پنج سال از تشکیل صندوق توسعه ملی ایران می گذرد. صندوقی که طی بند قانون 84 برنامه پنج ام توسعه جمهوری اسلامی ایران به منظور تبديل بخشي از عوايد ناشي از فروش نفت و گاز و ميعانات گازي و فرآورده‌هاي نفتي به ثروتهاي ماندگار، مولد و سرمايه‌هاي زاينده اقتصادي و نيز حفظ سهم نسلهاي آينده از منابع نفت و گاز و فرآورده‌هاي نفتي تشكيل شده است.
اگرچه تشکیل این صندوق بعد از سالها استخراج و فروش نفت ایران بسیار دیر به نظر می رسد، اما عملکرد 5 ساله این صندوق از لحاظ جمع آوری سرمایه های مازاد فروش نفت بیانگر عملکرد مناسب این صندوق جهت جمع آوری سرمایه است. همانطور که در جدول زیر مشاهد می شود، صندوق توسعه ملی ایران در سال 2011- 1390 تشکیل شده است که در مقایسه با صندوق های توسعه ای در سایر کشورها، جوان ترین صندوق توسعه ای با سرمایه ای بالغ بر 62 میلیلارد دلار است.
همانطور که انتظار می رود، کشورهای عرب و کشورهای تولیدکننده نفت جهان دارای برترین صندوق های توسعه ای هستند. به طوریکه امارات، عربستان سعودی و کویت از جمله سرمایه دار ترین صندوق های توسعه ای در میان کشورهای تولیدکننده نفت هستند. کشور کویت نیز در مقابل ایران، قدیمی ترین صندوق توسعه ای را دارد که درسال 1953 یعنی 63 سال پیش تشکیل شده است.
واقعیت این است که شنیده شدن نام کشورهای عربی و ایران به عنوان اصلی ترین بازیگران در بخش نفت بین الملل عجیب نیست. اما نام کشور نروژ و همچنین قزاقستان در صدر کشور های سرمایه دار صندوق توسعه بسیار جالب است. به طوریکه سرمایه تجمیع شده صندوق نروژ از کشورهای عمده تولیدکننده نفت مثل عربستان که 15.7% از کل نفت جهان را در اختیار دارد، بسیار بیش تر است. کشورهای نروژ و قزاقستان بر اساس گزارش های منتشر شده از British Petroleum (BP) به ترتیب 0.4% و 1.8% از کل ذخایر اثبات شده نفت دنیا را در اختیار دارند. همچنین، در بخش ذخایر اثبات شده گاز نیز نروژ با 1% و قزاقستان 0.8% ذخایر گاز را دارند که در مقایسه با ایران که 18.2% از کل ذخایر گاز دنیا دارد بسیار رقم ناچیزی است.
نکته حائز اهمیت منابع ایجاد سرمایه در صندوق های توسعه این کشورها است. نروژ کشوری است که در سال 2012 چیزی در حدود 289.9 میلیارد دلار درآمد نفتی داشته است. در واقع، منبع تامین ذخیره 829 میلیارد دلاری این کشور تنها از مازاد درآمد های فروش نفت بوده است. لذا به نظر می رسد این کشور در مدیریت درآمد های غیر نفتی از جمله مالیات و صادرات بسیار موفق عمل کرده است.
نقشه زیر و نقاط قرمز رنگ کشورهایی هستند که مهمترین منبع صندوق توسعه ای آنها درآمدهای نفتی است و نقاط آبی رنگ کشورهایی را نشان می دهد که از منابع غیر نفتی صندوق های توسعه ای را ایجاد کرده اند.
اگر به شکل نگاهی بیاندازیم؛ کشورهای توسعه یافته مثل چین، سنگاپور و کره جنوبی توانسته اند بدون استفاده از منابع نفتی و فروش نفت، سرمایه زیادی را در صندوق توسعه ای شان فراهم آورند. کشور چین با 746 میلیارد دلار در رتبه سوم قرار گرفته است. این در حالی است که این کشور نزدیک به 1.1% از منابع نفتی دنیا را در اختیار داشته که از کشور نروژ با 0.4% بسیار بیشتر است. اما چین بعد از امریکا که 19.9% از مصرف نفت دنیا را دارد در رتبه دوم با مصرف 11 میلیون بشکه نفت در رتبه دوم قرار گرفته است.
کوچک و کم بودن سرمایه در صندوق های توسعه ای کشورهای توسعه یافته اروپایی و حتی آمریکا با وجود عدم اتکای آنها به درآمدهای نفتی نیز از مباحثی است که می بایست مورد بررسی قرار گیرد.
