت اسد است و این حرکت نفوذ بارزانی را به نمایش گذاشته است.

پیشتر حزب اتحادیه دموکرات از پیوستن به سوری‌های مخالف یا کردهای مخالف این کشور در لوای شورای ملی کردستان سرباز زده بود .هم اکنون حزب اتحادیه دموکرات نبرد بر علیه ترکیه را متوقف نموده و در عوض تمرکز خود را بر مبارزه جهت سرنگونی اسد بنا نهاده است.

از دیدگاه ترکیه این تحولات بارزانی را به متحد مهمی در شکل‌گیری اوپوزسیون سوریه مبدل کرده است. به ویژه آنچه که برای آنکارا مهم است بارزانی خودش را مانعی بر علیه پ‌‌ک‌‌ک می‌داند تا مانع از ایجاد مواضع پ‌ک‌ک بعد از حکومت اسد شود.

در مقابل ، عراق متهم به جانبداری از ایران و اسد طی این بحران شده است. بنابراین به ‌نحو گویایی مخاطب عمده ترکیه از کشور عراق درباره سوریه نه مالکی بلکه بارزانی است.

* آینده روابط ترکیه و کردستان عراق

تعامل گسترده آنکارا با کردستان عراق به طور بارز و راهبردی اقدامی است که باعث شکل‌گیری و افزایش یک اتحاد منطقه‌ای جدید در منطقه خواهد شد به ویژه اگر بارزانی به هدایت کردهای سوری برای تشکیل محور ترکیه ـ کردستان عراق ادامه دهد. البته این روابط بدون مانع هم نیست.

موانع موجود بر راه روابط آنکارا-اربیل

اول این‌که آنکارا هنوز برخی بی اعتمادی‌هایی را نسبت به کردستان عراق دارد و دو طرف در تمامی موارد با همم اشتراک نظر ندارند. از همه مهمتر، عمیق‌ترین تحولات منطقه‌ای باعث تغییر این واقعیت نشده است که پ‌ک‌ک به عملیات خود در قلمرو کردستان عراق ادامه دهد. همچنین کردستان عراق نسبت به نزدیکی بیشتر به ترکیه که باعث ناراحتی همسایه قدرتمند خود ایران است را حس می‌کند.

مانع بالقوه دیگر تمایل کردستات عراق در گفتگو با پ‌ک‌ک و حساسیت این مسئله برای ترکیه است.

اردوغان قصد حضور در رقابت‌های انتخاباتی سال 2014 را دارد .با توجه نتایج انتخابات سال 2011، و در رقابت‌های پارلمانی که حزب توسعه وعدالت وی 49.5 درصد آرا را به خود اختصاص داد ،اردوغان احتمالا میل به ایجاد تغییراتی را در اعتبار ملی خود برای جلب بیشتر آرا خواهد داشت. این واقعیت همراه با افزایش تنش با پ‌ک‌ک، گفتگو با این گروه را تقریبا غیر ممکن ساخته است.

با این‌وجود، سران هر دو طرف در راه روابط نزدیکتر گام برداشته‌اند. مقامات رسمی ترکیه در محفل‌های خصوصی اعلام داشته‌اند که اگر بغداد به دوری گزیدن از ترکیه ادامه دهد، این کشور احتمالا تصمیم دارد تا کردستان را به سمت خود بکشاند.

عراق به جنگنده‌های جدید اف ـ 16 از آمریکا نیاز دارد و بارزانی نگرانی خود را اعلام داشته ‌‌که ممکن است بغداد از این جنگنده‌ها در آینده بر علیه کردستان استفاده کند. هم مقامات کردی و هم ترکیه‌ای عنوان می‌کنند که آنکارا آماده دفاع از اقلیم کردستان در برابر حملات احتمالی بغداد است. البته برای آنکارا این موضع بسیار غیر متعارفی است زیرا رویکرد ترکیه بیشتر تشکیل کردستانی مستقل است.

* ترکیه از نظر اقتصادی کردستان را وابسته کرده است

اما از سوی دیگر و بنابر اعلام مقامات رسمی کردی ،ترکیه مهم‌ترین شریک تجاری اقلیم کردستان مبدل شده است و حجم تجارت به میزان 7.7 میلیارد دلار رسیده است و 80٪ اقلام مصرفی کردی‌ها از ترکیه وارد می‌شود. به عبارت دیگر اقلیم کردستان وابستگی اقتصادی زیادی را به ترکیه دارد. این ارقام بیانگر حضور همه جانبه کالاهای ترکیه‌ای را در مغازه‌های اربیل دارند. روابط اقتصادی از سال 2010 به این سو جهش بیشتری یافته است و بر اساس ارزیابی‌های صورت گرفته هم اکنون 730 شرکت ترکیه‌ای در شمال عراق فعالیت دارند.

«سینان سلبی» وزیر تجارت اقلیم کردستان تا قبل از آوریل 2012، از حضور 1023 شرکت ترکیه‌ای در کردستان عراق خبر داد که این میزان بیش از هر کشور دیگری در این منطقه است. کردستان نیز با مشوق‌های مالیاتی خوبی که به طرف ترکیه‌ای خود داده باعث مستحکم‌ شدن این روابط شده است.

آنکارا و اربیل همچنین اخیرا در ساخت دو گذرگاه مرزی برای ورود و خروج مردم و کالا موافقت کرده‌اند. برای دولت کردستان عراق منطق اقتصادی به تنهایی برای توجیه ادامه این سیاست کافی است. از همه مهمتر، ترکیه در بسیاری از موارد گزینه بهتری به نسبت بغداد به عنوان دروازه‌ای به سوی اقتصاد جهانی است. همزمان، این روابط اقتصادی بر این واقعیت صحه گذاشته است که ثبات اقتصادی کردستان و موفقیت سیاسی محتمل بر حسن نیت ترکیه هستند. با توجه به این واقعیت و درک تهدید از جانب بغداد ، انگیزه کردها برای همراهی با ترکیه به نسبت عراق بیشتر است.