در کنار این ذخایر عظیم نفت و گاز، دور جدید فعالیت‌های اکتشافی به منظور شناسایی ذخایر جدید هیدروکربوری در مناطق مختلف کشور همچون زاگرس جنوبی، کپه داغ خراسان، مغان، لرستان، کویر مرکزی ایران و آب‌های عمیق دریای خزر و دریای عمان آغاز شده است که پیش‌بینی می‌شود با تکمیل نتایج اکتشافی تا چند سال آینده بر حجم ذخایر نفت و گاز ایران افزوده شود.
زنگ خطر برای کشورهای صادرکننده نفت
با این وجود در طول سه سال گذشته تاکنون ایالات متحده آمریکا با دستیابی به یک تکنولوژی جدید، امکان استحصال نفت و گاز طبیعی از ذخایر نامتعارف یا به اصطلاح «شیل‌ها» را برای شرکت‌های بزرگ نفتی خود فراهم کرد و با استفاده از این ابزار تکنولوژیکی، آمریکا که در طول بیش از یک دهه گذشته بزرگ‌ترین وارد‌کننده نفت و گاز جهان بوده به یکباره نه تنها از واردات LNG و نفت‌خام بی نیاز شد، بلکه شمارش معکوس برای ورود و صادرات نفت‌خام و حتی گاز طبیعی این کشور به بازارهای آسیایی و اروپایی نیز آغاز شده است.
با قوت گرفتن احتمال از سرگیری صادرات نفت و گاز توسط آمریکا پس از سال‌ها واردات انرژی، زنگ خطر برای نفت‌خام کشورهای دارنده ذخایر بزرگ هیدروکربوری همچون عراق، ایران، عربستان سعودی و روسیه به صدا درآمده است. این تحولات جدید در نهایت در طول یک سال گذشته تاکنون به راه افتادن «جنگ سهم‌خواهی» در بازار نفت و گاز جهان منجر شده است. از این رو در این مدت، رکوردهای عرضه نفت توسط کشورهای مختلف همچون روسیه، عراق و عربستان سعودی یکی پس از دیگری شکسته شد و این کشورها سعی می‌کنند با پشتوانه هزینه پایین تولید نفت و گاز خود به نوعی نفت و گازهای عرضه شده توسط آمریکا به بازار را محدود کنند. به عبارت دیگر هم‌اکنون مهم‌ترین پاشنه آشیل در صنایع نفت و گاز آمریکا با وجود دستیابی به مدرن‌ترین تکنولوژی ها، بالا بودن هزینه‌های تولید است و آمارهای منتشر شده توسط موسسات معتبر بین‌المللی نشان می‌دهد تولید و صادرات نفت شیل‌ها در آمریکا صرفا در صورت بالا بودن قیمت نفت به‌ویژه در سطوح بین 50 تا 60 دلار دارای توجیه اقتصادی خواهد بود.
بشکه‌های نفت ایران چگونه به بازار باز می‌گردند؟
همزمان با تحولات قیمتی گسترده در بازار نفت و گاز به‌ویژه در طول یک سال گذشته تاکنون، صنعت نفت ایران خود را آماده لغو تحریم‌های ظالمانه و در نهایت دوران پساتحریم می‌کند. شرکت ملی نفت ایران قصد دارد در دوران پساتحریم دو سیاست کلان را اجرایی کند و در گام اول با اجرای یک طرح دو مرحله‌ای در مجموع یک میلیون بشکه نفت‌خام بیشتر به بازار عرضه کند تا به نوعی بازارهای از دست رفته نفت کشور را در دوران پساتحریم احیا کند. اما ایران برای عرضه یک میلیون بشکه نفت بیشتر به بازار باید با یک چالش اساسی دست و پنجه نرم کند. هم‌اکنون پیشی گرفتن عرضه از تقاضا در بازار نفت، قیمت طلای سیاه را در سایه قرار داده است به‌طوری که در طول چند هفته اخیر، شیب قیمت‌های نفت تندتر از گذشته شده است. در حالی که تمام فعالان بازار در آستانه زمستان، انتظار افزایش تقاضای فصلی و تقویت قیمت نفت را داشتند، بهای نفت‌خام بیش از فصل تابستان کاهش یافت و هم‌اکنون در سطوح بین 35 تا 30 دلار به ازای هر بشکه در بازار معامله می‌شود.
از کشورهایی همچون آفریقای جنوبی، آلمان، سریلانکا، اسپانیا، مالزی، فرانسه، انگلیس، تایوان، سنگاپور، یونان و چند کشور کوچک و بزرگ آسیایی و اروپایی دیگر به‌عنوان بازارهای جدید نفت ایران در دوران پساتحریم نام برده می‌شود. در این بین قرار است حجم فروش نفت‌خام و حتی میعانات گازی ایران به بازارهای سنتی همچون هند، چین، ژاپن، کره جنوبی و ترکیه هم افزایش یابد.
