به گزارش ایران اکونومیست به نقل از نیپنا؛ ظرفیت های خوب کشور ایران نظیر مقام اول در مجموع ذخایر نفت و گاز، دستیابی به راه های آبی و بهره مندی از کارشناسان خبره صنعتی و همچنین شرایط خاص کنونی جایگاه ویژه این صنعت را در اقتصاد کشور نمایانگر می سازد. به عنوان نمونه محصولات این صنعت بسیار استراتژیک و کاربردی هستند مثلاً اگر اتیلن اکساید را نتوانیم تأمین کنیم تمامی اتاق های عمل تعطیل می شوند. به همین دلیل است که در دهه های اخیر به رغم مشکلات اقتصادی و سیاسی از گسترش صنایع پتروشیمی دست بر نداشتهاند، چرا که صنایع پتروشیمی، در زمره صنایع کلیدی و استراتژیک محسوب میشود.
امروزه با پیشرفت و رشد روزافزون جوامع در عرصههای مختلف، علمی، اقتصادی، تولیدی و فناوری، اهمیت علم و دانش افزایش یافته است و مدل جدیدی به نام اقتصاد دانشبنیان را مطرح ساخته است. این اقتصاد کلید بومی سازی صنعت در کشور است. این اقتصاد با وقوع تحولات علمی و پژوهشی، دگرگونی عمیقی در عرصه رشد و تولید اقتصادی ایفا می کند. اقتصاد مبتنی بر علم و دانش موجب رشد و توسعه پایدار جامعه و درنهایت تحقق اقتصاد مقاومتی میشود.
بهره گیری از نفت خام برای تولید مواد شیمیایی از دهه 1920 میلادی آغاز شد. از همین دوران نام جدید "پتروشیمی" و یا به عبارت کاملتر " Petroleum Chemicals" مطرح میشود. درچاپ1911 میلادی فرهنگ انگلیسی وبستر لغت "پتروشیمی" دیده نمیشود و در سالهای بعد از دهه 1920 این لغت عمومیت مییابد تا امروز که به یکی از مهمترین صنایع جهان اطلاق میشود.
اولین ماده آلی شیمیایی که به مقیاس انبوه از نفت خام تهیه شد،الکل ایزوپروپیل (ایزو پروپانول) بود.این ماده شیمیایی را شرکت نفت (Standard Oil ) در ایالت نیوجرسی در سال 1920 میلادی تولید کرد. تولید الکل ایزوپروپیل در سال 1925 میلادی به 75 متریک تن در سال رسید و متعاقب تولید این ماده شیمیایی، فکر ایجاد و توسعه صنعت پتروشیمی از نفت و فرآوردههای نفتی قوت گرفت، تا به امروز که بیش از 95 درصد محصولات شیمیایی آلی از نفت خام و فرآوردههای نفتی تولید میشود. الکل ایزوپروپیل از گازهای زاید پالایشگاهی که بلامصرف بود تولید شد. نتیجه اقتصادی این امر، ارزش پیدا کردن ضایعات پالایشگاهی و ایجاد ارزش افزوده بود. عواملی که این دگرگونی را ایجاد کرد در وهله اول پژوهش بود.
فعالیت صنعت پتروشیمی ایران، در سال 1342 با واحد تولید کود شیمیایی مرودشت فارس آغاز شد. ایجاد و گسترش مجتمع های تولیدی در چند دهه گذشته اگرچه توانسته است در اعتلای اقتصاد ملی کشور نقش بسزایی داشته باشد ولی همیشه از یک موضوع آسیب دیده است خرید لیسانس های خارجی آن هم نه یکبار بلکه به کرات برای یک محصول.
