آثار مثبت کاهش قیمت جهانی نفت برای مردم ایران

ایران اکونومیست- بیش از یک ماه از پیش‌بینی بلومبرگ، مبنی بر کاهش قمیت نفت تا ۴۰ دلار می‌گذرد که این گمانه‌زنی در حال به حقیقت پیوستن است. در روزهای پایانی سال ۲۰۱۴ میلادی، هر بشکه نفت خام، قیمت زیر ۶۰ دلار را تجربه کرد. قیمت در روزهای آغازین سال ۲۰۱۵ اندکی افزایش یافت، ولی این روند ادامه پیدا نکرد و قیمت نفت در این روز‌ها به زیر ۵۰ دلار کاهش یافته است.

 در این مدت، کار‌شناسان فروانی به علل کاهش قیمت نفت در بازارهای جهانی پرداخته‌اند. برخی از آنان، دلایل اقتصادی و بعضی دیگر دلایلی سیاسی را علت اصلی کاهش قیمت نفت برآورد کرده‌اند و راهکارهای فراوانی برای جلوگیری از افت بیشتر قیمت نفت داده‌اند.

اما به راستی فارغ از آثار منفی کاهش قیمت نفت بر کشورهای تولید کننده نفت، آیا کاهش قیمت نفت آثار مثبت و مزایایی برای این کشور‌ها‌ خواهد داشت؟ پرسش اینجاست که اگر کاهش قیمت نفت مزایایی نیز دارد، چرا در تحلیل‌ها از آثار مثبت این کاهش قیمت سخن گفته نمی‌شود؟

برای مثال یکی از دلایلی که ایران توانسته است، فشار ناشی از تحریم‌ها را پس از تحریم‌های نفتی و بانکی بی‌سابقه‌ کنترل نماید، قیمت نفت بالای ۱۰۰ دلار در چند سال اخیر بود؛ اما مطمئناً با کاهش قیمت نفت و باقی ماندن تحریم‌ها، یکی از کشورهایی که بیشترین ضربه را ناشی از کاهش قیمت می‌خورد، ایران خواهد بود.

اما نگاهی به مزایای کاهش قیمت و تأثیر آن در اقتصاد ایران، مشخص می‌کند که کاهش قیمت نفت می‌تواند فرصت طلایی برای کشور ما ایجاد کند تا بتوانیم سهم نفت در بودجه کشور را کاهش داده و از گروه کشورهای رانتیر شبیه کشورهای حوزه خلیج فارس خارج شویم.هرچند نخستین پیامد مهم کاهش قیمت نفت برای کشور کاهش در‌آمدهای نفتی و ارزی است، این اتفاق پیامدهای مثبتی هم دارد که در بلند مدت به نفع کشور است و موجب رشد اقتصادی خواهد شد.

بخش نفت ایران در ‌چند سال گذشته، تقریباً ۱۷ درصد در تولید ناخالص داخلی اقتصاد ایران سهم داشته و حدود ۹۰ درصد از درآمدهای ارزی کشور را تأمین کرده است؛ بنابراین، مشخص است که نفت نقش بسیار تعیین کننده‌ای در توازن بودجه عمومی دارد و در سالهای اخیر به طور متوسط بیش از ۵۵ درصد از درآمدهای بودجه عمومی را محقق کرده است.

هرچند کاهش قیمت نفت ضربه اساسی به درآمدهای ارزی کشور می‌زند، آثار مثبتی نیز برای این کاهش قیمت قابل تصور است. برای نمونه، وابستگی کشور ما به مواد اولیه برای تولیدات داخلی زیاد است و همچنین ارزبری ما در عرصه تولید دارای رقم بالایی است؛ بنابراین، با کاهش قیمت نفت، قیمت بسیاری از کالاهای وارداتی نیز کاهش می‌یابد، چون کاهش هزینه انرژی تأثیر مستقیم بر هزینه حمل و نقل و همچنین قیمت تمام شده تولید کالا دارد.

