شتاب‌گیری فناوری‌های دریایی

 اقتصاد دریامحور طی دو دهه گذشته به یکی از پایه‌های تحول‌ساز در توسعه پایدار جهان تبدیل شده است؛ حوزه‌ای که فراتر از حمل‌ونقل و شیلات، امروز به شبکه گسترده‌ای از صنایع فناورانه همچون انرژی‌های نو فراساحل، زیست‌فناوری دریایی، رباتیک زیرسطحی، معادن دریایی، گردشگری هوشمند و سامانه‌های پایش اقیانوسی گره خورده است.

از این رو بسیاری از کشورها با اتکا به این ظرفیت‌ها، «سواحل» را به موتور رشد اقتصادی و «دریا» را به صحنه رقابت فناوری بدل کرده‌اند؛ از اتحادیه اروپا با برنامه بلو اکونومی و سرمایه‌گذاری عظیم در انرژی‌های بادی دریایی گرفته تا چین با توسعه بنادر هوشمند و ناوگان رباتیک اقیانوسی و حتی کشورهای کوچک جزیره‌ای که با تکیه بر اقتصاد دریامحور سهم قابل‌توجهی از تولید ناخالص داخلی خود را تأمین می‌کنند.

اما تجربه جهانی نشان می‌دهد که موفقیت در این حوزه بدون دو عامل «فناوری» و «حکمرانی علمی» ممکن نیست. کشورهایی که توانسته‌اند اقتصاد دریامحور را به رکن توسعه خود تبدیل کنند، عملاً چرخه‌ای را کامل کرده‌اند که از پژوهش‌های پیشرفته اقیانوسی آغاز می‌شود، با سخت‌افزارها و سامانه‌های فناورانه ادامه پیدا می‌کند و به زنجیره ارزش اقتصادی می‌رسد. نتیجه این رویکرد، شکل‌گیری اکوسیستم‌هایی است که در آن صنایع دریایی، دانشگاه‌ها، شرکت‌های دانش‌بنیان و نهادهای سیاستگذار در یک مسیر هم‌افزا حرکت می‌کنند.

در ایران نیز طی سال‌های اخیر توجه به این ظرفیت راهبردی وارد مرحله جدیدی شده است. از تدوین «برنامه ملی توسعه اقتصاد دریامحور» گرفته تا تقویت زنجیره نوآوری در حوزه‌های فراساحل، ساخت شناورهای تخصصی، توسعه سامانه‌های ردیابی و پایش دریایی، حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در فناوری‌های دریایی و تلاش برای ایجاد زیرساخت‌های تحقیقاتی ساحلی و فراساحلی.

این اقدامات، در کنار پروژه‌های صنعتی مانند ساخت سکوهای جدید، توسعه بنادر، بهبود ناوگان حمل‌ونقل دریایی و ورود فناوری‌های نوین به صنایع شیلاتی و انرژی نشان می‌دهد که کشور در حال حرکت به سمت شکل‌دهی یک اقتصاد دریایی مدرن است؛ هرچند فاصله با کشورهای پیشرو همچنان قابل توجه است و نیاز به هماهنگی نهادی، سیاستگذاری یکپارچه و سرمایه‌گذاری هدفمند بیش‌ازپیش احساس می‌شود.

با وجود این چالش‌ها، ایران به‌دلیل موقعیت ژئوپلیتیکی ممتاز، دسترسی به آب‌های آزاد، سواحل گسترده در جنوب و شمال و ظرفیت‌های علمی روبه‌رشد می‌تواند یکی از بازیگران اصلی اقتصاد دریامحور در منطقه باشد؛ مشروط بر آنکه توسعه فناوری، حکمرانی مبتنی بر داده و مشارکت صنعت و دانشگاه به‌صورت منسجم و پایدار دنبال شود.

از این روست که از امروز سه‌شنبه ۲۷ آبان نمایشگاهی از دستاوردهای دانش‌بنیان اقتصاد دریا محور به همت معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری برپا شده است. این رویداد تا فردا چهارشنبه ۲۸ آبان در مصلای امام خمینی(ره) ادامه دارد.

دستاوردهای دانش‌بنیان‌های دریایی

در راستای تقویت توان دریایی کشور، فناوران دانشگاهی و شرکت‌های دانش‌بنیان با دستیابی به دانش فنی ساخت برخی از  تجهیزات دریایی گام‌هایی را در مسیر توسعه صنعت دریایی برداشته‌اند که برخی از این دستاوردها به شرح ذیل است:

گیربکس دریایی ZF: گیربکس دریایی سیستم انتقال نیرو پیچیده و پیشرفته است که به‌طور ویژه برای کاربردهای دریایی طراحی شده است. این سیستم‌ها به انتقال بهینه قدرت از موتور به پروانه کشتی کمک می‌کنند، به‌ طوری که کارایی عملیات دریانوردی به حداکثر می‌رسد. گیربکس‌های زد اف با استفاده از فناوری‌های نوآورانه و مهندسی دقیق، قادر به مدیریت نیروهای سنگین و تغییرات ناگهانی در سرعت و گشتاور هستند که در شرایط متغیر دریایی ممکن است رخ دهد. یکی از ویژگی‌های برجسته این گیربکس‌ها، ساختار مقاوم به خوردگی و زنگ‌زدگی آنها است که از آلیاژهای مخصوص و پوشش‌های محافظ جهت تحمل شرایط سخت محیط دریایی استفاده می‌کنند. علاوه بر این،

گیربکس‌های زد اف دارای سیستم‌های خنک‌کننده و روانکاری کارآمدی هستند که از حفظ دمای عملیاتی و کاهش سایش قطعات داخلی اطمینان حاصل می‌کنند.

