ایجاد و گسترش مشاغل خانگی از
طرح‌هایی بود که در زمان دولت دهم به عنوان اصلی ترین برنامه اشتغال زایی
مطرح و مراحل تایید و تصویب در مجلس را طی کرد. دولت وقت معتقد بود صدها
هزار شغل در خانه ها وجود دارد که می توان با ساماندهی آنها و ایجاد شبکه
بازاریابی و فروش، اشتغال زایی کرد.
همچنین این ایده مطرح بود که اشتغال افراد در منازل می توان هزینه های مربوط به ایجاد و راه اندازی کارگاه را حذف کند و به صورت کلی، قیمت تمام شده تولید محصول و کالا در منازل پایین بیاید؛ در نتیجه امکان فروش و رقابت بهتری برای آن فراهم خواهد شد. از سویی عنوان می شد مشاغل خانگی در بسیاری از کشورها وجود داشته و تجربه شده؛ از اینرو ایران نیز می تواند از این روش برای ایجاد فرصت های جدید شغلی استفاده کند.
با این حال، ایراداتی نیز از سوی فعالان بازار کار و کارشناسان نسبت به اجرای این طرح در خانه ها گرفته شد. از جمله اینکه مشاغل خانگی باعث کشانده شدن اشتغال به خانه ها شده و از این رو به حریم خانه و خانواده لطمه خواهد زد. از سویی، محدودیت های جدی برای انجام کار تولیدی و مانند آن در منازل وجود دارد و اساسا نمی توان در آپارتمان های امروزی به ویژه در کلانشهرها کسب و کار راه اندازی کرد بی آنکه روند زندگی در آپارتمان مختل شود.
اما مقامات وزارت کار عنوان کردند هدفشان تنها ایجاد و رونق مشاغلی در خانه ها است که بتوان آن را انجام داد نه اینکه یک کارگاه تولیدی را به خانه منتقل کنند. با این وجود، نه تنها استقبال چندانی از سوی مردم برای اینگونه اشتغال صورت نگرفت و اساسا طرح مشاغل خانگی نتوانست تحرکی در بازار کار ایران ایجاد کند؛ از آنسو بانک ها نیز روی خوشی به این طرح نشان ندادند و روند مناسبی برای اعطای وام به اینگونه مشاغل شکل نگرفت.
وزارت کار در گزارشی جدید درباره عملکرد ۵ ساله طرح مشاغل خانگی اعلام کرد: در این طرح، فعالیت های اقتصادی با بیشترین فراوانی به ترتیب عبارتند از «تولید منسوجات»، «تولید پوشاک» و «تولید محصولات کشاورزی و دامی، شکار و فعالیت های خدماتی وابسته». گروه های شغلی با بیشترین فراوانی نیز به ترتیب عبارتند از «قالیبافان و زیلوبافان-دستی»، کارکنان سایر صنایع طبقه بندی نشده در جای دیگر» و «کارکنان ماهر کشاورزی، جنگلداری و ماهیگیری».
۹۴.۹ درصد متقاضیان مستقل و پشتیبانی دارای مجوز (اعم از تمدید شده و تمدید نشده) و ۵.۱ درصد بدون مجوز هستند. در زمان آمارگیری، ۵۳.۳ درصد مشاغل خانگی دایر، ۳۶.۵ درصد دایر نبوده و ۱۰.۲ درصد قبلا دایر بوده اما در زمان آمارگیری دایر نبوده اند. در بیش از ۶۳ درصد مشاغل خانگی، پایداری شغلی مشاهده شده است.
۶۲.۲ درصد از شاغلان دارای مجوز شغل خانگی در کارگاه های دایر، تسهیلات دریافت کرده اند که ۹۰ درصد آنان کل تسهیلات دریافتی را هزینه کرده، ۸ درصد بخشی از آن را هزینه کرده و ۲ درصد اصلا هزینه نکرده اند. همچنین ۳۷.۸ درصد، تسهیلاتی دریافت نکرده اند.
تسهیلات دریافتی به ترتیب در تهیه مواد اولیه با ۵۰.۴ درصد و ماشین آلات و ابزار با ۳۸.۷ درصد مصرف شده اند. بیشترین شیوه بازاریابی محصولات مشاغل خانگی از طریق تبلیغات محیطی (تراکت، بروشور، بنر، پارچه نویسی، بیلبورد و...) با ۵۷.۳ درصد، صورت گرفته است.
بیشترین نحوه عرضه محصولات مشاغل خانگی از طریق کارگاه با ۴۷.۹ درصد است. بیش از نیمی افراد شاغل در کارگاه های دایر (نزدیک به ۶۰ درصد) قبل از اشتغال فعلی، بیکار بوده که از محل اجرای طرح ساماندهی و حمایت از مشاغل خانگی مشغول فعالیت شده و شاغل جدید محسوب می شوند. همچنین ۴۰.۹ درصد قبلا شاغل بوده اند.
ویژگی های فردی شاغلان خانگی دارای مجوز نیز نشان می دهد که ۷۹.۸ درصد زن و ۲۰.۲ درصد مرد هستند و بیشترین تعداد در گروه سنی ۳۰ تا ۳۴ ساله با ۲۲.۱ درصد و پس از آن گروه سنی ۳۵ تا ۳۹ ساله با ۱۶.۷ درصد فعالیت دارند. همچنین ۱۴.۸ درصد بی سواد و ۸۵.۲ درصد هم باسواد هستند.
در میان باسوادان ۴۷.۱ درصد دارای تحصیلات کمتر از دیپلم، ۲۶.۳ درصد تحصیلات دیپلم و پیش دانشگاهی و تنها ۹.۹ درصد دارای تحصیلات عالی هستند. ۲.۵ درصد فاقد مهارت بوده و ۹۷.۵ درصد دارای مهارت هستند. از سویی، ۱۵.۶ درصد دارای شغل دیگر علاوه بر شغل خانگی بوده ولی ۸۴ درصد صرفاذمشغول انجام شغل خانگی هستند.
