مهمترین خطوط لوله‌های نفت و گاز جهان

به گزارش ایران اکونومیست، خطوط لوله در آمریکا، تقریبا ۷۰ درصد از کل محموله‌های نفتی یا بیش از ۱۴ میلیارد بشکه را در سال منتقل می‌کنند، بدون اینکه مانند مسیرهای دریایی، نوسان داشته باشند.

آنچه خطوط لوله را ضروری می‌کند، فقط هزینه یا ردپای کربن نیست، بلکه تداوم فعالیت آنها است. خطوط لوله فرامرزی مانند دروژبای روسیه و کی‌استون کانادا، فقط مجاری انتقال انرژی نیستند، بلکه شریان‌های امنیت انرژی هستند که برای دور زدن گلوگاه‌های دریایی و تقویت تاب‌آوری در عرضه طراحی شده‌اند. این کریدورها تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان را در سراسر قاره‌ها به هم پیوند می‌دهند، اغلب دور از دید هستند، اما هرگز از بازی خارج نمی‌شوند.

با این حال، خطوط لوله هم ممکن است با مسائلی روبرو شوند. زیرساخت‌هایی که از مرزها یا گلوگاه‌هایی مانند تنگه هرمز، کانال سوئز و تنگه مالاکا عبور می‌کنند، می‌توانند به نقاط حساس ژئوپلیتیکی تبدیل شوند. اختلالات در این مناطق، محلی باقی نمی‌مانند و در سطح جهانی به شکل افزایش قیمت‌ها، نوسانات موجودی و جریان‌های تجاری متعادل‌شده، انعکاس می‌یابند.

پایگاه خبری اویل پرایس در گزارشی، به معرفی ۹ خط لوله نفت و گاز با بیشترین اهمیت ژئوپلیتیکی و اقتصادی در جهان پرداخته است:

۱- خط لوله دروژبا (روسیه به اروپای مرکزی)

 نفت خام: تا ۱.۲ تا ۱.۴ میلیون بشکه در روز

مالکیت: شرکت ترانس‌نفت روسیه

خط لوله دروژبا، که با نام «خط لوله دوستی» نیز شناخته می‌شود، همچنان یکی از بزرگترین و حساس‌ترین کریدورهای انتقال نفت خام در جهان است. این سیستم که در سال ۱۹۶۴ برای اتصال میدان‌های نفتی شوروی به بازارهای پیمان ورشو تکمیل شد، اکنون به طول بیش از ۴۰۰۰ کیلومتر، از روسیه از طریق بلاروس، اوکراین، لهستان، مجارستان، اسلواکی و جمهوری چک امتداد دارد و در آلمان خاتمه می‌یابد.

این شبکه با حداکثر ظرفیت انتقال تقریبا ۱.۴ میلیون بشکه در روز، توسط مجموعه‌ای از ایستگاه‌های پمپاژ خط اصلی و میانی و مخازن ذخیره نفت خام پشتیبانی می‌شود که در مجموع تقریبا ۱.۵ میلیون متر مکعب ذخیره نفت خام دارند. خط لوله دروژبا با وجود اختلالات مرتبط با جنگ اوکراین و تلاش‌های اتحادیه اروپا برای متنوع‌سازی واردات، همچنان نفت خام روسیه را به اروپای مرکزی و شرقی منتقل می‌کند. چندین شاخه آن به دلیل خرابکاری‌های فیزیکی، موانع پرداخت مرتبط با تحریم‌ها و تجدید نظر در سیاست‌های تجاری، بارها غیرفعال شده، تغییر مسیر داده یا متوقف شده‌اند.

۲- خط لوله اسپو (ESPO)

نفت خام: حدود یک میلیون بشکه در روز به چین

مالکیت: ترانس‌نفت و روس‌نفت

خط لوله اسپو (سیبری شرقی-اقیانوس آرام)، یک سیستم خط لوله نفت خام روسی است که نفت را از سیبری شرقی، به بازارهای آسیا و اقیانوسیه منتقل می‌کند. این خط لوله که توسط شرکت خط لوله روسی ترانس‌نفت اداره می‌شود، از دو بخش اصلی تشکیل شده است: بخش اول، تایشت را به اسکوورودینو متصل می‌کند و بخش دوم، اسکوورودینو را به یک ترمینال صادرات نفت در خلیج کازمینو در ساحل اقیانوس آرام متصل می‌کند. شاخه اسکوورودینو از طریق موهه، به داکینگ چین امتداد می‌یابد.

