نقش صندوق‌های سهامی در اقتصاد و بازار سرمایه ایران

در سال‌های اخیر همزمان با رشد تورم، سرمایه‌گذاری هم مهمتر شده است با این حال، پیدا کردن یک گزینه مناسب همیشه آسان نیست به ویژه اگر افراد مایل به سرمایه‌گذاری در بازار سهام باشند. پیچیدگی‌های سرمایه‌گذاری در بازار سهام، فعالیت آن در زمان ساعات کاری افراد و نوساناتش باعث شده تا بسیاری از سرمایه‌گذاران قید مشارکت در این بازار را بزنند و با وجود بازدهی مناسب بورس در بلندمدت، از معامله در آن چشم بپوشند. صندوق های سرمایه گذاری ابزاری هستند که به رفع این نیازها پرداخته‌اند و به افراد کمک می‌کنند تا سرمایه‌گذاری خوب و با ریسک معقولی انجام دهند. یکی از انواع این صندوق‌ها، صندوق‌های سهامی هستند. رشد صندوق‌های سهامی از نظر تعداد و ارزش دارایی در این چند سال شاهدی بر این است که این صندوق‌ها توانسته‌اند گزینه مناسبی برای سرمایه‌گذاری در بازار سهام باشند و بسیاری از مشکلات رایج آن را دست کم تا حدودی حل کنند. این صندوق‌ها با رشد خود در سال‌های اخیر، منابع بیشتری را برای تامین مالی شرکت‌ها فراهم آورده‌اند و نقش بزرگ‌تری در اقتصاد ایفا می‌کنند. با این حال و با وجود رشد خوب این صندوق‌ها، هنوز سهم آنها از اقتصاد کشور و بازار سرمایه خیلی زیاد نیست.

نقش صندوق‌های سهامی در بازار سهام و اقتصاد کشور

صندوق‌های سهامی انواع مختلفی دارند. این صندوق‌ها به خصوص انواع کلاسیک یا عادی آن، نقش آسان کردن سرمایه‌گذاری و فراهم کردن خدمات مدیریت سرمایه را با کارمزدی بسیار کم بر عهده دارند. صندوق‌های سهامی منابع و وجوه را از کسانی که خواهان سرمایه‌گذاری در بازار سهام و شرکت‌های مربوط به آنها هستند، ولی وقت کافی یا تخصص لازم برای این کار را ندارند، جمع‌آوری می‌کنند و بنا بر صلاحدید مدیر یا تیم مدیریتی متخصص خود، این منابع را در میان گزینه‌های متنوعی توزیع می‌کنند. این منابع می‌تواند شامل بازارهای مختلف مانند اوراق درآمد ثابت، سهام و حتی گواهی سپرده سکه و شمش طلا باشد. در بین دارایی‌های سهامی نیز امکان انتخاب از طیف وسیعی از شرکت‌ها وجود دارد که صنایع دلاری و ریالی را پوشش می‌دهند و با توزیع مناسب دارایی در کنار امکان کسب بازدهی بالا، ریسک را هم کم می‌کنند. این کار از سوی صندوق‌ سهامی می‌تواند منابع ورودی به بازار سرمایه را افزایش دهد و تعداد مشارکت‌کنندگان در بورس را بالاتر ببرد و در نهایت بازار سرمایه را عمیق‌تر کند. صندوق‌های سهامی علاوه بر صندوق‌های عادی یا کلاسیک سهامی، شامل صندوق‌های شاخصی، صندوق‌های اهرمی و صندوق‌های بخشی نیز می‌شوند.

اهمیت صندوق‌های شاخصی در بازار سرمایه

صندوق‌ شاخصی هم نقش مهمی در بازار سرمایه دارد. آنها این امکان را برای افراد فراهم می‌سازند تا بتوانند همپای یک شاخص حرکت کنند، کاری که در حالت عادی و با سرمایه‌گذاری شخصی بسیار آشکار و حتی ناممکن است. به عنوان مثال پوشش دادن چنین سبد متنوعی با کسب بازدهی مشابه، نیاز به خرج مبالغ زیاد و تخصص بالا دارد.

صندوق‌های اهرمی و نقش اهرمی‌ها در بازار سرمایه

صندوق‌های اهرمی صندوق‌های پرریسکی هستند. آنها سازوکاری برای سود بردن مضاعف و کسب اهرم در بازار سرمایه فراهم می‌آورند. در واقع صاحبان واحدهای ممتاز این صندوق‌ها اقدام به استقراض از واحدهای عادی می‌کنند و با آن ریسک می‌کنند. نرخ بهره واحدهای عادی باید پرداخت شود. اهرمی‌ها در شرایطی که بازار سهام خوب نباشد هم زیان زیادی به فرد می‌زنند.

صندوق‌های بخشی و ریسک تمرکز در بازار

آخرین دسته از صندوق‌های سهامی که اشاره می‌کنیم، صندوق‌های بخشی هستند. این صندوق‌ها بیشتر داراییشان را روی یک صنعت خاص سرمایه‌گذاری می‌کنند و به همین دلیل ریسک تمرکز زیادی دارند.

ارزش بازار سهام و صندوق‌های سهامی چقدر است؟

کل ارزش بازار سهام در روزهای اخیر یعنی هفته سوم شهریور ماه 1404 به حدود 80 میلیون میلیارد ریال رسیده است که با فرض قیمت دلار 100 هزار تومانی نزدیک به 80 میلیارد دلار ارزش دارد. طبق آخرین گزارش‌های سایت rdis.seo.ir از وضعیت بازار سرمایه در مرداد 1404، سهم صندوق‌های سهامی از این مقدار حدود 172 هزار میلیارد تومان یا به عبارتی 1.7 میلیارد دلار است. به این ترتیب، صندوق‌های سهامی چیزی حدود 2.1 درصد از ارزش کل بورس را به خود اختصاص می‌دهند که چندان زیاد نیست. همچنین طبق داده‌های بانک جهانی، در سال 2024 کل تولید ناخالص داخلی ایران به 437 میلیارد دلار رسیده است. بنابراین، اگر بخواهیم معیاری از ارزش بازار سهام ایران نسبت به GDP داشته باشیم، باید بدانیم که حدود 18 درصد است.

از نظر تعداد صندوق‌ سهامی، در مدت 5 سال بورس تهران شاهد رشد چشمگیری بوده و شمار این صندوق‌ها از 70 به 165 رسیده است. از نظر ارزش دارایی نیز صندوق‌های سهامی در 5 سال اخیر رشد تقریبا دو و نیم برابر شده‌اند و از حدود 67 هزار میلیارد تومان به 172 هزار میلیارد تومان رسیده‌اند.

کدام بهتر است: خرید سهام یا صندوق سهامی؟

حالا که به بررسی نقش صندوق‌ها در اقتصاد و بازار سرمایه پرداختیم، به یک سوال پاسخ می‌دهیم، کدام برای سرمایه‌گذاری بهتر است: خرید سهام یا صندوق سهامی؟ پاسخ این موضوع به وضعیت افراد بستگی دارد. اگر دانش زیادی از بازارهای مالی داشته باشید و وقت هم برای تحلیل به اندازه کافی در اختیارتان باشد، می‌توانید اقدام به خرید مستقیم سهام کنید. این در حالی است که نداشتن زمان و دانش کافی موجب می‌شود برای بسیاری از افراد صندوق سهامی گزینه مناسب‌تری برای سرمایه‎گذاری در سهام باشد.