واردات بی رویه و ناتوانی در صادرات اقلام بخش ICT به یک معضل و تهدید جدی برای صنعت داخلی تبدیل دیده است. بررسی واردات و صادرات اقلام بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات نشان می‌دهد که در سال 1393 نسبت صادرات به واردات حدود 0.0089 بوده است و صادرات اقلام ICT نتوانسته همپای واردات رشد پیدا کند.
*رشد بی سابقه واردات اقلام بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات در سال 1393
واردات رسمی اقلام بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات در سال 1393 به رقم 2 میلیارد و 555 میلیون دلار رسید؛ اما در سال 1392 به رقم 3میلیارد و 69 میلیون دلار رسیده بود که بیشترین مقدار در 7 سال گذشته است.
این آمار تنها قسمتی از کل آمار واردات این اقلام است. زیرا آمار کاملی از واردات غیررسمی موجود نیست. به طور نمونه نتایج یک بررسی در مورد واردات گوشی تلفن همراه که توسط مرکز پژوهش های مجلس صورت گرفته نشان می‌دهد آمار ثبت شده گمرکات در مورد این کالا حدود 10 درصد کل واردات آن است. همچنین آماری که دولت در طرح مبارزه با قاچاق کالا و ارز ارائه کرده نشان داد که میزان واردات غیررسمی گوشی تلفن همراه در سال 1392 حدود 1میلیارد و 772 میلیون دلار و واردات غیر رسمی رایانه و قطعات آن در سال 1392 بالغ بر 1.5 میلیارد دلار بود.
* از رونق افتادن تولید داخل و صادرات بسیار ناچیز در بخش ICT
بنابراین، آمار کل واردات بسیار بیشتر از آمار واردات رسمی است. واردات رسمی اقلام ICT در چهار سال اخیر به رقم 3 میلیارد دلار در سال نزدیک است که این رقم نسبت به سال 1387 حدود 70 درصد رشد را نشان می‌دهد. رشد میزان واردات در این بخش نشان از رشد فزاینده استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات و بهره گیری از مزایای روزافزون آن است. رشد قابل توجه تقاضای کالاهای ICT می‌توانست محرک تولید داخلی و افزایش صادرات باشد، اما در عمل تولید داخل از رونق افتاده و صادرات این بخش بسیار ناچیز است. بررسی‌های آمار واردات 169 قلم کالای مرتبط به فناوری اطلاعات و ارتباطات در این گزارش نشان می‌دهد که سالیانه حدود 3 میلیارد دلار ارز برای خرید این اقلام از کشور خارج می‌شود.
*تهدیدات پنهان استفاده بی رویه و بی ضابطه از تجهیزات خارجی در شبکه مخابراتی کشور
واردات بی رویه و استفاده بدون محدودیت و بی ضابطه از بعضی از تجهیزات مخابراتی در شبکه های مخابراتی کشور می‌تواند تهدیدی برای امنیت کشور نیز باشد. این در حالی است که بسیاری از چنین اقلام وارداتی با توجه به فناوری به کار رفته در آنها قابل تولید در کشور هستند، بنابراین برای جلوگیری از خطرات احتمالی و همچنین جلوگیری از اتکای محض به محصولات خارجی در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات لازم است که وزارتخانه صنعت، معدن و تجارت به همکاری وزارت ارتباطات و برای تولید این اقلام برنامه ریزی کنند.
تولید اقلام مهم ICT در کشور علاوه‌بر جلوگیری از خطرات امنیتی احتمالی می‌توانند سیب اشتغال مستقیم و غیر مستقیم تعداد کثیری از فارغ التحصیلان دانشگاهی در کشور شود.