ساخت این خط لوله در آوریل سال ۲۰۰۶ آغاز شد و بخش بین تایشت و تالاکان در سال ۲۰۰۸ به صورت معکوس برای پمپاژ نفت از میدان آلینسکی راه‌اندازی شد. ظرفیت اولیه این خط لوله، ۶۰۰ هزار بشکه در روز بود که در سال ۲۰۱۶ به یک میلیون بشکه در روز افزایش یافت و برنامه‌هایی برای گسترش آن به یک میلیون و ۶۰۰ هزار بشکه در روز تا سال ۲۰۲۵ وجود داشت.

۳- خطوط لوله گازی نورد استریم ۱ و ۲ (روسیه به آلمان)

گاز طبیعی: ۱۱۰ میلیارد متر مکعب در سال اما هر دو خط لوله در حال حاضر غیرفعال هستند.

مالکیت: گازپروم و شرکت‌های انرژی اروپایی

نورد استریم ۱ و نورد استریم ۲، خطوط لوله گاز طبیعی فراساحلی هستند که از روسیه به آلمان، از بستر دریای بالتیک امتداد دارند. این دو خط لوله ۱۲۲۴ کیلومتری، مستقیم‌ترین ارتباط بین ذخایر عظیم گاز روسیه و بازارهای تشنه انرژی اروپا را فراهم کرده بودند. این شاه لوله‌های دوقلو در مجموع ظرفیت انتقال ۵۵ میلیارد متر مکعب گاز در سال را دارند. ذخایر نفت و میعانات گازی بوواننکوو که در سیبری غربی در شبه جزیره یامال واقع شده است، بخش عمده‌ای از گاز منتقل شده توسط خطوط لوله نورد استریم را تامین می‌کند.

بوواننکوو، ذخایر گازی تا ۴.۹ تریلیون متر مکعب را تخمین زده است. نورد استریم ۱ از سال ۲۰۱۱ عملیاتی شده است، در حالی که نورد استریم ۲، اگرچه در سال ۲۰۲۱ تکمیل شد، اما هرگز به بهره‌برداری نرسید. هر دو خط لوله در کانون بحث‌های ژئوپلیتیکی در مورد امنیت انرژی و وابستگی اروپا به گاز روسیه بوده‌اند. در سپتامبر ۲۰۲۲، انفجارهایی به سه خط لوله از چهار خط لوله آسیب رساند که به نشت قابل توجه گاز منجر شد و پرسش‌هایی را در مورد خرابکاری برانگیخت.

۴- سیستم خط لوله کی‌استون (کانادا به آمریکا)

 نفت خام: حدود ۵۹۰ هزار بشکه در روز

مالکیت: شرکت تی سی انرژی

سیستم خط لوله کی‌استون، یک جزء حیاتی و از نظر سیاسی مهم از شبکه لجستیک نفت خام آمریکای شمالی است. کی‌استون، نفت خام و قیر را از ماسه‌های نفتی آلبرتا به قلب پالایشگاه‌های آمریکا منتقل می‌کند. بخش‌های اصلی آن، هاردیستی آلبرتا را به استیل سیتی نبراسکا و سپس به مراکز کلیدی پالایش در ایلینوی اوکلاهما و گلف کاست متصل می‌کند. فاز اول این سیستم بیش از ۲۱۰۰ مایل امتداد دارد و روزانه تا ۵۹۰ هزار بشکه را به پالایشگاه‌های غرب میانه تحویل می‌دهد. شبکه گسترده‌تر تا پورت آرتور و هوستون تگزاس می‌رسد و با زیرساخت‌های صادرات و پالایش گلف کاست آمریکا یکی می‌شود.

