استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله با بیان این که گسل شمال تهران باعث شده پهنه شهری کنونی پایتخت و کرج در معرض گسیختگی مستقیم گسلش زمین لرزه‌یی یا در نزدیکی پهنه‌های لرزه‌زا واقع باشند، اظهار داشت: علاوه بر وجود بیش از دو میلیون نفر جمعیت در معرض خطر در محدوده این گسل، ساخت و سازها در حریم گسلهای فعال در محدوده شهری کرج بزرگ، مارلیک، ماهدشت نیز در حال انجام است.
دکتر مهدی زارع، عضو مدعو شاخه زمین شناسی فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران که به مناسبت روزجهانی سوانح طبیعی با خبرنگار علمی ایسنا سخن می‌گفت با هشدار نسبت به احتمال بالای رخداد زلزله در محدوده استان‌های تهران و البرز گفت: جمعیت تهران در 50 سال اخیر به بیش از 10 برابر افزایش پیدا کرده است؛ به نحوی که در سال 93 جمعیت تهران بزرگ در شب حدود هشت میلیون و 800 هزار و در روز حدود 13 و نیم میلیون نفر برآورد می‌شود.
وی ادامه داد: در محدوده تهران و البرز در سال 94 حدود 16.5 میلیون نفر در حد فاصل شهر هشتگرد تا شهر پردیس زندگی می‌کنند. از آنجا که گسل شمال تهران از ناحیه شهری کل مناطق شمالی شهر تهران و در ادامه از پهنه مسکونی جنوب شهر کرج عبور می‌کند و هم اکنون بخشهایی از منازل مسکونی بر رو یا در فرادیواره این گسل در حال ساخت است، مشخص می‌شود که پهنه شهری کنونی تهران و کرج در معرض گسیختگی مستقیم گسلش زمین لرزه‌ای واقع بوده و یا در نزدیکی پهنه‌های لرزه‌زا قرار دارند. از سوی دیگر ساخت و ساز در حریم گسلهای فعال در محدوده شهری کرج بزرگ، مارلیک، ماهدشت نیز در حال انجام است.
وی در پاسخ به این سوال که این ادعا که در رخداد زلزله بعدی در تهران تاخیر رخ داده، تا چه حد واقعی است، گفت: اینکه در وقوع زمین‌لرزه بزرگ تهران چقدر تاخیر شده، موضوعی است که اندکی مخدوش شده است و نمی‌توان به راحتی گفت از زمانی که زلزله بزرگ احتمالا باید در تهران رخ می‌داده چقدر گذشته است چرا که زلزله‌های مخرب و مهم قبلی در مناطق مختلف گسله در اطراف تهران رخ داده است و محاسبه بازگشت زمین‌لرزه باید در هریک از این پهنه‌های گسله صورت گیرد.
زارع خاطرنشان کرد: برای محاسبه دوره بازگشت زمین لرزه ها معمولا از روش احتمالی استفاده می شود. آخرین زلزله مخرب درشعاع 100 کیلومتری مرکز تهران کنونی در اواخر دوره فتحعلی شاه قاجار در سال 1830 میلادی در منطقه دماوند - شمیرانات رخ داد که با تخریب‌هایی در ارگ حکومتی و بازار تهران همراه بود.
وی تصریح کرد: بر اساس برآورد احتمالی با در نظر گرفتن تمام گسلهای اطراف تهران، بازگشت زمین‌لرزه ای با بزرگای ۷ را حدود۱۶۰ تا ۱۸۰ سال براورد می کنند ولی وقتی با در نظر گرفتن این دوره بازگشت، زلزله ۱۸۳۰ دماوند- شمیرانات را به عنوان آخرین رخداد در نظر گرفته و بیان شود که در وقوع زلزله ای با بزرگی ۷ مثلا ۲۵سال تاخیر محاسبه شود، مقایسه غلطی صورت گرفته است چرا که زلزله ۱۸۳۰ دماوند شمیرانات در اثر فعال شدن گسل مشا رخ داده است، ولی بازگشت۱۶۰ تا ۱۸۰ ساله برای بزرگای ۷ با توجه به لرزه خیزی تمام گسلهای منطقه تهران (مشا، شمال تهران، ایوانکی و ..) به دست آمده است؛ بنابراین، این نوع استدلال مخدوش است، ولی در اصل موضوع (لرزه خیزی بالا و خطر زلزله بالا در منطقه تهران) تردیدی وجود ندارد. ضمنا با توجه به لرزه خیزی تاریخی در پهنه تهران (ری) گزارش زلزله تاریخی از 330 قبل از میلاد وجود دارد و بر اساس آمار زلزله های تاریخی 11 زمین لرزه با بزرگای حدود 7.0 در 2340 سال گذشته در تهران رخ داده است (حدودا هر 200 سال یک رخداد) و رخداد دوازدهمین رخداد در دهه های بعدی کاملا منطقی است.
زارع در ادامه با بیان این که معمولاً برای زلزله های شدید (6 به بالا) نبود لرزه‌یی بر روی یک قطعه از گسل مورد توجه قرار میگیرد، اظهار داشت: نبود لرزه‌یی یعنی در قطعه ای از گسل به مدت طولانی (و از زمانی مشخص) زلزله مشخصی (معمولا مهم) رخ ندهد. عملاً می توان گفت در سه هزار سال گذشته، زلزله بیشتر از 7 ریشتر روی گسل شمال تهران رخ نداده است که حتماً باید به این نکته توجه شود.
