برخی صفحات و کانال‌ها در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی مدتی است که به ترویج علوم غریبه می‌پردازند، به طور مثال در یکی از این کانال‌ها می‌خوانیم: «طلسم یک جور ایجاد توهم است که شکل واقعیت به خودش می‌گیرد و به نوعی موجب فریب انسان می‌شود، اگر قادر باشیم بر طلسم چیره شویم، موفق می‌شویم و اگر نه، متأسفانه ضربه می‌خوریم، اما برای غلبه بر طلسم اول از همه باید بتوانیم تشخیص دهیم که با طلسم روبرو شدیم و برای این منظور باید شخص به علوم غریبه آشنا باشد....» و آنگاه در مقاطع مختلف اشکال مختلف به عنوان یک طلسم که مثلاً می‌تواند یک جن را تسخیر کند یا محبتی را میان زن و شوهری افزایش دهد و ... .
اما این ادعاها تا چه میزان صحت دارد؟ آیا پرداخت پول برای رفع طلسم یا طلسم‌کردن دیگران از طریق تلگرام، صرفاً پر کردن جیب عده‌ای سودجو نیست؟!
در این باره با حجت‌الاسلام محسن یوسفی‌کیا پژوهشگر حوزه عرفان‌های نوظهور گفت‌وگو کردیم.
*آیا علوم غریبه ماهیت خارجی دارد و قابل نشر در سطح عموم است؟ و چقدر می‌توان به آن تمسک کرد؟
-تعریفی که از علوم غریبه ارائه شده این است که این علوم مجموعه‌ای از دانش‌ها هستند که معمولاً در دسترس عامه مردم نبوده، یعنی از دسترس عموم مردم دور نگه داشته شده و اقسام، شاخه‌ها و دسته‌های مختلفی برای آن ذکر شده است؛ مانند علم رمل، جفر، اعداد، کیمیا و... . نکته‌ای که مهم است اینکه در طول تاریخ بنا بر تعلیم دادن این علوم و در دسترس قراردادن آنها برای عموم مردم نبوده است، تا آنجا که یادگیری برخی از اینها مانند سحر، در روایات به شدت نهی شده است و برای آنها مجازاتهای بسیار سنگینی تعیین شده است.
اگر کسی به انگیزه باطل کردن سحر، بخواهد سحر را یاد بگیرد اشکال ندارد، حتی برخی این کار را واجب کفایی می‌دانند
بنابراین در جواب این سؤال که آیا می‌شود به شکل عمومی آن را نشر داد، پاسخ منفی است، چون در واقع زمینه سوءاستفاده را برای عده ای فراهم می‌کند. در طول تاریخ برخی از این علوم برخوردار بودند تا در موقعیت مناسب و در صورت لزوم از آن استفاده کنند، در مورد سحر هم همین‌گونه است، به عنوان مثال برای باطل کردن سحر می‌شود سحر را یاد گرفت، فقها نیز همین دیدگاه را دارد. بنابراین اگر کسی به انگیزه باطل کردن سحر، بخواهد سحر را یاد بگیرد اشکال ندارد، حتی برخی این کار را واجب کفایی می‌دانند. البته قطعاً این واجب کفایی متوجه هر کسی نخواهد بود و باید ظرفیت لازم در شخص وجود داشته باشد. به هر حال پاسخ این سؤال که آیا توصیه عمومی شود تا افراد به دنبال این علوم بروند، قطعاً منفی است.