*صادرات بی ثبات و مقطعی در یخش ICT
ضعف تولید داخل در حوزه فاوا از بعد صادرات کالاهای این حوزه نیز قابل بررسی است. میانگین رقم صادرات اقلام بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات در هفت سال گذشته حدود 31 میلیون دلار در سال است. صادرات اقلام علاوه بر رقم ناچیز آن، مشکلات دیگری نیز دارد. همان طور که نتایج بررسی صادرات اقلام نشان می‌دهد اقلام صادراتی ثبات مناسبی ندارد. عدم برنامه ریزی میان مدت و بلندمدت برای صادرات باعث شده تا صادرات فقط در مقطعی از زمان انجام شود و برای تداوم و افزایش صادرات برنامه‌ای اجرا نشده است. با توجه به پتانسیل موجود کشور در زمینه تولید و ترانزیت اقلام ICT می‌توان برای صادرات برنامه ریزی کرد. برنامه ریزی کوتاه مدت، میان مدت و بلند میدت برای تولید و صادرات کالاها و خدمات فناوری اطلاعات و ارتباطات می‌تواند روند نامناسب کنونی را به نفع اقتصاد داخلی و تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی تغییر دهد. خلائی که در امر واردات و صادرات حوزه ICT وجود دارد عدم پوشش و نبود اطلاعات صادرات و واردات نرم افزارها و بازی‌های رایانه‌ای است. با تخصصی شد گمرک جمهوری اسلامی ایران در حوزه ICT می‌توان امیدوار بود که اولا برای ثبت آمار صادرات و واردات اقلام مذکور چاره‌اندیشی شده و حقوق گمرکی آنها دریافت شود و ثانیاً اقلام دیگر بخش ICT خصوصاً اقلامی مانند گوشی تلفن همراه، تبلت، لپ تاپ، به‌صورت تخصصی ثبت شوند و حقوق گمرکی واقعی آنها دریافت شود.
*افزایش صادرات و کاهش واردات فاوا در گرو تولید کالاهای دانش‌بنیان است
نباید از نظرها دور داشت که راه حل اساسی برای افزایش صادرات و کاهش واردات کالاهای حوزه فاوا در تولید و خصوصاً تولید کالاهای دانش‌بنیان گره خورده است. همان‌طور که در بند 4 سیاست‌های کلی تولید ملی، حمایت از کار و سرمایه ایرانی ابلاغی مقام معظم رهبری در تاریخ 24/11/91 آمده، حمایت از تولید محصولات با ماهیت راهبردی مورد نیاز مصارف عمومی یا بخش تولید کشور باید مورد توجه ویژه قرار گیرد.
توجه به فناوری‌های روز دنیا و بومی‌سازی فناوری‌های وارداتی، توجه به نوآوری و تحقیق و توسعه در صنایع داخلی از ضروریات آن محسوب می‌شود. در قراردادهایی که اپراتورهای مخابراتی با طرف‌‌های خارجی منعقد می‌کنند، الزام به انتقال فناوری به کشور و بومی سازی آنها باید جزء اصلی و جدا نشدنی قراردادها باشد. بنابراین دو وزارتخانه صنعت، معدن و تجارت و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات باید راهکارهای سرمایه گذاری، تولید و مشوق های تولید کالاهای فاوا را تهیه و اجرای آنها را پیگیری کنند. با کمک و پشتوانه وجوه اداره شده وزارت ارتباطات و منابع صندوق نوآوری و شکوفایی از طریق حمایت از بخش خصوصی می‌توان به تقویت تولیدات داخلی حوزه فاوا اقدام کرد.
یکی از مشکلات صنعت تولید داخلی حوزه فاوا، تعدد بی‌اندازه تولیدکنندگان داخلی است که سبب کوچک شدن مقیاس تولید و آسیب پذیری آن شده اسیت. دولت می‌تواند مشوق‌های لازم را برای ادغام شرکت‌های کوچک و متوسط این حوزه و تشکیل شرکت های بزرگ و توانمند فراهم کند تا مقیاس تولید به حدی باشد که صرفه اقتصادی به دنبال داشته باشد.