طرح جنجالی توسعه خط لوله «کی‌استون ایکس‌ال» که زمانی قرار بود ۸۳۰ هزار بشکه در روز به ظرفیت آن اضافه شود، در سال ۲۰۲۱ به دنبال مخالفت‌های مداوم نظارتی و سیاسی لغو شد. کی‌استون مدت‌هاست که در نقطه تلاقی استراتژی انرژی و فعالیت‌های زیست‌محیطی قرار دارد. مخالفان این خط لوله استدلال می‌کنند که انتقال قیر رقیق ‌شده، خطرات زیست‌محیطی و نشت بیشتری نسبت به نفت خام متعارف ایجاد می‌کند. طرفداران در مقابل می‌گویند که خطوط لوله‌ای مانند کی‌استون، امنیت انرژی قاره‌ای را افزایش می‌دهند، وابستگی به واردات دریایی را کاهش می‌دهند و از هزاران شغل پردرآمد در مهندسی، ساخت و ساز و عملیات پشتیبانی می‌کند.

۵- خط لوله بی‌تی‌سی (باکو-تفلیس-جیحان)

نفت خام: حدود ۱.۲ میلیون بشکه در روز ظرفیت طراحی دارد اما ظرفیت واقعی، حدود ۶۰۰ هزار بشکه در روز است

مالکیت: کنسرسیومی به رهبری بریتیش پترولیوم

خط لوله بی‌تی‌سی، یک خط لوله ۱۷۶۸ کیلومتری است که از سه کشورمی‌گذرد و نفت خام را از دریای خزر به دریای مدیترانه منتقل می‌کند. این خط لوله، باکوی آذربایجان را با عبور از تفلیس گرجستان، به جیحان ترکیه متصل می‌کند. این خط لوله در ۲۵ مه سال ۲۰۰۵ عملیاتی شد. فاز اول این خط لوله توسط شرکت خط لوله «باکو-تفلیس-جیحان» (BTC Co) ساخته شد و در ژوئن سال ۲۰۰۶ به بهره‌برداری رسید. بخش‌های آذربایجان و گرجستان این خط لوله توسط شرکت بریتیش پترولیوم به نمایندگی از سهامداران آن در شرکت BTC اداره می‌شود، در حالی که شرکت «بوتاش اینترنشنال لیمیتد»، بخش سوم را اداره می‌کند.

بی‌تی‌سی در ابتدا ظرفیت انتقال یک میلیون بشکه در روز را داشت که از آن زمان تاکنون بریتیش پترولیو،  با استفاده از مواد شیمیایی که باعث کاهش نیروی کشش در امتداد خط لوله می‌شوند و در نتیجه امکان جریان بیشتر را فراهم می‌کنند، این ظرفیت را به ۱.۲ میلیون بشکه در روز افزایش داده است. طی سال گذشته، ۳۰۵ نفتکش، ۲۹ میلیون تن نفت خام را از جیحان بارگیری کردند.

۶- تاناپ (خط لوله گاز طبیعی ترانس آناتولی)

گاز طبیعی: ۱۶ میلیارد متر مکعب در سال، قابل افزایش تا ۳۱ میلیارد متر مکعب

مالکیت: شرکت سوکار، بوتاش، بریتیش پترولیوم، اس‌جی‌سی

سیستم خط لوله گاز طبیعی ترانس آناتولی (TANAP) در ترکیه واقع شده است و از مرز ترکیه-گرجستان تا مرز ترکیه-یونان امتداد دارد و خط لوله قفقاز جنوبی (SCP) و خط لوله ترانس آدریاتیک (TAP) را به هم متصل می‌کند. این خط لوله گاز طبیعی ۱۸۱۱ کیلومتری، گاز طبیعی استخراج شده در جمهوری آذربایجان را به ترکیه و سپس به اروپا منتقل می‌کند.

فاز اول این خط لوله در ژوئن سال ۲۰۱۸ به بهره‌برداری رسید، در حالی که فاز دوم این خط لوله در نوامبر سال ۲۰۱۹ تکمیل شد. در سال ۲۰۲۰، رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، تاناپ را «پروژه صلح منطقه‌ای» نامید و سپس اعلام کرد که این خط لوله به حداکثر ظرفیت خود یعنی ۳۲ میلیارد متر مکعب گاز در سال رسیده است.