تولد، رشد و نمو صنایع پتروشیمی یکی از پدیدههای بزرگ و حاصل پیوند صنایع شیمیایی نوین و تحقیقات مهندسی شیمی است. بنابراین جهت بومی سازی این صنعت باید به این امر توجه ویژهکرد. در آغاز دهه 1920 میلادی شرکتهای نفتی علاقهای به سرمایهگذاری و تولید مواد شیمیایی نداشتند، بلکه سعی در فروش گازهای خروجی از پالایشگاهها به عنوان سوخت میکردند. از واحدهای شکست هیدروکربنها اولفینهایی مانند اتیلن و پروپیلن به دست میآمد که تا آن زمان بلااستفاده بود.شرکتهای شیمیایی وابسته به شرکتهای نفتی با اجرای طرحهای پژوهشی توانستند به فناوری دست یافته و محصولات شیمیایی آلی نظیر الکل ایزوپروپیل تولید نمایند.
اگر تولد صنعت پتروشیمی را دهه 1920 میلادی بدانیم در فاصله 96 سال گذشته محصولات و فرآیندهای جدیدی عرضه شده که موجب رشد و شکوفائی عظیم این صنعت شده است. این تحولات همگی مدیون پژوهش و فناوری این صنعت است.
امروزه مشخص شده که پژوهش، توان شرکتها، صنایع و حتی کشورها در جذب و بکارگیری دانش موجود را نیز به شدت افزایش میدهد. به عبارتی سازمان هایی که خودشان پژوهش میکنند، بهتر می توانند از دانش در دسترس خارجی استفاده کنند که این امر، محصول جانبی سرمایه گذاری پژوهشی و نیل به فناوری به شمار میرود.
نوآوری درونزا، مهمترین ویژگی یک جامعه دانشبنیان و بهعبارتی تنها رویکرد به ایجاد صنعت بومی در کشور است. نوآوری درونزا بهمعنای تجاریسازی دستاوردهای پژوهشیِ و بومی سازی آن است. نوآوری درونزا، در صدر ارزشهای فناورانهکشور جای میگیرد. امروزه عواملی نظیر ماده اولیه فوقالعاده ارزان، مصرف رو به رشد، ایجاد اشتغال، ارزش افزوده بسیار خوب و عواملی از این دست موتور محرکه پژوهش و فناوری در تولید فرآوردههای پتروشیمی شد.
عصر کنونی، دوران خیزش و جهش پرشتاب علمی است که ابزارهای ویژه خود را نیز طلب میکند. حرکت متفکرانه و حساب شده در وادی علم و صنعت، مستلزم بهرهگیری از دانش روز، کاوش های علمی و آزمایشگاهی و در نهایت تزریق محصول حیاتی و مؤثر یافتهها در پیکره صنعت است. از اینرو اگر بومی سازی صنعت پتروشیمی را باور داریم، خلق ارزش، خلاقیت و تجاری سازی دانش فنی بومی در گروی تلاش ها و پژوهش های مستمر و خستگیناپذیر مراکز فناوری و در هم تنیدن پژوهش و فناوری با صنعت به عنوان دو جزء انفکاک ناپذیر از یکدیگر است.
با نگرش به اولین ویژگی جامعه دانشبنیان (تولید درون زای دانش) با استناد به شاخصهای علم و فناوری کشور آشکارا میتوان گفت که قابلیتهای تولید دانش علمی در کشور طی سالهای اخیر بهطور محسوسی ارتقاء یافته است در حالیکه متاسفانه شاخص تولید دانش فناورانه در کشور ضعیف بهنظر میرسد.
بومی سازی صنعت پتروشیمی کشور ابعاد مختلفی دارد از جمله دانش بومی، تجهیزات ساخت داخل، لیسانس ایرانی، طراحی و مهندسی داخلی. همه این ظرفیت های بومی سازی در یک کلام نهفته است: "فناوری ایرانی" که بدون توجه به این مهم بومی سازی در حد شعار باقی خواهد ماند و امکان پذیر نمی گردد.
بنابراین چرخه کامل پژوهش و فناوری، کلید توسعه بومی صنعت پتروشیمی کشور است. این ظرفیت در صنعت کشور باید به خوبی مورد توجه سیاستگذاران، مسئولین و دست اندرکاران صنعت قرار گیرد تا توانایی تبدیل دانش علمی به دانش فنی (علم به فناوری) ممکن گردد.