*درباره مصادیقی از علوم غریبه توضیح می‌دهید؟
- علم رَمْل، جَفْر، اعداد، کیمیا و ...، به عنوان مثال «کیمیا» علمی است که به وسیله آن می‌توان برخی فلزات را به چیز دیگری مانند طلا تبدیل کرد، یا با یادگیری برخی از این علوم ممکن است شخص توان پیشگویی پیدا کند، از غیب خبر داده و آینده را تا حدی پیش‌بینی کرد، یا مثلاً با تسخیر جن قدرت‌های فوق‌العاده و غیر طبیعی به دست آورد، چراکه جنیان به دلیل ساختار وجودیشان توانمندی‌ها و قابلیت‌هایی دارند که انسانها از برخی از آن قابلیت‌ها برخوردار نیستند و انسانها می‌توانند با استفاده از جنیان به این توانمندی‌ها دست پیدا کنند، مانند انتقال اشیاء که در قرآن هم به صراحت بیان شده است که در ماجرای حضرت سلیمان(ع) یک عفریتی از جن می‌گوید: قبل از اینکه از جایت بلند شوی، تخت ملکه سبا را برایت می‌آورم «قَالَ عِفْرِیتٌ مِنَ الْجِنِّ أَنَا آتِیکَ بِهِ قَبْلَ أَنْ تَقُومَ مِنْ مَقَامِکَ وَإِنِّی عَلَیْهِ لَقَوِیٌّ أَمِینٌ»، یا توانمندی‌‌های دیگر مانند انتقال سریع که در روایات هم بدان اشاره شده و حتی ائمه گاهی اوقات از این توانمندی‌ها استفاده کرده اند.
*آیا نیروهای ماورایی می‌توانند در زندگی و سرنوشت انسان به عنوان خلیفه الهی تأثیر بگذارند؟
در برخی اقسام سحر در واقع اتفاقی نمی‌افتد، بلکه در واقع تصویرسازی ذهنی برای انسان صورت می پذیرد، مانند ماجرای ساحران فرعون که در مقابل حضرت موسی(ع) قرار داشتند
-برای پاسخ به این سؤال به یک آیه قرآن اشاره می‌کنم. خداوند در سوره بقره آیه 102 می فرماید: «وَ اتَّبَعُوا ما تَتْلُوا الشَّیاطینُ عَلی مُلْکِ سُلَیْمانَ وَ ما کَفَرَ سُلَیْمانُ وَ لکِنَّ الشَّیاطینَ کَفَرُوا یُعَلِّمُونَ النَّاسَ السِّحْرَ وَ ما أُنْزِلَ عَلَی الْمَلَکَیْنِ بِبابِلَ هارُوتَ وَ مارُوتَ وَ ما یُعَلِّمانِ مِنْ أَحَدٍ حَتَّی یَقُولا إِنَّما نَحْنُ فِتْنَةٌ فَلا تَکْفُرْ فَیَتَعَلَّمُونَ مِنْهُما ما یُفَرِّقُونَ بِهِ بَیْنَ الْمَرْءِ وَ زَوْجِهِ وَ ما هُمْ بِضارِّینَ بِهِ مِنْ أَحَدٍ إِلاَّ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ یَتَعَلَّمُونَ ما یَضُرُّهُمْ وَ لا یَنْفَعُهُمْ وَ لَقَدْ عَلِمُوا لَمَنِ اشْتَراهُ ما لَهُ فِی الْآخِرَةِ مِنْ خَلاقٍ وَ لَبِئْسَ ما شَرَوْا بِهِ أَنْفُسَهُمْ لَوْ کانُوا یَعْلَمُونَ»، در این آیه شریفه موضوع تعلیم سحر توسط شیاطین به مردم مطرح شده است، همچنین از دو ملک به نام‌های هاروت و ماروت نام می‌برد که برای دفع شر به مردم سحر آموزش می‌دادند تا مردم بتوانند سحر شیاطین را باطل کنند.
یکی از تأثیراتی که این سحر می‌تواند در این آیه اشاره شده، «ما یُفَرِّقُونَ بِهِ بَیْنَ الْمَرْءِ وَ زَوْجِهِ»؛ جدایی بین زن و مرد است، از ظاهر آیه می‌توان فهمید که این قبیل سحرها می‌توانند اثر واقعی داشته باشند، البته در برخی اقسام سحر در واقع اتفاقی نمی‌افتد، بلکه در واقع تصویرسازی ذهنی برای انسان صورت می‌پذیرد، مانند ماجرای ساحران فرعون که در مقابل حضرت موسی(ع) قرار داشتند، «قَالُوا یَا مُوسَى إِمَّا أَنْ تُلْقِیَ وَ إِمَّا أَنْ نَکُونَ أَوَّلَ مَنْ أَلْقَى»، «فَإِذَا حِبَالُهُمْ وَ عِصِیُّهُمْ یُخَیَّلُ إِلَیْهِ مِنْ سِحْرِهِمْ أَنَّهَا تَسْعَى»، تعبیر قرآن این است که «مِنْ سِحْرِهِمْ» جادوی و سحر آنها اینگونه به ذهن مردم می‌آمد و مردم اینگونه خیال میکردند این ریسمان‌ها حرکت می‌کنند، یعنی در واقع ساحران تصرف در خیال انسانها کرده بودند، و در واقع چیزی اتفاق نمی‌افتاد، مثلاً در بیابان این گونه القاء شود که در اینجا دریا است، در حالی که اصلاً دریایی وجود ندارد، بنابراین اصل تأثیرگذاری سحر را قابل پذیرش است.