وی با هشدار نسبت به مخاطره لرزه‌یی ناشی از جنبا شدن گسل شمال تهران به عنوان یکی از پرریسک‌ترین گسل‌ها که به دلیل جمعیت زیادی که روی این گسل زندگی می‌کنند، اهمیت ویژه ای دارد، تصریح کرد: به طوری که براورد ها در سال 1393 نشان می دهد که دو میلیون و 100 هزار نفر روی آن ساکن هستند و یکی از بیشترین تراکم‌های جمعیتی ساکن بر روی یک گسل فعال در یک کلان شهر مهم در جهان است.
این استاد زلزله شناسی خاطرنشان کرد: مساله دیگر در محدوده شهر تهران اثر خاک و احتمال تشدید امواج لرزه‌یی در یک زلزله شدید (با بزرگی ۶ به بالا) به ویژه در بخش های مرکزی و جنوبی شهر است. در مورد پهنه های گسله که ساخت و ساز بر روی آنها صورت می گیرد در صورت امکان و هر چه که ممکن است باید از استقرار جمعیت در این حریم ها اجتناب شود و روی پهنه گسله را به فضای سبز و به طور کلی فضای غیر مسکونی اختصاص دهیم اما اقدام عقلانی این می بود که از ابتدا مانع از تراکم جمعیت برروی پهنه های گسله خطرناک (مثل گسل شمال تهران) می شدیم. در هر حال برای وقوع زلزله بزرگی در تهران، گسل شمال تهران یک چشمه احتمالی مهم خواهد بود اما این طور نیست که سایر ساختمانهای دیگر که بر روی گسل نیستند آسیب نبینند.
استاد تمام پژوهشگاه بین‌المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله در ادامه در پاسخ به این سوال که در سال 1394 از نظر استفاده از فناوری ها در علم زلزله شناسی قرار گرفته ایم، گفت:
واقعیت آن است که در علم زلزله شناسی استفاده از فناوری ها به روز و مدرن که در هماهنگی با آخرین دستاورد های دنیا باشد اهمیتی حیاتی دارد. زلزله شناسی علمی جهانی است، و داده ها و یافته های آن در تعامل و تبادلی جهانی الزاما شکل می گیرد. لازمه این تبادل و تعامل استفاده از فناوری های روزآمد و نوین و استاندارد است.
وی با بیان این که رویکرد جدیدی در خصوص سامانه داده ها و نرم افزار های زلزله شناسی باند پهن و شتابنگاری در جریان است، اظهار داشت: در اروپا برنامه «ایپوز» (سامانه پایش ورقه اروپا) از سال 2014 آغاز شده که به مدت چهار سال ادامه دارد. در پایان این برنامه و از سال 2018 عملا کشورهایی که با پایگاههای نوین داده ها که استاندارد سازی نشده و دستگاههای استاندارد و نوین زلزله شناسی و سامانه های مدرن ارتباطی استفاده نکنند، عملا جزو کشورهایی با دانسته ها و قابلیت های کهنه محسوب خواهند شد و قابلیت تعامل و مشارکت در فرایند تولید و تبادل داده های علمی زلزله شناسی را از دست خواهند داد.
زارع تصریح کرد: ایپوز یک پروژه اتحادیه اروپا است و تمامی کشورهای اتحادیه و همچنین پیرامون آن (از جمله ایران و ترکیه) می توانند در آن مشارکت کنند. در این برنامه به تدریج نسل سوم از نرم افزار ها و سامانه های داده ها شکل میگیرد و طبیعی است که معقول و مناسب است که ما نیز خود را در این برنامه به روز کرده و در تعامل و مشارکت با این مجموعه باشیم. سامانه های داده های لرزه‌یی به صورت استاندارد در می آید. حجم زیادی داده در کشور های در حال توسعه و دنیای سوم وجود دارد که در حال حاضر و در جریان شکل گیری سامانه پایش ذکر شده در فوق به صورت استاندارد در می آید (از نظر فرمت و اطلاعات پیوست و همچنین نحوه ذخیره سازی). در این صورت سامانه های داده های قبلی همگی و به تدریج به کنار گذاشته خواهد شد. بدیهی است به روز شدن و حرکت با ریتم بین المللی مستلزم تعامل علمی با دنیا در زمینه علم زلزله شناسی و مشارکت و دانستن چنین فرآیندهایی است.
این استاد تمام زلزله شناسی با بیان این که از چند دهه پیش بررسی های تکتونیک جنبا و شناسایی آثار جنبایی مورد توجه قرار گرفته است، خاطرنشان کرد: تلفات انسانی از یک سو و خسارات اقتصادی، اجتماعی ناشی از حرکت های گسلی و زمین لرزه از سوی دیگر نشانگر اهمیت بالای مطالعات شناسایی پهنه های جنباست و برای درک کامل فعالیت های زمین ساخت کنونی و خطرات ناشی از آن، دانستن آهنگ، سبک و الگوی فرایندهای زمین ساختی ضروری است.
دکتر زارع در پایان بر توجه به تجمع فزاینده جمعیت و زمینه های آسیب پذیری شهرها، شناسایی پهنه های چشمه های لرزه زا به صورت استاندارد در گستره شهری مانند تهران و کرج و در منطقه پیرامون – استان تهران - تاکید کرد.