در این شرایط، این تغییرات می‌تواند تأثیرات مثبت بسیاری ‌بر اشتغال و تولید داشته باشد، یعنی همان‌ طور که تولید تحت ‌تأثیر قرار می‌گیرد، رشد را هم تحت‌ تأثیر قرار می‌دهد و در ‌‌نهایت و پیوسته تأثیر در اشتغال و عرضه کالا را به دنبال خواهد داشت و رکود در اقتصاد را از میان می‌برد. در واقع با کاهش قیمت نفت و به دنبال‌ آن کم شدن درآمدهای نفتی در مقابل قیمت جهانی، قیمت خیلی از کالاهای وارداتی نیز کاهش می‌یابد، زیرا کاهش هزینه انرژی تأثیر مستقیمی بر هزینه حمل و نقل و قیمت تمام شده کالا دارد.

حتی این کاهش قیمت نفت در بعضی از جهات به نفع مردم کشور ما نیز هست. به عنوان مثال بنا بر قانون هدفمند کردن یارانه‌ها، قیمت بنزین در ‌کشور باید در پنج ‌سال به ۹۵ درصد قیمت فوب خلیج فارس می‌رسید. روند کاهشی قیمت نفت در بازار جهانی و وارد شدن به کانال ۴۰ دلاری، قیمت فر‌آورده‌های نفتی را نیز تحت تأثیر قرار داده، به گونه‌ای که قیمت جهانی هر لیتر بنزین به حدود ۱۰۰۰ تومان بر حسب هر دلار ۳۵۰۰ تومان رسیده است.

قیمت هر تن بنزین در بازار خلیج فارس در حالی به حدود ۵۵۰ دلار رسیده که پیش از آغاز روند کاهشی قیمت نفت، در اوایل جولای، قیمت هر تن بنزین بین ۱۰۶۰ تا ۱۱۰۰ دلار متغیر بوده است؛ بنابراین، با توجه به وزن مخصوص فر‌آورده‌های نفتی که سبک‌تر از آب است، یک تن بنزین معادل حدود ۱۳۵۱ لیتر است. در چنین شرایطی در اوایل ماه جولای سال ۲۰۱۴ قیمت هر لیتر بنزین در بازار خلیج فارس حدود ۲۰۰۰ تومان بوده، ولی با کاهش قیمت نفت، قیمت فر‌‌آورده‌های نفتی از جمله بنزین نیز کاهش یافته و برای هر لیتر به حدود ۱۰۲۴ تومان رسیده است.‌ دولت با این کاهش قیمت نفت دیگر نمی‌تواند قیمت بنزین را در جایگاه‌ها گران کند، زیرا قیمت فعلی بنزین در سقف خود قرار دارد.

از سوی دیگر، اقتصاددان‌ها، یکی از عوامل کاهش قیمت نفت را رکود اقتصادی در کشورهای مصرف کننده نفت می‌دانند. ‌کاهش قیمت نفت بر اقتصاد کشورهایی که مصرف‌کننده انرژی و وابسته به واردات آن هستند، اثر دارد و موجب رشد اقتصادی آن‌ها و در نتیجه بهبود اوضاع اقتصادی جهان می‌شود که در بلند مدت این اتفاق نیز به نفع کشور ماست. در واقع کاهش قیمت نفت روابط ناسالم اقتصادی در کشورهای نفت خیز را کم می‌کند و با اثر‌گذاری مثبت بر بازارهای جهانی اقتصاد را رونق می‌بخشد.

این موارد نشان می‌دهد، به رغم تأثیرات منفی کاهش شدید قیمت نفت بر اقتصاد دولت‌های رانتیر از جمله ایران، کاهش قیمت نفت می‌تواند فرصت طلایی میان مدت و بلند مدت برای این کشور‌ها باشد که بتوانند از این کاهش قیمت نفت، بیشترین بهره را ببرند؛ برای نمونه، کشور ما این تصمیم را بگیرد که حتی پس از برداشته شدن احتمالی تحریم‌ها، سهم بودجه از نفت را در میزان یک‌سوم نگه دارد و اضافه در‌آمد را صرف سرمایه‌گذاری در حوزه‌های مختلف کند؛ آن هم نه فقط استفاده در هزینه‌های جاری که ثمری برای کشور ندارد.

منبع: تابناک