*پس امکان سحر وجود دارد؟
- بله! وجود دارد، اصل امکان سحر را نمی‌توان نفی کرد، آنچه مهم است اینکه مردم وقتی به مشکل می‌خورند، معمولاً به سرعت به دنبال این می‌روند که آن را به نیروی ماورایی نسبت دهند، یعنی فرض بفرمایید یک خانم و آقا در زندگیشان به مشکل برخوردند و این مشکل محصول سوء تدبیر خودشان بوده است، ولی برای اینکه از خودشان رفع تکلیف کنند و فرافکنی کنند، دنبال عامل غیبی می‌گردند تا مشکلات را گردن او بیاندازند و برای حل آن مشکل، نیز دنبال یک امر غیبی می‌روند و این گونه می‌شود که سراغ رمال‌ها و دعانویس‌ها می‌روند، بنابراین اصل سحر را نمی‌شود منکر شد.
*منتها بحث سر این است که از کجا بفهمیم طلسم شده‌ایم؟
- تشخیص این مسأله کار بسیار سختی است و تنها از اهل فن، متخصص، متعهد و اهل علمش بر می‌آید که خیلی معدود هستند، به این موضوع مهم نیز باید اشاره کرد که همه این اتفاقات بیرون از دایره اذن الهی صورت نمی‌پذیرد.
*اصلا طلسم و ماهیت طلسم چیست؟ آیا طلسم در قالب شکل و شمایل می‌تواند بروز پیدا کند؟
- اینکه از نمادهایی استفاده می‌کند برای اینکه چنین اقداماتی را انجام دهند، به نظر می‌رسد که قابل پذیرش است، البته این موضوع که به صورت عمومی و در گروه‌های تلگرامی یا در سایت‌ها مطرح می‌شود، اینها عمدتاً دکان است، اینها حرف‌هایی است که از برخی کتاب‌ها برداشتند، حالا یک نقش و نگاری می‌کشند و می‌گویند: طلسم می‌کند یا می‌گویند: برای ایجاد محبت و ایجاد نفرت است. خیلی از این طلسمات به خودی خود اثری ندارد، بلکه منوط به آدمی است که دارد آن را اعمال می‌کند. برخی از آنها تابع شرایط زمان و مکان است، توجه کنید که شرایط زمانی و مکانی هم برای ادعیه هم وارد شده است، مثلاً دعا در زمان خاص و یک نماز برای شب خاصی داریم و ممکن است اثراتی برای آن بار شود و چه بسا آن کار را در زمان و مکان دیگری انجام دهید، آن اثر بر آن مترتب نشود، طلسم‌ها هم بعضاً همین‌گونه بوده و منوط به شرایطند، البته بنده احاطه ندارم که دقیقاً شرایط آن چیست.
*«سحر» خارج از قضا و قدر الهی اتفاق میافتد؟
-سحر خارج از قضا و قدر الهی نیست، تأثیرگذاری سحر و طلسم یا همان آیه‌ای که مثال زدم، این اثر هم به اذن خدا است، اگر خدا اجازه ندهد همچین اثری ایجاد نمی‌شود، پس تحت دایره قضا و قدر الهی عمل می‌کند، ولو اینکه اثر می‌تواند داشته باشد، منکر اثر نمی‌توان شد، ولی عمدتاً آنچه که در فضای مجازی گفته می‌شود و یا در جامعه افرادی مدعی هستند که می‌توانند کارهایی را انجام دهند، بالای 90 درصد آنها هیچ توانایی ندارند، البته توانایی که عرض می‌کنم معنای مثبتش مدنظر نیست.
