معمای آزادی نفت‌کش ایرانی

کورش احمدی کارشناس روابط بین الملل در یادداشتی برای روزنامه شرق می نویسد؛ با توجه به اینکه تمدید توقیف 30روزه گریس1 یکشنبه تمام می‌شد، دوایر ذی‌ربط باید حداکثر تا روز گذشته (جمعه) درباره آزادی یا تمدید توقیف نفت‌کش تصمیم می‌گرفتند. درباره روندی که به آزادی گریس1 انجامید، سروزیر جبل‌الطارق در بیانیه‌ای مدعی شد که روز سه‌شنبه متنی از ایران دریافت کرده که در آن اطمینان داده شده بود که مقصد گریس1 بعد از آزادی کشوری نخواهد بود که تحت تحریم اتحادیه اروپا باشد. او در همین بیانیه خاطرنشان کرده است که با توجه به اطمینانی که از ایران دریافت کرده، دیگر مبنایی حقوقی برای ادامه توقیف گریس1 وجود ندارد. این در حالی است که ایران این ادعا را تکذیب کرده است. در بیانیه همچنین به‌طور ضمنی ادعا شده که مقصد نفت‌کش بانیاس سوریه بوده و هدف از توقیف نفت‌کش جلوگیری از عزیمت آن به سوریه بوده است. تصمیم سروزیر به آزادی گریس1 نهایتا با تأیید این تصمیم توسط رئیس دیوان‌ عالی جبل‌الطارق رسمیت یافت.
دو روز قبل از آزادی کشتی، جلیل اسلامی، معاون  سازمان بنادر و دریانوردی ایران از آزادی قریب‌الوقوع گریس1 خبر داده و گفته بود که مدارکی در این رابطه مبادله شده که امیدوارکننده است. این خبر حکایت از آن داشت که مذاکراتی در این زمینه در جریان بوده است. قبلا، وزیر خارجه سابق انگلیس گفته بود که گریس1 در صورت تضمین کردن نرفتن به سوریه آزاد خواهد شد. این در حالی است که ایران از ابتدا تأکید کرده بود که مقصد گریس1 سوریه نیست و با توجه به تحریم‌ها، طبیعی بود که مقامات ایران از افشای مقصد نفت‌کش خودداری کنند.
روندی که صبح پنجشنبه در جبل‌الطارق برای آزادی نفت‌کش شروع شد، ساعاتی با ابهام مواجه شد؛ چراکه مطابق اعلامیه رسمی سروزیر جبل‌الطارق، وزارت دادگستری آمریکا در مسیری جداگانه خواستار شروع یک روند قضائی جدید برای توقیف گریس1 شده بود. او با تأکید بر اینکه با توجه به تغییر مسیر نفت‌کش، «مبنایی حقوقی برای ادامه توقیف آن در جبل‌الطارق وجود ندارد»، عملا درخواست آمریکا را نادیده گرفته و تصریح کرد که این درخواست باید توسط مقامات و معاضدت قضائی دو طرف بررسی شود. به‌عبارت‌دیگر، دولت محلی حاضر به اقدامی مشخص مثلا تمدید حکم توقیف نفت‌کش تا طی‌شدن روند بررسی درخواست آمریکا نشد.
 اکنون روشن نیست که هنوز فرصتی برای آمریکا در این زمینه وجود دارد یا خیر و اساسا آمریکا بر چه مبنای حقوقی‌ای قصد اقدام علیه گریس1 را داشته یا هنوز دارد. مقامات انگلیسی هم گفته بودند که از قبل در جریان تصمیم وزارت دادگستری آمریکا برای به‌چالش‌کشیدن آزادی کشتی قرار گرفته بودند. شاید درخواست را بولتون، مشاور امنیت ملی کاخ سفید، در روزهای دوشنبه و سه‌شنبه در جریان سفر به لندن اطلاع داده بود. بولتون از ابتدا این موضوع را از نزدیک دنبال کرده و توقیف نفت‌کش را «خبری عالی» خوانده بود. لازم به ذکر است که بعد از ناکامی آمریکا از دریافت حکم توقیف مجدد گریس1، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا با طرح امکان محروم‌شدن خدمه این نفت‌کش و دیگر نفت‌کش‌های فعال در حمل نفت ایران از دریافت ویزای آمریکا، از تلاش دیگر آمریکا برای اخلال در صدور نفت ایران خبر داد.
توقیف گریس1 توسط مقامات جبل‌الطارق و نیروی دریایی انگلیس در چهارم جولای با ادعای حمل نفت برای سوریه و نقض تحریم‌های اتحادیه اروپا بی‌تردید اقدامی غیرقانونی بود. بدیهی است که تنها اعضای اتحادیه اروپا ملزم به پایبندی به تصمیم اتحادیه درباره تحریم سوریه هستند. به‌علاوه، حتی در ارتباط با تحریم‌های فراگیر شورای امنیت سازمان ملل که رعایت آنها برای تمام اعضای سازمان ملل الزام‌آور است، استفاده از نیروی نظامی برای اجرای تصمیمات شورای امنیت خود مستلزم طی روند متمایز و مشخصی است. به این معنی که اجرای یک تحریم شورای امنیت با توسل به زور مستلزم تصریح یا تصویب قطع‌نامه دیگری است که در آن چنین اجازه‌ای به‌طور صریح به همه یا گروهی از کشورها داده شده باشد.
اکنون سؤال این است که آیا کشتی انگلیسی که ایران توقیف کرده نیز آزاد خواهد شد یا خیر. طرح جدی این موضوع، قاعدتا موکول به خروج گریس1 از جبل‌الطارق و رسیدن آن به مقصد نهایی است. دراین‌باره نیویورک‌تایمز از قول یک منبع ایرانی گفته است که کشتی انگلیسی بعد از رسیدن کشتی ایرانی به یونان آزاد خواهد شد. برخی دیگر از رسانه‌ها نیز از عزیمت نفت‌کش به یونان و سپس ایتالیا سخن گفته‌اند. با توجه به تمرکزی که روی این کشتی وجود دارد، سؤال این است که محموله آن چگونه تحویل خریداران خواهد شد.