نشانگر رسوب: حسگر اندازه‌گیری تیرگی آب که یک ابزار مناسب است که برای پایش پیوسته فرآیندهای آزمایشگاهی در محیط های آبی کاربرد دارد.

 سیستم شناسایی خودکار ساحلی: از اصلی‌ترین سیستم‌های مورد نیاز در تمام بنادر کشور است که افزایش ایمنی و جلوگیری از برخورد و تصادم کشتی‌ها در دریا را به دنبال دارد، ضمن آنکه موجب تسهیل مدیریت ترافیک بنادر و ناوبری می‌شود.

خدمات آنلاین حمل و نقل دریایی: این سامانه، خدمات حمل و نقل آنلاین کشتیرانی را اجرایی می‌کند.

زیر سطحی دو منظوره: این زیر سطحی به منظور بازرسی و نظارت خطوط لوله انتقال نفت، گاز و اینترنت برای عمق ۴۰ متر ساخته شده است و از قابلیت مانیتورینگ از سطح آب برخوردار است.

ربات کاوشگر آرتمیس: با ۴ موتور پیشران و ۶ درجه آزادی است و مجهز به هوش مصنوعی برای مسیریابی و تشخیص اجسام است.

طراحی و تولید سیستم بادشونده نجات غریق: برای کاربردهای نجات غریق گروهی و فردی ‌کاربرد دارد.

سامانه مانیتورینگ بویه: برای سنجش بویه‌ها کاربرد دارد، ضمن آنکه قادر به شتاب‌سنجی بویه‌ها و مجهز به جی‌پی‌اس است.

سامانه هوشمند و یکپارچه واکنش‌ اضطراری دریا: این سامانه برای نجات دریایی و بازیافت کشتی‌ها کاربرد دارد. دریافت اطلاعات از AIS، گزارش خودکار از SAR، تخمین زمان و موقعیت رسیدن به مقصد از دیگر قابلیت‌های این سامانه به شمار می‌رود.

سامانه تیکه‌نگاری صوتی دریایی: دستگاه داده‌سنجی اطلاعات آب بر پایه فناوری تیکه‌نگاری صوتی دریایی روشی نوین جهت اندازه‌گیری پیوسته متغیرهای جریان‌های آب نظیر دبی سرعت دما و شوری است.

سامانه موقعیت‌یاب دریایی: GPS map یا همان موقعیت‌یاب، یک سامانه مبتنی بر نرم‌افزار و سخت‌افزار است که در کشتی‌های تجاری، صیادی و نظامی کاربرد دارد. عملکرد آن به این صورت است که یک سخت‌افزار به همراه نرم‌افزار در کشتی نصب می‌شود که شبیه مانیتور ۱۰ اینچ است و مجموعه‌ای از ابزار کار با نقشه همراه آن است. قابلیت بارگذاری نقشه‌های دریایی و ماهواره‌ای، اتصال به رادار و AIS از ویژگی‌های سامانه موقعیت‌یاب دریایی است و کاربر بر اساس اطلاعاتی که از سامانه‌هایی مانند AIS رادار و GPS دریافت می‌کند، می‌تواند موقعیت خود را در دریا در هر لحظه رصد کند. همچنین می‌تواند توپولوژی دریا شامل عمق را در هر لحظه مشاهده کند و در کنار آن می‌تواند کشتی‌ها و قایق‌های دیگری را که در حال استفاده از این سامانه و سامانه‌های مشابه هستند، در هر لحظه روی نقشه ببیند. در نهایت با این اطلاعات می‌تواند هدایت و ناوبری شناور را انجام دهد و زمانی که بخواهد از نقطه‌ای به نقطه دیگر حرکت کند، می‌تواند مسیر خود را کنترل کند که دچار مشکلاتی مانند برخورد به سایر شناورها نشود.

به گزارش ایسنا، مجموعه دستاوردهایی که نمایشگاه امروز در حوزه توانمندی‌های دریایی ارائه می‌شود، نشان می‌دهد ایران در مسیر ایجاد زیرساخت فناوری دریایی قدم‌های جدی برداشته و توانسته بخشی از زنجیره فناوری‌های راهبردی این حوزه را بومی‌سازی کند؛ از سامانه‌های ناوبری و پایش گرفته تا رباتیک زیرسطحی، تجهیزات تخصصی و ابزارهای هوشمند امداد دریایی.

با وجود این، فاصله با کشورهای پیشرو همچنان معنادار است و برای تبدیل این ظرفیت فناورانه به یک «قدرت اقتصادی دریایی» واقعی، دو نیاز حیاتی وجود دارد: سرمایه‌گذاری هدفمند و حکمرانی یکپارچه مبتنی بر داده.

اگر پیوند صنعت، دانشگاه، شرکت‌های دانش‌بنیان و نهادهای سیاستگذار به‌صورت پایدار تقویت شود و برای توسعه بازار داخلی و صادرات فناوری برنامه مشخصی تدوین شود، ایران می‌تواند از مزیت ژئوپلیتیکی خود بهره برده و به یکی از بازیگران اثرگذار اقتصاد دریامحور منطقه تبدیل شود. این دستاوردها نشان می‌دهد مسیر آغاز شده است؛ آنچه اکنون اهمیت دارد سرعت، انسجام و پایداری در ادامه این راه است.