*سحر و طلسم چرا در برخی اثر می‌گذارد و در برخی دیگر اتفاقی نمی‌افتد؟
به صورت تجربی می‌بینیم افرادی که عمدتاً گرفتار چنین مشکلاتی هستند، یک جوری کار خودشان می‌لنگد؛ یعنی خودشان یک کاری کردند
-شاید بتوان گفت که زمینه اثرگذاری بعضاً در وجود خود ما است. اگر ما بپذیریم که این قبیل امور در قالب شیطانی اتفاق میافتد و شیطان قدرت نفوذ ندارد، حداقل اثر تام نمی‌تواند بگذارد، هر چند ممکن است به صورت محدود بتواند اثر بگذارد، اما اثر جدی و قابل توجهی نمی‌تواند بگذارد، می‌توان نتیجه گرفت که بخشی از این اثرپذیری‌ها به خاطر این است که یک زمینه‌ای توسط خود فرد فراهم می‌شود. یکی از این زمینه‌ها همین مراجعه به دعانویس‌ها و رمال‌ها است.
اینها به مراجعان خود دستوراتی می‌دهند و آنها نیز به آن عمل می‌کنند و ممکن است حتی یک اثر مقطعی و جزیی هم ببینند، ولی به مراتب بیش از آنچه را که به دست آورده‌اند، باید هزینه بپردازند، منظور هزینه‌های غیر مادی است، خیلی از اوقات این افراد خودشان را گرفتار می‌کنند، به صورت تجربی می‌بینیم افرادی که عمدتاً گرفتار چنین مشکلاتی هستند، یک جوری کار خودشان می‌لنگد؛ یعنی خودشان یک کاری کردند، مثلاً خواستند سر در بیاورند که طلسم و سحر چیست، چون سراغ استاد اهلش نرفتند، -اساتید فن بسیار اندک هستند- بلکه سراغ آدم‌های شیاد رفتند، یا از کانال شیطانی به توانایی‌های رسیدند، اینگونه گرفتار شده‌اند، اینکه انسان با دست خود یک روزنه‌ای را در وجود خودش باز کند تا شیطان بر او مسلط شود، نتیجه‌‌ای غیر از این نمی‌تواند باشد.
*حال ممکن است فردی کاری نکرده باشد، اما طلسم و سحر در او اثر بگذارد؟
-بله! از برخی روایات اینگونه بر می‌آید یک جاهایی غفلت‌ها و بی‌توجهی‌هایی نسبت به برخی امور عبادی و یا مسائل مربوط به سبک زندگی زمینه‌ای را برای نفوذ شیاطین در زندگی ما باز می‌کند، در روایت دستوراتی داریم که بخشی از آن عبادی و بخشی دیگر مربوط به رعایت پوشش، ساخت مسکن، استفاده از یکسری امور در منزل و ... می‌شود. مسائلی مرتبط با خوردن، پوشش، آداب حمام رفتن که روایاتی با سند معتبر هم دارند و اگر رعایت نشود ممکن است زمینه حضور اینها در زندگی ما فراهم کند.
ممکن است برخی از آنها یک تواناییهایی داشته باشند، اما بدون شک الهی نیست و ما اساساً نهی می‌کنیم که به این افراد مراجعه شود
نمی‌خواهم بگویم اگر رعایت نکردیم حتماً در زندگی ما این اتفاق میافتد، بلکه زمینه فراهم‌تر می‌شود، فرض کنید یک شخصی از حمام بیرون آمده است و در سرما خودش را خوب نپوشانده است. نمی‌شود گفت که حتماً سرما می‌‌خورد، ولی احتمال سرماخوردگی بالا می‌رود.
