آخرالزمان «منظومۀ شمسی» کی اتفاق می‌افتد؟

به گزاترش ایران اکونومیست، فرادید نوشت: منظومه شمسی ما نزدیک به ۴.۶ میلیارد سال قدمت دارد. هرچند این رقم بسیار زیاد به‌نظر می‌رسد، اما تنها نقطه کوچکی در داستان ۱۳.۸ میلیارد ساله‌ی جهان هستی است و یک روز منظومه شمسی هم پایان خواهد یافت، اما کی و چگونه؟  پاسخ این پرسش‌ها به این بستگی دارد که چگونه مرگ منظومه شمسی را تعریف کنیم. 

منظومه شمسی شامل هشت سیاره، چندین سیاره کوتوله، صدها قمر و میلیاردها سیارک، دنباله‌دار و شهاب‌سنگ می‌شود. مرز دقیق منظومه شمسی بحث‌برانگیز است، اما سه مرز اصلی وجود دارد: کمربند کوئیپر، منطقه‌ای از اجسام یخی فراتر از نپتون؛ هلیوپاز، جایی که میدان مغناطیسی خورشید پایان می‌یابد و ابر اورت، یک ابر یخی فرضی که فراتر از کمربند کوئیپر و هلیوسفر قرار دارد و البته در مرکز همه این‌ها، «خورشید» با نیروی گرانشی عظیم خود همه چیز را کنار هم نگه می‌دارد. 

خورشید نیز مانند همه ستارگان در نهایت خواهد مُرد. در حال حاضر، خورشید با تبدیل هیدروژن به هلیوم در هسته‌اش از راه فرآیندی به نام همجوشی هسته‌ای، گرما و نور تولید می‌کند. به گفته فرِد آدامز، اخترفیزیکدان نظری دانشگاه میشیگان، خورشید نزدیک به ۵ میلیارد سال دیگر به سوزاندن هیدروژن ادامه خواهد داد. اما وقتی این سوخت هیدروژنی تمام شود، خورشید ناپایدارتر خواهد شد. هسته آن فرو می‌ریزد، سطحش گسترش می‌یابد و تبدیل به یک غول سرخ سرد و متورم می‌شود که ابتدا عطارد و سپس زهره را در بر می‌گیرد. 

آدامز توضیح می‌دهد گرچه ممکن است زمین در مرز سطح غول سرخ باشد، اما به احتمال زیاد زمین نیز توسط این غول سرخ بلعیده خواهد شد. البته تا آن زمان، انسان‌ها مدت‌ها پیش از بین رفته‌اند. مریخ احتمالاً از غول سرخ جان سالم به در خواهد برد و سیارات بیرونی هم به شکل ایمن بیرون از دسترس غول سرخ خواهند بود. همچنین ابر اورت ناپایدار خواهد شد و هلیوسفر هم کوچک‌تر می‌شود. 

حدود یک میلیارد سال بعد، خورشید به اندازه زمین کوچک شده و تبدیل به یک کوتوله سفید می‌شود؛ هسته‌ای کم‌نور و بسیار متراکمتر از آنچه پیش‌تر بود. منظومه شمسی به مکانی یخ‌زده و متروک تبدیل خواهد شد. 

آلن اِستِرن، دانشمند سیاره‌ای و محقق اصلی مأموریت نیو هورایزنز گفته: «از دید قابلیت زیست‌پذیری، این کم و بیش پایان منظومه شمسی است.» 

اگرچه مرگ خورشید، پایانِ منظومه شمسی به شکلی است که ما آن را می‌شناسیم، اما لزوماً به معنی نابودی کامل آن نیست. اِستِرن می‌گوید: «یک جواب دقیق و علمی اینست که منظومه شمسی به دلیل تکامل خورشید یا مرگ خورشید هیچ‌گاه به شکل کامل پایان نمی‌یابد.» حتی وقتی خورشید به یک ذغال سوخته تبدیل شود، بسیاری از اجرام از جمله سیارات بزرگی مانند مشتری به گردش خود ادامه خواهند داد. 

آدامز می‌گوید در آینده‌های دورتر، احتمال پیش‌آمدن رویدادهای نادر افزایش می‌یابد. بدون نیروی گرانشی خورشید، منظومه شمسی روزبه‌روز بی‌ثبات‌تر خواهد شد چون تعادل گرانشی آن تغییر می‌کند. خطر برخوردها، عبور ستارگان یا انفجارهای ابرنواختری که خیلی نزدیک منظومه شمسی می‌شوند و موجب از هم پاشیدن اجرام و سنگ‌های آسمانی می‌شوند هم افزایش خواهد یافت. 

حتی اگر منظومه شمسی از یک برخورد فاجعه‌بار در امان بماند، باز هم تا ابد دوام نخواهد آورد. برخی دانشمندان همچنین باور دارند پروتون‌هایی که جهان ما را می‌سازند، دچار فروپاشی خواهند شد. این پدیده تاکنون هرگز مشاهده نشده، اما آزمایش‌های نظری عمر پروتون‌ها را بیش از ۱۰۳۴ سال برآورد کرده‌اند و با ادامه پژوهش‌ها درباره دوام آن‌ها، ممکن است این عدد باز هم افزایش یابد.