معمای کاهش قیمت نفت

ایران اکونومیست، قیمت نفت در یکماه اخیر با حدود 15 دلار کاهش از 103 به 88 دلار کاهش یافته و در آخرین تحولات، روز گذشته قیمت نفت برنت دریای شمال با حدود دو دلار کاهش در یک روز به 88.35 دلار رسید و به زیر 90 دلار سقوط کرد.

نفت وست تگزاس اینترمدییت آمریکا نیز 1.15 دلار کاهش یافت و به 84.6 دلار رسید. با توجه به این که بیشتر کشورهای تولیدکننده نفت، بودجه سالانه خود را با پیش بینی و در نظر گرفتن رقم ثابتی از فروش نفت می بندند، کاهش قیمت ها، تحقق درآمد بودجه ای این کشورها را با چالش مواجه می​کند.

به عنوان مثال بودجه امسال ایران با نفت صد دلاری بسته شده که کاهش قیمت نفت، چشم انداز درآمدهای کشور را مبهم کرده است.

روسیه نیز مانند ایران بودجه اش را با نفت صد دلاری بسته و اکنون با چالش مواجه شده است، به طور کلی بیشتر کشورهای نفتخیز جهان بودجه شان را با قیمت نفت بین 90 تا صد دلار بسته اند. در همین حال با توجه به ناگهانی بودن این کاهش، کارشناسان دو دسته عوامل اقتصادی یا سیاسی برای آن متصورند.

هرچند تعیین قیمت نفت همیشه از مخلوطی از این دو دسته عوامل متاثر بوده، اما در کاهش های اینچنینی معمولا نقش یک گروه از عوامل اقتصادی یا سیاسی بر دیگری می چربد.

در بخش عوامل اقتصادی، کارشناسان به کاهش رشد اقتصادی چین و آمریکا و تاثیر آن بر تقاضای نفت و کاهش آن اشاره و می گویند: شاخص بورس ها و ارزهای جهانی نیز همپای قیمت نفت کاهش یافته است اما گروه دوم به نقش مشکوک عربستان در پرچمداری رشد تولید و کاهش قیمت نفت خود که باعث ایجاد رقابت منفی برای کاهش دادن قیمت نفت از سوی کشورهایی چون ایران وعراق شده، اشاره می کنند. به زعم آنان این کاهش قیمت نفت بیشتر علل سیاسی دارد تا اقتصادی. شاهد مدعای آنها نیز اعلام دیروز معاون شرکت نفت دولتی روسیه ـ روسنفت ـ است که تصریح کرد: عربستان با هدف فشار بر روسیه، اقدام به کاهش عمدی قیمت نفت کرده است.

هم اکنون عربستان با تولید روزانه 11.5 میلیون بشکه، بزرگ ترین تولیدکننده و تامین کننده نفت جهان محسوب می شود.

این کشور اخیرا قیمت نفت خود را پایین آورده است. کارشناسان اقتصادی می گویند اگر کاهش قیمت نفت تداوم یابد، بازار در وضع «خرسی» قرار می گیرد؛ یعنی وضعی که از نظر روانی احساس شود قیمت ها برای مدت طولانی پایین خواهد ماند.

عربستان در دامپینگ (ارزان فروشی غیرقانونی) نفت سابقه ای بس طولانی دارد که یکی از آن در اواخر جنگ تحمیلی عراق علیه ایران بود که با اجرای استراتژی موسوم به «فری مارکچر» یا بازارسازی آزاد، اقدام به افزایش تولید خود و کاهش قیمت فروش نفت خود کرد.

اجرای این سناریوی احتمالی قدیمی در روزهای اخیر، حتی واژه «جنگ قیمت» را نیز بر سر زبان ها انداخت؛ بخصوص وقتی که ایران قیمت فروش نفت خود را متناسب با عربستان کاهش داد اما بیژن زنگنه، وزیر نفت با لحنی خونسرد، وجود چنین جنگی را رد کرد و وضع موجود در بازار را ناشی از نوسانات قیمتی طبیعی اعلام کرد. این در حالی است که نظر دیگر کشورها چنین نیست.

مثلا ونزوئلا کاهش بهای جهانی نفت را «غافلگیرانه»، «بی وقفه» و نگران کننده خوانده و خواستار برگزاری نشست فوق العاده اوپک برای بررسی وضعیت بازار و اتخاذ تصمیم شده است. حال آن که ظاهرا مدیران وزارت نفت اعتقادی به برگزاری چنین جلسه ای ندارند و لذا فعلا نیز سکوت کرده اند.

پای عربستان در میان است

محمدعلی خطیبی، نماینده اسبق ایران در اوپک در این باره به خبرنگار ما گفت: حتی تحولات اقتصادی بازار نفت و در شرایطی که بحث های سیاسی را در نظر نگیریم، باز هم پای عربستان در میان است.

وی توضیح داد: با وجود آن که نمی توان نقش این کشور در ضربه زدن به اقتصاد روسیه را نفی کرد، باید گفت این کشور در سال های قبل، سهم بازار ایران، عراق و لیبی را که هریک به دلایلی با کاهش تولید مواجه شده و مقداری از سهم بازار خود را از دست داده اند اشغال کرده و اکنون با بازگشت این کشورها به بازار با ترفندهای قیمتی می خواهد این سهم را برای خود حفظ کند.

وی تصریح کرد: ظرفیت تولید و فروش نفت عربستان تحت عامل خروج این سه کشور از هشت به 10 میلیون بشکه در روز رسیده و اکنون این کشور حاضر به پس دادن آن دو میلیون بشکه نیست.

خطیبی گفت: از سوی دیگر بعید نیست پای ضربه زدن به روسیه وسط باشد. معمولا در بازارهای جهانی نفت فرمول هایی وجود دارد که با کاهش قیمت نفت به اقتصاد کشوری ضربه می زنند. مثلا در مورد روسیه، وقتی قیمت نفت این کشور کاهش یابد، در قیمت گاز صادراتی اش که متاثر از قیمت نفت است نیز تاثیر گذاشته و چند جانبه اقتصاد این کشور را تحت فشار قرار می دهند.

قربان: هر دو عامل موثرند

همچنین دکتر نرسی قربان، تحلیلگر ارشد بازار نفت نیز به خبرنگار ما گفت: در نوسانات قیمتی نفت هر دو عامل سیاسی و اقتصادی موثرند و تفکیک آنها امکان پذیر نیست.

وی افزود: در مورد اخیر نیز همین گونه است. از نظر اقتصادی جهان در حال رکود است، رشد اقتصادی آمریکا و چین پایین آمده و عرضه مازاد نفت به بازار وجود دارد. در عرصه سیاسی نیز معادلات قدرت میان آمریکا و روسیه برهم خورده و نفت ممکن است در این میان به کار گرفته شده باشد.

وی اظهار کرد: در نتیجه کسی نمی تواند به جرأت بگوید جواب این معما سیاسی است یا اقتصادی. ضمن این که به هر حال عربستان هم مایل به کاهش زیاد قیمت نفت نیست و این تحرکات نمی تواند زیاد ادامه یابد.