*برخی کانال‌های تلگرامی دستوراتی را تجویز می‌کند، آیا این دستورات قابل اعتماد است؟
-نه! به صورت کلی هر کس که ادعا می‌کند که من همچین تواناییهایی را دارم، نباید به او مراجعه کرد. در طول تاریخ اگر انسان‌هایی چنین تواناییهایی را داشتند و واقعاً از آنها کاری ساخته بود، به تعبیر امروزی دکان باز نمی‌کردند که بیایند پول بگیرند و نسخه بپیچند، اصلاً کسانی که به این شکل و به صورت عمومی این امور را ترویج می‌کنند، می‌خواهند دکان باز کنند.
حالا ممکن است برخی از آنها یک تواناییهایی داشته باشند، اما بدون شک الهی نیست و ما اساساً نهی می‌کنیم که به این افراد مراجعه شود، و لو اینکه ممکن است گاهی یک اثر مقطعی از این افراد ببینید، ممکن است به نظرشان یک تغییری ایجاد شده است، ولی در درازمدت اثرات منفی می‌گذارد که به هیچ‌وجه قابل جبران نیست که چون نمونه‌هایی دیده شده است.
به همین خاطر آنچه در فضای مجازی گفته شده و یا افرادی به صورت عمومی حرف می‌زنند، بدون شک اینها یا شیاد هستند و دنبال منافع شیطانی خودشان هستند. بدون شک انسانی که از راه مشروع این توانایی‌ها را کسب کرده اند و به این علوم دسترسی دارد، هرگز به صورت عموم در دسترس و یادگیری عموم قرار نمی‌دهد، سیره مستمر علمای ما هم این نبوده است، یعنی اینگونه عمل نکردند.
*بالاخره گرایش به خرافه یک بخش در جامعه ما حضور دارد و نمی‌توان نفی کرد!
برخی از بزرگان که از این علوم برخوردار بودند و صاحب صلاحیت هم بودند، از یاد دادن آن پرهیز میکردند و می‌گفتند به درد شما نمی‌‌خورد
-بله! در کتابی خواندم که در انگلیس نزدیک به 2 هزار نفر فالگیر حرفه‌ای وجود دارد، حتی در جوامع مدرن و پیشرفته که به اصطلاح عقل‌گرایی رایج است و با علوم وحیانی مخالف هستند نیز چنین رویکردهایی وجود دارد، اصلاً جن‌گیری و اموری از این دست در مسیحیت و کلیسا نیز رایج است، یعنی این گونه نیست که فکر کنیم مخصوص جامعه ما است.
دیدگاه علمای ما این است که مردم را از مراجعه به این افراد طرد کنند، چون افرادی که به این طیف آ‌دم‌ها مراجعه می‌کنند، خیلی وقت‌ها دنبال راه میان‌بر هستند، مثلاً دنبال این هستند که راه‌های کسب درآمد را خوب یاد بگیرند، در حالی که روند صحیح افزایش روزی و درآمد سازو کار خود را دارد، تجربه نشان داده افرادی که وارد این حوزه‌ها می‌شوند، معمولاً زندگیشان نکبت‌بار است.
بیان شده برخی از بزرگان که از این علوم برخوردار بودند و صاحب صلاحیت هم بودند، از یاد دادن آن پرهیز میکردند و می‌گفتند به درد شما نمی‌‌خورد، می‌خواهید چکار که یاد بگیرید، حتی برخی بزرگان وقتی به مرحوم نخودکی مراجعه کردند و ابراز تمایل کردند که به آنها ما کیمیا یاد بدهد، ایشان پرهیز کرده است و گفتند: به جای کیمیا به شما دعایی یاد می‌دهم که بعد از نماز این دعا را بخوانید که خیلی اثرش بیشتر است، البته برخی افراد از روی کنجکاوی و برای کسب یکسری توانایی دنبال این امور هستند و نمی توان جذابیت‌های این مسائل شد، ولی تبعات سنگینی دارد.
*راه رهایی از طلسم چیست؟
-توصیه های عمومی در این زمینه وجود دارد مانند: مداومت بر خواندن سوره ناس، فلق، آیةالکرسی یا نصب آیةالکرسی در خانه، گفتن ذکر «لاحول و لا قوة الا بالله العلی العظیم» و استفاده از حِرزهای معتبری که در روایات آمده است.