۷- خط لوله عراق-ترکیه (ITP)

نفت خام: حدود ۵۰۰ تا ۶۰۰ هزار بشکه در روز در زمان بهره‌برداری

مالکیت: شرکت سومو و وزارت انرژی ترکیه

خط لوله نفت کرکوک-جیحان، که با نام خط لوله نفت خام عراق-ترکیه (ITP) نیز شناخته می‌شود، یک خط لوله نفتی فعال است که از شهر کرکوک در شمال عراق تا پایانه مدیترانه‌ای جیحان در ترکیه امتداد دارد. فاز اول این خط لوله ۹۸۶ کیلومتری در سال ۱۹۷۶ تکمیل شد، در حالی که خط لوله موازی دوم در سال ۱۹۸۷ تکمیل شد. این سیستم خط لوله، ظرفیت کلی ۱.۴ میلیون بشکه در روز را دارد که عراق را به بزرگترین تامین‌کننده نفت ترکیه تبدیل می‌کند و در عین حال مسیر جایگزینی را برای این تولیدکننده خاورمیانه‌ای جهت صادرات نفت خود فراهم می‌کند.

اما سال گذشته، پس از آنکه اتاق بازرگانی بین‌المللی (ICC) به ترکیه دستور داد تا حدود ۱.۵ میلیارد دلار برای صادرات گذشته به عراق بپردازد و صادرات نفت خام کردستان که از طریق ITP منتقل می‌شود را متوقف کند، آنکارا جریان نفت از طریق این خط لوله را به حالت تعلیق درآورد. این خط لوله اکنون به مدت دو سال بسته مانده است.

۸- خط لوله ترانس مونتین کانادا

نفت خام و فرآورده‌های نفتی: از ۳۰۰ هزار بشکه به حدود ۸۹۰ هزار بشکه در روز توسعه یافته است.

مالکیت: دولت کانادا

خط لوله ترانس مونتین، یک سیستم خط لوله کانادایی است که نفت خام و فرآورده‌های نفتی پالایش شده را از ادمونتون آلبرتا، به سواحل بریتیش کلمبیا منتقل می‌کند و نقاط تحویل آن در کملوپس، سوماس و برنابی است. پروژه توسعه ترانس مونتین (TMX) که ظرفیت خط لوله را دو برابر کرد، در ماه مه ۲۰۲۴ به طور کامل عملیاتی شد.

پروژه تی‌ام‌ایکس با هدف کاهش وابستگی صنعت نفت کانادا به خطوط لوله و پالایشگاه‌های آمریکایی بود که تولیدکنندگان کانادایی را به پذیرش تخفیف‌های بیشتر برای نفت خام خود مجبور می‌کردند و آنها را در معرض شوک‌های قیمت نفت قرار می‌دادند.

۹- خطوط لوله نفت و گاز چین-میانمار

نفت خام: حدود ۴۴۰ هزار بشکه در روز

گاز: حدود ۱۲ میلیارد متر مکعب در سال

مالکیت: شرکت ملی نفت چین  (CNPC)

خطوط لوله نفت و گاز چین-میانمار، یک میانبر استراتژیک هستند که به عنوان پاسخ مهندسی ‌شده چین به معضل «مالاکا» شناخته می‌شود. این کریدورهای دوگانه خط لوله که تقریبا ۸۰۰ کیلومتر امتداد دارند، به پکن اجازه می‌دهند تا از یکی از آسیب‌پذیرترین گلوگاه‌های دریایی آسیا عبور کند.

نفت خام تامین شده از خاورمیانه و آفریقا، در بندر کیاوکفیو میانمار تخلیه و مستقیما به استان یونان چین منتقل می‌شود، در حالی که یک خط لوله گاز موازی، گاز طبیعی فراساحلی را به بازارهای چین و میانمار منتقل می‌کند.

این مسیر داخلی، جایگزین زمینی برای تنگه مالاکا برای پکن فراهم کرده است؛ تنگه‌ای که بیش از ۸۰ درصد از واردات نفت چین از راه دریا از طریق آن عبور می‌کند. این کریدور منطق گسترده‌تر طرح کمربند و جاده چین در حوزه انرژی را نشان می‌دهد: تنوع‌بخشی به مسیرها، تضمین دسترسی داخلی و گسترش نفوذ منطقه‌ای از طریق زیرساخت‌های ثابت. در دوران مسیرهای دریایی آسیب پذیر و اتحادهای متغیر، پیوندهای کمی به این اندازه، ظریف و مهم هستند.