همزمان با آغاز چانه‌زنی و مذاکرات با مشتریان نفت ایران، خرید سهام پالایشگاه‌ها در کشورهای مختلف جهان به‌ویژه برزیل، آفریقای جنوبی، هند، اسپانیا، لهستان، یونان و اندونزی هم سناریوی دوم افزایش صادرات نفت‌خام کشور است. رکن‌الدین جوادی، مدیر‌عامل شرکت ملی نفت ایران و معاون وزیر نفت با تایید آغاز مذاکرات با پالایشگرهای آسیایی و اروپایی برای خرید سهام واحدهای پالایشگاهی می‌گوید: «با خرید سهام پالایشگاه‌ها ایران می‌تواند برای مدت 20 تا 25 سال امنیت عرضه برای نفت‌خام سبک و سنگین صادراتی خود را تامین کند و این به آن معناست که برای 25 سال بازار فروش بخشی از نفت‌خام تولیدی کشور تامین شده و دیگر نوسان‌‌های قیمت طلای سیاه بر روند فروش و صادرات نفت‌خام کشور تاثیری نخواهد گذاشت.»
چه کنیم، نفتی روی دستمان نماند؟
«در دوران پسا تحریم مشکلی برای فروش و بازاریابی نفت نداریم.» این بخشی از گفته های سید محسن قمصری، مدیر امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران است اما تغییر و تحولات گسترده در بازار نفت، نگرانی‌ها برای صادرات دست کم دو میلیون بشکه نفت‌خام ایران را افزایش داده است. همزمان با برنامه ایران برای افزایش دو برابری صادرات نفت، برنامه دیگری به منظور افزایش یک میلیون و 700 هزار بشکه‌ای تولید نفت‌خام و میعانات گازی کشور در قالب اجرای برنامه ششم توسعه تدوین شده است و قرار است با توسعه کامل میادینی همچون آزادگان شمالی و جنوبی، یادآوران، آذر، چنگوله، لایه نفتی پارس جنوبی، فاز سوم دارخوین، فروزان، اسفندیار، سلمان، سروش، نوروز، لایه اهواز بنگستان و سازند منصوری بنگستان، دورود، دهلران، دالپری و چند میدان کوچک و بزرگ دیگر در کنار طرح توسعه فازهای پارس جنوبی امکان تحقق این برنامه رویایی افزایش تولید نفت‌خام و میعانات گازی ایران فراهم شود.
اما سوال اساسی اینجاست که پاشنه آشیل صادرات نفت‌خام ایران با توجه به چشم‌انداز ده ساله تجارت جهانی نفت جهان کجاست؟
براساس تحلیل و بررسی وضعیت بازار در نقاط مختلف جهان به‌ویژه کشورهای اروپایی، جنوب و شرق آسیا، هم اکنون بازار با مازاد عرضه نفت سبک روبه‌روست به طوری که بخش عمده نفت عرضه شده توسط کشورهایی همچون روسیه، عربستان سعودی و عراق از نوع نفتخامهای سبک است. در این میان، آمریکا هم به دنبال صادرات میعانات گازی به کشورهای مختلف آسیایی است که میعانات گازی هم در حساب و کتاب پالایشگاه‌‌های جهان در ردیف نفت‌‌های سبک محسوب می‌شود. نکته جالب توجه آن که بر خلاف انواع نفتخامهای سبک، هم اکنون بازار جهانی به نوعی تشنه نفتخامهای سنگین و فوق سنگین است که ایران هم یکی از بزرگ‌ترین دارندگان ذخایر نفت‌خام سنگین و فوق‌سنگین در بین کشورهای بزرگ نفتی جهان به شمار می‌رود.
هم‌اکنون نفت‌خام میادینی همچون آزادگان شمالی و جنوبی، یادآوران، آذر، چنگوله، اسفندیار و فروزان از نوع نفتخامهای سنگین به شمار می‌روند که شرکت ملی نفت ایران می‌تواند با افزایش تولید این نوع نفت‌خام‌ها به نوعی تهدید پیشی گرفتن عرضه از تقاضا در بازار را مدیریت کند.
ایران از سهم خود در بازار دست نمی کشد
با وجود سقوط آزاد قیمت طلای سیاه در بازار ایران نمی‌خواهد سهم از دست رفته خود در بازار نفت را برای همیشه از دست بدهد به‌طوری‌که بیژن زنگنه وزیر نفت دولت یازدهم با تاکید بر این که افزایش تولید نفت‌خام ایران حتی در صورت سقوط قیمت نفت به بشکه‌ای 20 تا 30 دلار هم متوقف نمی‌شود، تاکید می‌کند: «ایران به بازار باز‌می‌گردد و برای کسب سهم قانونی خود، به مجوز هیچ کشوری نیاز نیست.»
در شرایط فعلی بازاریابی‌های گسترده‌ای برای افزایش یا از سرگیری صادرات نفت‌خام ایران در دوران پساتحریم انجام گرفته است.
